Gemeente Utrecht
GIFTIGE
CIJFERS
Onderzoeksrapport SP Utrecht, april 2009
Hoe de gemeente fraudeert, ten koste
van de gezondheid van de Utrechters
en voor de belangen van Hoog
Catharijne en de Jaarbeurs.
Inhoudsopgave
Samenvatting........................................................................................................................................3
Zoektocht naar de waarheid.......................................................................................................4
De invoergegevens...........................................................................................................................5
Met hoeveel bussen wordt gerekend?................................................................................5
En met hoeveel vrachtverkeer?...............................................................................................7
Gevolgen voor berekeningen als er meer zwaar verkeer is................................9
Conclusie..............................................................................................................................................10
Hoe nu verder?..................................................................................................................................11
Dit rapport is in april geschreven in opdracht van de SP-gemeenteraads-
fractie door Michel Eggermont, raadslid en woordvoerder luchtkwaliteit. Veel
andere mensen hebben mee nagedacht, geholpen met schrijven, kritiek
geleverd. Iedereen wordt bedankt voor zijn inbreng.
2 GIFTIGE CIJFERS SP UTRECHT april 2009
Samenvatting
De gemeente Utrecht fraudeert op grote schaal met de invoergegevens van
de rekenmodellen op grond waarvan de luchtkwaliteit wordt berekend. Tot
deze conclusie komt de SP Utrecht na bestudering van de officiële
invoergegevens van Utrecht en omliggende gemeenten.
De gemeente rekent de lucht schoon door vrachtverkeer en bussen niet
(voldoende) mee te rekenen. Vergelijkingen met omliggende gemeenten en
met tellingen in opdracht van de gemeente zelf wijzen dit uit.
Niet de gezondheid van de inwoners van Utrecht staat voorop, maar de
autobereikbaarheid van Hoog Catharijne en de Jaarbeurs. Daarnaast heeft
de gemeente nog steeds grootse plannen met het Stationsgebied dat nog
meer extra autoverkeer aantrekt. Deze belangen zijn voor de gemeente
belangrijker dan de gezondheid van de Utrechters.
Door het aan het licht komen van deze fraude is de bodem uit het Actieplan
Luchtkwaliteit Utrecht (ALU) geslagen. Het ALU werd door de SP Utrecht al
eerder omgedoopt tot "het omrijplan".
De SP Utrecht stelt daarom voor om:
· het huidige ALU/"omrijplan" in te trekken;
· het dossier luchtkwaliteit onder te brengen bij de wethouder van
gezondheid;
· een pauze in te lassen rond ontwikkelingen in het Stationsgebied;
· en de wethouder van Verkeer opdracht te geven om met behulp van
tellingen tot goede en juiste invoergegevens te komen, op grond
waarvan een nieuw plan kan worden geschreven;
· verder zou het goed zijn als de gemeenteraad zou onderzoeken hoe dit
heeft kunnen gebeuren.
GIFTIGE CIJFERS SP UTRECHT april 2009 3
Zoektocht naar de waarheid
Vermoedens dat er iets mis was met de invoergegevens heeft de SP al
langer, er ontbrak echter hard bewijs. Deze vermoedens waren de reden dat
de SP in Utrecht januari 2009 de opdracht heeft gegeven aan Buro Blauw om
de luchtkwaliteit te meten. Als er niets aan de hand zou zijn met deze
invoergegevens zou Buro Blauw dezelfde luchtkwaliteit moeten meten, als
die de gemeente berekend had.
Begin april zaten we opeens aan de onderhandelingstafel voor de vorming
van een nieuw college. De SP heeft tijdens de onderhandelingen slechts één
harde eis op tafel gelegd: Wij waren alleen bereid om aan het college deel te
nemen als gebruikte invoergegevens voor het ALU openbaar zouden worden
en wij met een groep burgers deze invoergegevens tegen het licht mochten
houden. Op deze eis wensten de overige partijen met wie wij aan tafel zaten
niet in te gaan en dus werden de onderhandelingen afgebroken.
Deze afwijzing sterkte ons in ons vermoeden dat er iets mis was en
moedigde ons nog meer aan om nog verder door te spitten.
Toen kwamen we erachter dat het heel eenvoudig is om aan de
invoergegevens te komen. Het ALU maakt namelijk samen met alle andere
landelijke en regionale luchtkwaliteitsplannen deel uit van het Nationaal
Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL). Ten behoeve van dit NSL is
de saneringstool ontwikkeld. Het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke
Ordening en Milieu (VROM) vindt dat consistentie in de gegevens ten
aanzien van de rapportage van de luchtkwaliteit in Nederland van groot
belang is. Daarom heeft VROM besloten dat de jaarlijkse rapportage door
gemeenten vanaf 2008 (rapportage over 2007) met behulp van een
rapportageversie van de saneringstool uitgevoerd moet worden, de
rapportagetool. VROM heeft samen met Infomil, Goudappel Coffeng en ECN
voor de gemeenten de website www.rapportagetool.nl opgezet.
Op deze website kun je, nadat je bent ingelogd de rapportages van alle
gemeenten downloaden.
Nadat de Utrechtse SP-gemeenteraadsfractie in april 2009 inloggegevens
had aangevraagd, kregen we deze binnen 10 minuten toegemaild. Daarna
zijn we aan de slag gegaan met het bestuderen van de gegevens op grond
waarvan wij dit rapport schrijven.
4 GIFTIGE CIJFERS SP UTRECHT april 2009
De Invoergegevens
Voor het berekenen van de luchtkwaliteit wordt met veel gegevens rekening
gehouden. De precieze coördinaten van het stuk weg, de hoeveelheid auto's
en bussen, de hoeveelheid middelzwaar en zwaar vrachtverkeer, het
wegtype, de snelheidsklasse, de bomen- en de stagnatiefactor, het aantal
parkeerbewegingen en tot slot de afstand tot de weg-as waarvoor de
concentratie van verschillende stoffen berekend moet worden. Al deze
gegevens zijn af te leiden uit de bestanden die kunnen worden gedownload
vanaf www.rapportagetool.nl.1
Met hoeveel bussen wordt gerekend?
Voor het berekenen van de luchtkwaliteit zijn verschillende invoergegevens
nodig. Eén van de belangrijkste is: de gemiddelde aantal bussen,
vrachtwagens en personenauto's per dag. Het van belang om de
samenstelling van het verkeer goed in te voeren.
Tenminste, als je een betrouwbare uitkomst wilt krijgen.
Binnen de agglomeratie Utrecht hebben de gemeenten Houten, IJsselstein,
Maarssen en Nieuwegein voor een deel van hun straten het gemiddeld aantal
bussen als invoergegevens voor de rapportagetool opgegeven. Niet voor alle
straten natuurlijk, niet in alle straten rijden regelmatig bussen.
In Utrecht is het aandeel bussen door de gemeente bijna overal op nul gezet.
Volgens de gemeente rijden er dus geen bussen op het stationsplein, geen
bussen in de Nobelstraat, geen bussen in de Voorstraat, bijna nergens.
Op 5 straten binnen de gemeente Utrecht is wel het aantal bussen
opgegeven: Brink, Brinkstraat, Ockhuizerweg, Polderweg en een deel van de
Rijndijk. Deze vijf straten liggen allemaal in Haarzuilen, ver buiten het
centrum.
Er zijn 2625 wegvakken waarvoor Utrecht in de rapportagetool gegevens
moest opgeven. Dat er ook in Utrecht wegvakken zijn waar wel aantallen
bussen zijn ingevoerd geeft aan dat in Utrecht voor alle overige wegvakken
deze aantallen doelbewust zijn weggehaald.
Het hoeft geen betoog dat bussen, zelfs de meest schone bussen,
vervuilender zijn dan personenauto's. Het niet opnemen van het aandeel aan
bussen leidt op drukke straten, waar juist deze bussen rijden, bijvoorbeeld in
de buurt van het Centraal Station en de Jaarbeurs, tot veel lagere berekende
concentraties van vervuilende stoffen. In werkelijkheid is de lucht in deze
straten dus veel vervuilder dan de gemeente Utrecht op papier beweert.
GIFTIGE CIJFERS SP UTRECHT april 2009 5
De metingen van de SP, tussen 4 februari en 4 maart 2009 op het
stationsplein leverde een gemiddelde meetwaarde op van meer dan 77 g/m3
NO2 op2. De door de gemeente berekende waarde ligt op het Stationsplein
rond de 33 g/m3 NO2. Hieruit blijkt dat er een enorm verschil zit tussen de
SP-metingen en de berekeningen met de invoergegevens van de gemeente.
Aangezien de andere gemeenten wel aantallen bussen hebben opgegeven
als invoergegevens binnen het rapportagetool, het door het ministerie
vastgestelde rapportagemiddel, en aangezien om het invoeren van aantallen
bussen expliciet gevraagd wordt in de rapportagetool, en aangezien iedereen
snapt dat op het busstation en op de wegen naar het busstation toe bussen
rijden, moeten deze aantallen bewust op nul zijn gezet binnen de gemeente
Utrecht. Alleen de vijf straten in Haarzuilen, ver van het centrum en het
stationsgebied in Utrecht, zijn niet op nul gezet. Maar ja, wie verwacht daar
problemen met de luchtkwaliteit?
6 GIFTIGE CIJFERS SP UTRECHT april 2009
En met hoeveel vrachtverkeer?
Ook de aandeel van het vrachtverkeer is van grote invloed op de uitkomst
van de berekeningen. Binnen de Agglomeratie Utrecht heeft Nieuwegein heel
andere aandeel van het vrachtvervoer ingevoerd in de rapportagetool.
Gaande van de Taludweg (punten A en B) over de Jutfasebrug (punt C) naar
de Europalaan (punten D en E) is het aandeel van het vrachtvervoer en
bussen in Nieuwegein (Taludweg) veel hoger dan in Utrecht (Jutfasebrug en
Europalaan). In Nieuwegein is het deel van het zwaarder verkeer: 4,0%
middelzwaar vrachtverkeer, 3,0% zwaar vrachtverkeer en 3,0% bussen. In
Utrecht: 2,5% middelzwaar vrachtverkeer, 1,0% zwaar vrachtverkeer en 0,0%
bussen. Met andere woorden: een groot deel van de vrachtwagens en al het
busverkeer verdwijnt hier volgens de gemeente in het niets.
Tussen Utrecht en Bunnik gebeurt hetzelfde. Op de Koningsweg in Utrecht
(punten A, B en C) is het aandeel van het zwaarder verkeer 0,5%
middelzwaar vrachtverkeer en 0,5% zwaar vrachtverkeer. Op de Koningslaan
in Bunnik (punten D en E) is het aandeel van het zwaarder verkeer 4,2%
middelzwaar vrachtverkeer en 0,3% zwaar vrachtverkeer.
GIFTIGE CIJFERS SP UTRECHT april 2009 7
Binnen Utrecht kan tevens een vergelijking gemaakt worden tussen tellingen
en de ingevoerde gegevens voor de rapportagetool.
In opdracht van de gemeente voerde het bureau Dufec metingen uit tussen 9
en 21 december 2007 op de Lessinglaan. Gemiddeld kwamen hier toen
dagelijks 15.388 motorvoertuigen langs, waarvan 5,3% middelzwaar
vrachtverkeer en 2,0% zwaar vrachtverkeer. In de resultaten van de
rapportagetool zijn de ingevoerde percentages middelzwaar vrachtverkeer
1,5% en zwaar vrachtverkeer 1,0%. Een enorm verschil.
In december 2006 is tevens een telling geweest in opdracht van de gemeente
Utrecht. Gedurende 9 dagen is toen geteld door het bureau Goudappel
Coffeng op de Amsterdamsestraatweg. Hier zijn gemiddeld dagelijks 16.109
motorvoertuigen geteld waarvan 4,6% middelzwaar vrachtverkeer en 3,0%
zwaar vrachtverkeer. In de resultaten van de rapportagetool zijn de
ingevoerde percentages middelzwaar vrachtverkeer 2,0% en van zwaar
vrachtverkeer 1,0%. Wederom een enorm verschil.
8 GIFTIGE CIJFERS SP UTRECHT april 2009
Gevolgen voor berekeningen als er meer
zwaar verkeer is
Bij een hoger percentage zwaarder verkeer berekent de standaard
rekenmethode hogere concentraties vervuilende stoffen. Als bijvoorbeeld op
de Lessinglaan de getelde concentraties worden ingevoerd dan is de
concentratie NO2 3,6 g/m3 hoger dan bij de in de rapportagetool gebruikte
verdeling van het verkeer.3
Voor de Amsterdamsestraatweg is de concentratie NO2 3,9 g/m3 hoger als
de getelde cijfers worden gebruikt.4
Zelfs als de door Nieuwegein ingevoerde gegevens voor de Taludweg worden
losgelaten op het begin van de Europalaan, in relatief open terrein, dan wordt
de concentratie NO2 1,7 g/m3 hoger.5
Dit zijn flinke verhogingen. In het grootste deel van de stad is de
achtergrondconcentratie van vervuiling, de concentratie van alle bronnen
tesamen zo'n 30 g/m3. Als gevolg van de bijdrage van het lokale verkeer
gaat deze concentratie, met de door de gemeente ingevoerde gegevens, op
veel wegen al richting 40 g/m3, dus 10 g/m3 hoger. Als hier weer 2 tot 4 g/
m3 bovenop komt, als rekening wordt gehouden met een realistische
verdeling van het verkeer, dan is dat een forse verhoging die er toe leidt dat
in grotere delen van de stad de wettelijke norm van 40 g/m3 niet wordt
gehaald.
In ons onderzoek hebben wij ons geconcentreerd op de verdeling van het
verkeer. Aangezien we moeten constateren dat hiermee is gesjoemeld is de
vraag gerechtvaardigd of dit ook met de andere invoergegevens is gebeurt.
Andere invoergegevens zoals de totale aantallen van het verkeer, de
bepaling van het wegtype, de bepaling van de snelheidsklasse, de bepaling
van de stagnatiefactor en de bepaling van de bomenfactor. Ook hiermee kan
gesjoemeld zijn. Tenslotte blijft de vraag over op welke afstand van de wegas
is gerekend, deze gegevens zijn immers niet uit de resultaten van de
rapportagetool te halen.
GIFTIGE CIJFERS SP UTRECHT april 2009 9
Conclusie
De invoergegevens die gebruikt zijn in de rapportagetool 2007 zijn
ongeloofwaardig en onjuist. Geen gemiddelde aantallen bussen, sterke
aanwijzingen dat te weinig vrachtverkeer is ingebracht. Vooral voor het
Stationsgebied, en daarnaast ook voor andere drukke wegen, zijn precies
déze onderschattingen (voor het vrachtverkeer) en het doelbewust weglaten
(van het aandeel bussen) van het grootste belang voor de zakelijke partners
van de gemeente, zoals de eigenaar van Hoog Catharijne (Corio) en de
Jaarbeurs.
In dienst van deze zakelijke belangen heeft de gemeente ons allen op het
verkeerde been gezet. Daar waar het nodig was heeft de gemeente de lucht
"schoongerekend". Ze heeft dit gedaan ten koste van de gezondheid van de
inwoners van de stad. Dit is zeer kwalijk.
De saneringstool/rapportagetool is speciaal ontwikkeld voor het NSL juist
vanwege de constistentie van de rapportages. Voor de invoer zijn de
gemeenten zelf verantwoordelijk. De gegevens moeten worden
geaccordeerd.
Het ALU is onderdeel van het NSL. Uit de resultaten van de Rapportagetool
2007 blijkt dat de onderliggende cijfers niet kloppen. De cijfers die gebruikt
worden in het ALU moeten, gelet op de noodzaak van constistentie binnen de
saneringstool, daarom ook onjuist zijn.
Hiermee kan het ALU niet langer een onderdeel van het NSL blijven. Het
ALU/"omrijplan" zorgt namelijk voor nog hogere aantallen motorvoertuigen op
veel wegen, zoals 't Goylaan en de Marnixlaan. Als daar bovendien een
groter deel van verkeer uit vrachtverkeer en bussen blijkt te bestaan, dan
creëert het ALU eerder problemen dan dat het problemen oplost.
De afdeling die verantwoordelijk is voor de invoergegevens heeft niet per
ongeluk verkeerde cijfers ingevoerd. Jarenlang is ze door bewoners uit de
stad en door gemeenteraadsfracties gewezen op de noodzaak van juiste
invoergegevens. Zelfs de uitkomsten van de in opdracht van de gemeente
uitgevoerde tellingen komen op geen enkele manier terug in de
invoergegevens. Er is geen twijfel over dat hier gesproken moet worden van
opzet. Als opzettelijk verkeerde gegevens zijn gebruikt dan moeten we
spreken van fraude. Fraude die geaccordeerd is door de gemeente.
10 GIFTIGE CIJFERS SP UTRECHT april 2009
Hoe nu verder?
Naar het oordeel van de SP is het onverantwoord de problemen met de
luchtkwaliteit onder verantwoordelijkheid te houden van de afdeling die
verantwoordelijk is voor de fraude. Problemen met de luchtkwaliteit is in de
eerste plaats een gezondheidsprobleem en geen verkeersprobleem.
Daarom moet de verantwoordelijkheid voor het oplossen van de
luchtkwaliteitproblemen bij de GGD onder de bestuurlijke
verantwoordelijkheid van de wethouder voor gezondheid worden gebracht.
Doordiscussieren over het ALU heeft geen zin. Het heeft meer zin om zo snel
mogelijk zoveel mogelijk realistische invoergegevens te verzamelen. De
wethouder van Verkeer is er voor verantwoordelijk dat zo snel mogelijk op zo
veel mogelijk plaatsen tellingen worden verricht. Bovendien moeten de
aantallen bussen zo snel mogelijk worden verzameld en ingevoerd. Ook
moeten de andere invoergegevens extra gecontroleerd worden.
Pas als er betrouwbare invoergegevens beschikbaar zijn heeft het zin om na
te denken over een nieuw ALU. Daarbij moet niet de belangen van de
zakelijke partners van de gemeente centraal staan, maar de gezondheid van
de inwoners van de stad.
Als het nodig is de plannen voor het Stationsgebied bij te stellen, dan moet
daarvoor worden gekozen. Tot dat er een nieuw plan is, gebaseerd op
realistische invoer kunnen alleen die activiteiten in het stationsgebied
doorgang vinden, waarvan zeker is dat het geen extra verkeer zal
aantrekken.
Ten slotte moet onderzocht worden hoe de fraude met de invoergegevens tot
stand is gekomen. De gemeenteraad heeft hierbij een belangrijke rol te
vervullen, juist om er voor te zorgen dat er in de toekomst minder kans toe is.
GIFTIGE CIJFERS SP UTRECHT april 2009 11
1 Binnen de agglomeratie Utrecht zijn de invoergegevens te downloaden met de volgende links: Houten, IJsselstein,
Maarssen, Nieuwegein en Utrecht.
2 Meer informatie op utrecht.sp.nl
3 Deze berekeningen zijn uitgevoerd in CARII 8.0, berekend voor een afstand tot de weg-as van 15 meter.
4 Berekening voor afstand tot weg-as 10 meter. Bij de berekening van de luchtkwaliteit is de hoeveelheid
motorvoertuigen gelijk gehouden, de invoergegevens van de gemeente in de rapportagetool zijn aanzienlijk
lager
5 berekend bij een afstand tot de weg-as van 15 meter
---- --