Gemeente Haren
Woensdag 6 mei Alzheimer Cafe Haren
Buurthuis De Mellenshorst
29/04/2009
Alzheimer en bewegen
Wat weten we over pijn bij dementie? Waarom is het goed om ouderen met
Alzheimer te knuffelen? En waarom is bewegen zo belangrijk? De relatie
tussen hersenen en gedrag is het terrein van de neuropsychologie, en
dus ook van Erik Scherder. Hij is hoogleraar klinische psychologie aan
de Vrije Universiteit in Amsterdam en hoogleraar
bewegingswetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen. Scherder
heeft twee passies: pijnbestrijding en het belang van bewegen bij
mensen met dementie. Hij hoopt dat ouderen `geen wegkwijnende oude dag
hebben.'
Wat gebeurt bij dementie?
Veel mensen denken dat bij dementie hersencellen afsterven. Maar dat
is de halve waarheid, zegt Erik Scherder: `Sommige hersencellen gaan
dood, maar zeker niet alle. Een kenmerk van dementie is atrofie,
oftewel verschrompeling. De zenuwcellen worden kleiner, maar er is nog
wel degelijk sprake van stofwisseling in die cellen.' Wat dat
betekent? Er zijn in de hersenen nog gebieden die je kunt reactiveren.
Je kunt ze niet genezen, maar wel weer in beweging brengen.
Bijvoorbeeld door letterlijk te bewegen. `Zelfs de biologische klok is
in een vergaand stadium van dementie te herstellen,' weet Scherder.
Pijn bij ouderen met dementie
Erik Scherder: `Als mensen met dementie pijn hebben, kom je er vaak
niet achter. Omdat het pijnsignaal er niet is. Of het is er wel, maar
ze kunnen het niet meer aanduiden en de verzorgenden of arts herkennen
het niet.'
Dementerende ouderen met pijn kunnen agressief, verward, gespannen of
onrustig worden. `Maar dan denken partner of verzorgenden niet direct
aan pijn,' zegt Scherder.
Aspirientje
Erik Scherder spreekt graag over de wetenschappelijke studie rond een
groep ouderen met dementie die haldol kregen omdat zij aan `matige
agitatie' leden. In gewone mensentaal: deze ouderen waren vaak
onrustig. Helaas waren zij niet meer in staat om te vertellen wat hen
scheelde. In deze studie werd het antipsychoticum Haldol vervangen
door een gewoon aspirientje. Wat bleek? `Er trad een geweldige
verbetering op. Hun stemming verbeterde en ze namen vaker deel aan
sociale activiteiten,' zegt Erik Scherder.
Hij weet zeker dat `dementerenden zich prettiger zullen voelen en
mobieler worden als hun pijn wordt behandeld. Pijn weerhoudt je immers
om mee te doen met activiteiten. En het kan zelfs leiden tot
depressie.'
Bewegen
Niet alleen van pijnbestrijding knappen mensen met dementie op. Ook
lekker wandelen doet hen goed. Er is een sterke relatie tussen bewegen
en cognitie (de verstandelijke vermogens en het geheugen), de stemming
en de biologische klok, weet Erik Scherder. `Motoriek en cognitie zijn
dezelfde systemen in het brein. Dezelfde neurale circuits. Bewegen en
cognitieve ontwikkeling gaan hand in hand.'
Goed nieuws voor mensen die (nog) niet dementeren: met lichamelijke
(en geestelijke) activiteiten is je dementie uit te stellen. `Als je
door het leven heen heel actief bent, vermindert de kans dat je
Alzheimer krijgt met 20 tot 50 procent,' zegt hij.
Ook mensen met dementie zullen opknappen als ze voldoende bewegen. Hun
cognitie en stemming zullen verbeteren, weet Scherder. `Als je loopt,
krijg je allerlei prikkels uit je lijf. Het is een voortdurende
stimulatie van het brein.'
Kauwen
Kauwen is ook een vorm van bewegen. Kauwen is goed voor je geheugen en
stemming. Dat is aangetoond, zegt Erik Scherder. `Als je slecht kauwt,
gaan bepaalde hersenstructuren in het brein enorm achteruit - precies
de structuren die toch al zeer kwetsbaar zijn voor de Ziekte van
Alzheimer.'
Als het even kan geen vla en pap, maar eten waarop je flink moet
kauwen. En zorg goed voor de tanden, is zijn advies.
Verrijkte omgeving
Met bewegen en kauwen verrijk je de omgeving. `En dat is essentieel
voor het ouder wordende brein,' zegt Scherder. `Dementerenden krijgen
zo veel meer prikkels. Daardoor gaan hun hersenen beter functioneren.
Dat blijkt uit veel prachtige neurobiologische studies. Een verrijkte
omgeving betekent ook dat er mensen zijn met wie je kunt praten, met
wie je samen eet. Dat je de krant nog leest, genoeg daglicht hebt en
buiten komt. Zo kun je het dag- en nachtritme beïnvloeden. Mensen die
hangen of slapen, missen de totale invloed aan prikkels en
informatie.'
Erik Scherder: "Wij gaan uit van het principe 'use it or lose it'. Om
je hersenen gezond te houden, moet je ze blijven gebruiken. Gewoon
denken is niet genoeg, je moet je hersenen blijven uitdagen. Als je
dat niet doet, gaan ze achteruit. Het is niet zo dat je alzheimer kunt
voorkomen of genezen. Als we 120 jaar zouden worden, denk ik dat we
vroeg of laat allemaal Alzheimer krijgen. De achteruitgang van de
hersenen hoort nu eenmaal bij het ouder worden. Maar dat proces kun je
wel uitstellen
Eigenlijk is het motto dus dat je je hele leven lang lichamelijk en
geestelijk in beweging moet blijven, ook al kost het moeite. Wat je
nog kunt, moet je zo lang mogelijk blijven doen."
Op woensdag 6 mei vertelt Erik Scherder, op aanstekelijke wijze over
de invloed van bewegen op dementie in het maandelijkse Alzheimer Café
Haren in buurthuis de Mellenshorst, Waterhuizerweg 36 te Haren.
Aanvang: 19.30 uur, toegang gratis.