GroenLinks
GroenLinks.nl» Bevrijdingsdag Grote tekst
Bevrijdingsdag
Dinsdag 5 mei 2009, 13:25u - Femke Halsema
* navo
* vrede
Bevrijdingsdag
Vandaag was Femke Halsema te gast op het bevrijdingsdagsymposium in
Wageningen. Zij sprak over het thema '60 jaar Navo' en ging in debat
over dit thema met de voormalig VVD-leider en oud-Eurocommissaris de
heer Bolkestein. 'Laat de NAVO bovenal nucleaire ontwapening
behartigen. ... Ten aanzien van de dreiging die uitgaat van Iran,
Pakistan of Noord-Korea past geen naïviteit. Maar van de Koude Oorlog
moeten wij ook weten dat een wapenwedloop het antwoord niet is,' aldus
Femke Halsema.
Femke Halsema
De toekomst van de NAVO
Dames en heren,
Rechtse leiders laten zich er vaak op voorstaan dat hun militaire
realpolitik een einde aan de Koude Oorlog heeft gemaakt. Zo ook de
zeer geachte heer Bolkestein die de NAVO zojuist de enige
vredesbeweging noemde die de naam waardig is.
Let wel, wij spreken dan over de zogenaamde ABC-strategie:
afschrikking, bewapening en confrontatie. Vrede bereikt door militaire
superioriteit.
Nu geldt voor veel politieke pretenties dat zij voos zijn, om dat
prachtige woord van de heer Bolkestein nog maar eens te gebruiken.
Helaas geldt dat evenzeer voor de zijne.
Vandaag vieren wij onze vrijheid. Vrijheid en veiligheid zijn
kwetsbare waarden. We hebben gisteren herdacht dat onze vrijheid werd
ontnomen en uiteindelijk, tegen een hoge prijs, herkregen.
Het einde van de Tweede Wereldoorlog was een militaire overwinning van
de Geallieerden op het Derde Rijk. Maar onze bevrijding, hier in
Wageningen bekrachtigd, is weliswaar met militaire middelen bevochten,
maar vooral door morele moed beslecht. Democratie en vrijheid wonnen
door volharding en opoffering van dictatuur en vernietiging. In 1945
én in de jaren daarna: met een economisch herstelplan, geloof in
vooruitgang en democratische waarden schoot de vrede diep wortel in
Europa. Vrijheid en democratie deden de vrede duurzaam bloeien. Dat is
Realpolitiek doorspekt met een flinke dosis idealisme.
Dat neemt niet weg dat vrijheid en veiligheid ook na 1945 onder druk
stonden. Jaren van economische wederopbouw, stijgende welvaart en
maatschappelijke stabiliteit werden dikwijls overschaduwd door de
dreigende confrontatie met het Oostblok.
En ook in de na-oorlogse jaren hebben we een prijs betaald voor onze
vrijheid en maatschappelijke vrede. De wapenwedloop - de strategie van
afschrikking, bewapening en confrontatie - die de heer Bolkestein nog
altijd beschouwt als de enige juiste, historische route naar vrede,
mondde in werkelijkheid uit in een pervers en heel kwetsbaar
evenwicht. Dat evenwicht heette heel toepasselijk MAD: mutually
assured destruction. Een destructief evenwicht gegarandeerd door twee
machtsblokken - de NAVO en het Warschau Pakt - die in staat waren
elkaar met kernwapens ruimschoots, volledig te vernietigen.
Een tot de tanden bewapende wereld is geen veilige wereld. Eén
zenuwachtige leider, één trillende vinger voor mijn part, één uit de
hand gelopen provocatie, die de levens van miljoenen op het spel zet:
dat is geen veiligheid, dat is schijnvrijheid.
Het massale protest van Nederlanders begin jaren tachtig tegen de
plaatsing van kruisraketten was een afgewogen en vreedzame afwijzing
van deze schijnvrijheid. Het was ook een prachtige manifestatie van de
democratische weerbaarheid van Nederlandse burgers.
Met de heer Bolkestein ben ik het eens dat deze demonstraties niet
leiden tot verandering van de besluitvorming, maar wel tot een
noodzakelijke schok in het politieke en bestuurlijke establishment. En
terecht merkt de heer Bolkestein op dat zijn politieke bondgenoten -
mede-aanhangers van de wapenwedloop - dunner gezaaid raakten.
De NAVO heeft geen einde gemaakt aan de Koude Oorlog.
De drang naar vrijheid en echte veiligheid namen de overhand, in het
Oostblok bij vooral de jongere generaties. De belofte van welvaart van
een sociale markteconomie bleek veel sterker dan die van een onvrije
planeconomie. En de Sovjet-Unie zakte economisch en militair door zijn
hoeven.
En ook omdat na vele, vele jaren leiders aantraden die afstand namen
van de strategie van afschrikking, bewapening en confrontatie en hun
heil zochtten in diplomatie, ontwapening en toenadering.
Het moge duidelijk zijn dat de heer Bolkestein als minister van
defensie in 1989 niet behoorde tot de leiders die ontwapening
nastreefden. In zijn lezing - zo-even - memoreert hij dat hij destijds
weigerde het verzoek van de Nederlandse luchtmacht te honoreren om 10
F-16's te kopen.
Minstens zo veelzeggend echter was zijn beslissing om in NAVO-verband
de korte afstandsraketten te moderniseren en zijn pleidooi de
defensie-uitgaven te verhogen. Zijn argument toen, in 1989, was om de
wapensystemen bij de dag te houden om een stap voor te blijven op de
`grote militaire overmacht aan oostelijke kant'. Dit was een paar
maanden voordat de muur viel.
De verdiensten van de NAVO in al die koude oorlogsjaren zijn wat mij
betreft ambigue. Ja, het was een sterk bondgenootschap dat de
collectieve veiligheid van West-Europa met militaire middelen
verzekerde. Maar de NAVO voedde de militaire dreiging ook en speelde
met vuur door veiligheid te verwarren met een wapenwedloop.
Daarbij kun je optellen dat de nucleaire erfenis uit de jaren van de
Koude Oorlog nog altijd één van de grootste bedreigingen is van onze
veiligheid.
Dames en heren,
De toekomst van de NAVO.
Het is geen geheim dat GroenLinks, opgericht in 1989, de afgelopen
jaren een wisselend oordeel heeft geveld over de NAVO. In de nasleep
van de Koude Oorlog hebben mijn voorgangers bij herhaling gepleit voor
opheffing van de NAVO: een principiële afwijzing die echter veranderde
in de jaren negentig toen de NAVO de enige internationale alliantie
bleek die in de gruwelijke en onoverzichtelijke oorlogen op
bijvoorbeeld de Balkan en in Kosovo handelde.
GroenLinks is pragmatischer geworden, maar beschouwt de NAVO nog wel
met gezonde en kritische tegenzin. Vanwege het gebrek aan
democratische verantwoording, het gebrek aan transparantie. En evenals
de heer Bolkestein is GroenLinks een tegenstander van uitbreiding met
Georgië en de Oekraïne op dit moment. Ook wij vinden dat dit de
relatie met Rusland meer kwetst dan nodig is, zeker nu er dankzij
Obama's handreiking t.a.v. het omstreden raketschild, enige nieuwe
beweging lijkt te ontstaan.
En anders dan de VVD, is GroenLinks het ook met de heer Bolkestein
eens over de heilloze keuze voor de JSF. Het was
GroenLinks-woordvoerder Mariko Peters die tijdens het JSF-debat de
vraag van de heer Bolkestein - `Waar is de vijand' - overnam en
uitwerkte.
Maar deze fundamentele vraag raakt niet alleen aan de aanschaf van
nieuwe gevechtstoestellen maar ook aan het voortbestaan van het
NAVO-bondgenootschap zelf.
Het is dramatisch dat de Nederlandse defensie, noch de NAVO zelf een
helder beeld lijkt te hebben van de toekomstige bedreigingen of van de
wijze waarop deze het beste kunnen worden bestreden.
Maar de vijand van de 21e eeuw is een volstrekt andere dan die ten
tijde van de Koude Oorlog. Bedreigingen komen nu in de gedaante van
nucleaire proliferatie, terrorisme en de regionale en geopolitieke
conflicten die volgen op klimaatverandering en schaarste van
grondstoffen. Grote oorlogen tussen staten hebben plaatsgemaakt voor
burger- en guerillaoorlogen, aanslagen op burgerdoelen en etnisch
conflict.
Het is van groot belang dat de internationale gemeenschap snel en
adequaat reageert op de conflicten en humanitaire crises van de 21e
eeuw. En de NAVO als traditioneel militaire alliantie lijkt daartoe
niet het meest geschikt.
Neem de falende NAVO-missie in Zuid-Afghanistan, waarbij het zo fraaie
doel van de wederopbouw in toenemende mate verward raakt met het
bestrijden van de Taliban, waardoor wederopbouw juist verder uit het
zicht raakt en er duizenden burgerdoden vallen. De NAVO lijkt daar
vooral militair te sterk om de oorlog te verliezen, maar politiek en
diplomatiek onmachtig om de vrede te brengen.
Ook bij de - op zichzelf belangrijke en door GroenLinks gesteunde -
piratenmissie voor de kust van Somalië blijven structurele oorzaken
onaangeroerd: straffeloosheid, armoede, het ontbreken van een
perspectief. De noodzakelijke diplomatieke en
ontwikkelingsinitiatieven zijn bij deze missie afwezig en de NAVO is
niet bij machte om deze te ontplooien.
In de 21e eeuw waar oorlog, armoede en onderdukking nauw verweven zijn
en elkaar versterken, dienen militaire middelen ingebed te zijn in een
bredere strategie van ontwikkeling en diplomatie. Zo civiel als
mogelijk, en enkel militair als het niet anders kan.
In plaats van de NAVO zou de Europese Unie hierin een veel grotere,
eigenstandige rol moeten spelen.
Idealiter - en hiermee keer ik enigszins terug bij de opvattingen van
mijn voorgangers - houdt de NAVO op termijn op te bestaan en gaat zij
deels over in een Europese veiligheidsorganisatie. Deze legt zich
vooral toe op vredesmissies en staat onder democratische controle van
het Europees parlement. Gewapend ingrijpen vindt enkel plaats als dit
wordt gelegitimeerd door een mandaat van de Verenigde Naties. Dit
betekent wel dat de VN-Veiligheidsraad wordt hervormd, om deze
besluitvaardiger en representatiever te maken.
Ik realiseer me ten volle dat we hier nog ver van verwijderd zijn maar
ik wil - vandaag - dit pleidooi toch houden.
De Europese Unie, als politieke en waardengemeenschap, is beter
toegerust om een omvattende visie op veiligheid en vrijheid te
ontwikkelen en uit te dragen dan de NAVO, dat per saldo een militair
bondgenootschap blijft.
Nu het zo ver niet is, en wij de komende jaren zullen roeien met de
riemen die wij hebben, wil ik besluiten met 2 hartekreten.
De eerste is dat de NAVO niet anders meer, dan met een behoorlijk
mandaat van de VN, zich mengt in de strijd. Dit komt niet alleen de
geloofwaardigheid en politieke slagkracht van de NAVO ten goede maar
vooral ook de geloofwaardigheid van de VN die - mede dankzij eigen
besluiteloosheid en bureaucratie - geleidelijk ondermijnd en tandeloos
raakt.
En als tweede. Laat de NAVO bovenal nucleaire ontwapening behartigen.
Het non-proliferatieverdrag staat onder druk en is dringend aan
herziening toe. Het gevaar dat kernwapens in handen komen van
terroristen, en van nieuwe landen die kernwapens nastreven zonder zich
te houden aan de nodige safeguards moet worden afgewend. Ten aanzien
van de dreiging die uitgaat van Iran, Pakistan of Noord-Korea past
geen naïviteit. Maar van de Koude Oorlog moeten wij ook weten dat een
wapenwedloop het antwoord niet is.
Ik eindig dan ook met een roemruchte slogan van de vrienden van de
heer Bolkestein, de vredesbeweging: `kernwapens de wereld uit!'
Dank u wel.