Gemeente Haren

Woensdag 6 mei Alzheimer Cafe Haren

Buurthuis De Mellenshorst

29/04/2009

Alzheimer en bewegen
Wat weten we over pijn bij dementie? Waarom is het goed om ouderen met Alzheimer te knuffelen? En waarom is bewegen zo belangrijk? De relatie tussen hersenen en gedrag is het terrein van de neuropsychologie, en dus ook van Erik Scherder. Hij is hoogleraar klinische psychologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en hoogleraar bewegingswetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen. Scherder heeft twee passies: pijnbestrijding en het belang van bewegen bij mensen met dementie. Hij hoopt dat ouderen `geen wegkwijnende oude dag hebben.'

Wat gebeurt bij dementie?
Veel mensen denken dat bij dementie hersencellen afsterven. Maar dat is de halve waarheid, zegt Erik Scherder: `Sommige hersencellen gaan dood, maar zeker niet alle. Een kenmerk van dementie is atrofie, oftewel verschrompeling. De zenuwcellen worden kleiner, maar er is nog wel degelijk sprake van stofwisseling in die cellen.' Wat dat betekent? Er zijn in de hersenen nog gebieden die je kunt reactiveren. Je kunt ze niet genezen, maar wel weer in beweging brengen. Bijvoorbeeld door letterlijk te bewegen. `Zelfs de biologische klok is in een vergaand stadium van dementie te herstellen,' weet Scherder.

Pijn bij ouderen met dementie
Erik Scherder: `Als mensen met dementie pijn hebben, kom je er vaak niet achter. Omdat het pijnsignaal er niet is. Of het is er wel, maar ze kunnen het niet meer aanduiden en de verzorgenden of arts herkennen het niet.'
Dementerende ouderen met pijn kunnen agressief, verward, gespannen of onrustig worden. `Maar dan denken partner of verzorgenden niet direct aan pijn,' zegt Scherder.
Aspirientje
Erik Scherder spreekt graag over de wetenschappelijke studie rond een groep ouderen met dementie die haldol kregen omdat zij aan `matige agitatie' leden. In gewone mensentaal: deze ouderen waren vaak onrustig. Helaas waren zij niet meer in staat om te vertellen wat hen scheelde. In deze studie werd het antipsychoticum Haldol vervangen door een gewoon aspirientje. Wat bleek? `Er trad een geweldige verbetering op. Hun stemming verbeterde en ze namen vaker deel aan sociale activiteiten,' zegt Erik Scherder.
Hij weet zeker dat `dementerenden zich prettiger zullen voelen en mobieler worden als hun pijn wordt behandeld. Pijn weerhoudt je immers om mee te doen met activiteiten. En het kan zelfs leiden tot depressie.'

Bewegen
Niet alleen van pijnbestrijding knappen mensen met dementie op. Ook lekker wandelen doet hen goed. Er is een sterke relatie tussen bewegen en cognitie (de verstandelijke vermogens en het geheugen), de stemming en de biologische klok, weet Erik Scherder. `Motoriek en cognitie zijn dezelfde systemen in het brein. Dezelfde neurale circuits. Bewegen en cognitieve ontwikkeling gaan hand in hand.'
Goed nieuws voor mensen die (nog) niet dementeren: met lichamelijke (en geestelijke) activiteiten is je dementie uit te stellen. `Als je door het leven heen heel actief bent, vermindert de kans dat je Alzheimer krijgt met 20 tot 50 procent,' zegt hij. Ook mensen met dementie zullen opknappen als ze voldoende bewegen. Hun cognitie en stemming zullen verbeteren, weet Scherder. `Als je loopt, krijg je allerlei prikkels uit je lijf. Het is een voortdurende stimulatie van het brein.'

Kauwen
Kauwen is ook een vorm van bewegen. Kauwen is goed voor je geheugen en stemming. Dat is aangetoond, zegt Erik Scherder. `Als je slecht kauwt, gaan bepaalde hersenstructuren in het brein enorm achteruit - precies de structuren die toch al zeer kwetsbaar zijn voor de Ziekte van Alzheimer.'
Als het even kan geen vla en pap, maar eten waarop je flink moet kauwen. En zorg goed voor de tanden, is zijn advies.

Verrijkte omgeving
Met bewegen en kauwen verrijk je de omgeving. `En dat is essentieel voor het ouder wordende brein,' zegt Scherder. `Dementerenden krijgen zo veel meer prikkels. Daardoor gaan hun hersenen beter functioneren. Dat blijkt uit veel prachtige neurobiologische studies. Een verrijkte omgeving betekent ook dat er mensen zijn met wie je kunt praten, met wie je samen eet. Dat je de krant nog leest, genoeg daglicht hebt en buiten komt. Zo kun je het dag- en nachtritme beïnvloeden. Mensen die hangen of slapen, missen de totale invloed aan prikkels en informatie.'

Erik Scherder: "Wij gaan uit van het principe 'use it or lose it'. Om je hersenen gezond te houden, moet je ze blijven gebruiken. Gewoon denken is niet genoeg, je moet je hersenen blijven uitdagen. Als je dat niet doet, gaan ze achteruit. Het is niet zo dat je alzheimer kunt voorkomen of genezen. Als we 120 jaar zouden worden, denk ik dat we vroeg of laat allemaal Alzheimer krijgen. De achteruitgang van de hersenen hoort nu eenmaal bij het ouder worden. Maar dat proces kun je wel uitstellen

Eigenlijk is het motto dus dat je je hele leven lang lichamelijk en geestelijk in beweging moet blijven, ook al kost het moeite. Wat je nog kunt, moet je zo lang mogelijk blijven doen." Op woensdag 6 mei vertelt Erik Scherder, op aanstekelijke wijze over de invloed van bewegen op dementie in het maandelijkse Alzheimer Café Haren in buurthuis de Mellenshorst, Waterhuizerweg 36 te Haren. Aanvang: 19.30 uur, toegang gratis.