FNV

14-5-2009

Toespraak Agnes Jongerius FNV congres 2009

Beste mensen, lieve vrienden en vriendinnen, Er staat heel wat op het spel. Vier jaar na ons vorige congres zitten we bij elkaar. Om in onrustige tijden de balans op te maken.

Op de Dag van de Arbeid, mocht ik spreken op de landelijke 1 mei manifestatie van onze Duitse collega's van de DGB. In dit land waar onze economie zo verbonden mee is, wordt de crisis op dit moment erger gevoeld dan bij ons. Zo ligt in Bremen, waar deze manifestatie plaatsvond, het werkloosheidspercentage nu op 11%. Vlak daarbij in Bremerhaven ligt het zelfs op 25%. Eén op de vier mensen zit daar zonder werk. Dat heeft echt impact op de samenleving. Dat zie je op straat Met de effecten van deze crisis hebben wij ook te maken, al ligt het werkloosheidscijfer hier nog lager. Voor het eerst in onze geschiedenis hebben wij te maken met een crisis die bedrijfstakoverstijgend is, die de landsgrenzen overschrijdt. Voor het eerst in onze geschiedenis hebben wij te maken met crisis in de zeer geglobaliseerde economie. De gevolgen die deze crisis met zich meebrengt, zijn niet te overzien. Een ding staat voor mij als een paal boven water: de gevolgen zijn heel, heel groot. Hier is sprake van een domino-effect. Het ene naar het andere bedrijf wordt aangetast. Wij kunnen niet werkloos gaan zitten toekijken en denken: we hebben de banken gered; we hebben een deeltijd-ww: dus we zijn klaar. Wij kunnen ons niet veroorloven dat we de mensen in dit land, de trekkers, duwers, smeerolie van de economie, of hoe je ze ook noemt, dat we deze mensen nu in de steek laten. Deze crisis vraagt meer dan ooit om samenwerking die veel verder gaat dan dat we gewend zijn. Deze crisis vraagt om een samenwerking binnen- en buiten onze eigen landsgrenzen. Deze crisis vraagt om een wereldwijde samenwerking.

Dat wil de FNV ook doen. Dat kan de FNV ook doen. Wij kunnen trots zijn op de FNV Want de FNV doet er nog steeds toe. Wij zijn in staat de verhalen van de werknemers van Nedcar en Corus, en al die andere bedrijven die in problemen zijn, naar Den Haag te brengen. De FNV kan dat. Geen enkele andere organisatie doet ons dat na. Dat ik op nummer 6 sta in de Volkskrantlijst is niet mijn verdienste. Het is de verdienste van de FNV. Ik ben blij dat jullie er zijn. Wat is de FNV toch een geweldige club. Wat is het eer om jullie voorzitter te mogen zijn.

Op een congres blik je ook terug: 2005 - 2009. Vier jaar. Drie kabinetten Balkenende. De eerste jaren groeiden de bomen nog tot in de hemel. En nu: kredietcrisis en economische teruggang.

Ze zeggen wel dat als je ouder wordt, de tijd steeds sneller lijkt te gaan. Dat heeft iets te maken met de harde schijf in je hersenen die steeds voller raakt. Maar soms denk ik dat er ook echt iets met onze samenleving aan de hand is Het gaat ook echt sneller. In 2006 hakt het CDA de PvdA nog in de pan over de AOW. En in 2009 neemt datzelfde CDA het initiatief om samen met de PvdA het mes in de AOW te zetten. Onze samenleving is vluchtiger geworden. Media zijn steeds op zoek naar nieuwe hypes. Politici lenen zich graag voor relletjes. En steeds meer kiezers zweven. De burger is op drift.

Ik zie ook een verband met zo'n onbegrijpelijk verschijnsel als geweld tegen de brandweer of ambulancepersoneel. Je huis staat in de fik, en dan ga jij stenen gooien naar de brandweer. Het moet ook niet gekker worden. We zien meer geweld tegen politie, buschauffeurs, conducteurs. Tegen andere werknemers in publieke functies. In de cao's voor de verschillende beroepsgroepen worden nu anti-agressiemaatregelen afgesproken. Maar dit blijft absoluut een reden tot zorg. Want als mensen zo gemakkelijk geweld gebruiken, dan moet je je als samenleving toch eens stevig op je hoofd krabben. Mijn moeder zei altijd; "wat gij niet wilt, dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet". Ik zeg: "Hou je handen thuis, blijft van onze mensen af".

Onze samenleving is in beweging. En het gaat allemaal sneller. Dat maakt het ook moeilijk om te voorspellen wat de komende vier jaar op ons afkomt. Maar ik kijk in mijn kristallen bol. En ik zie in ieder geval dat wij als vakbond ook in de toekomst één van de stabiele en maatschappelijke factoren zijn. Als wij tenminste het hoofd koel houden en ons niet laten meeslepen door de waan van de dag.

2005 - 2009. Als ik de balans opmaak, dan zijn wij er de afgelopen jaren niet slechter op geworden. We hebben de eerste, meest agressieve kabinetten Balkenende doorstaan. Met opgeheven hoofd. We hebben de ontslagbescherming weggesleept voor de poorten van de hel. We hebben ons uiterste best gedaan voor een klinkend sociaal akkoord. Met als speerpunten: jeugdwerkloosheid, deeltijd-ww en ruimte voor de pensioenen. En de uitslag van het referendum laat zien dat onze achterban dat zeer waardeert

Vier jaar geleden op ditzelfde congres vertelde ik u dat ik me dood erger aan incidentenpolitiek. Politici buitelen met krasse uitspraken over elkaar heen, die op dat moment goed liggen bij de bevolking. Als voorbeeld noemde ik de stijgende armoede in Nederland. Waar je niemand over hoorde. En ik stelde mezelf de vraag: 'Hoe is het toch mogelijk dat in een rijk land als Nederland gezinnen niet genoeg geld hebben voor een dagelijkse warme maaltijd?' Minister-president Balkenende zat toen in de zaal. Ik vroeg hem om deze ontwikkeling serieus te nemen en stappen te ondernemen om hem te keren. We zijn nu vier jaar verder en tot mijn spijt moet ik zeggen dat we het probleem van armoede nog steeds niet onder ogen willen zien. We sussen ons in slaap met het beeld dat de welvaartstaat eigenlijk wel 'af' is en bij de borrel brallen we teksten als: "Geen brood op de plank? Ga toch werken!" Gisteravond hebben we het boek 'Onzeker bestaan' gepresenteerd. Daarin negentien portretten van mensen die ondanks dat ze hard werken en net als u en ik hun stinkende best doen, leven in armoede. Zij staan symbool voor een heel grote groep werkende armen. Nederland telt er inmiddels 1,25 miljoen. Ze verdienen bruto ? 10,- euro per uur of minder. Hun aantal is de afgelopen dertig jaar verdubbeld. Wat een moed, wat een veerkracht, wat een incasseringsvermogen hebben deze mensen. Ik ben er ongelooflijk trots op dat de FNV deze groep een gezicht heeft kunnen geven Want 'gewoon goed werk' verdient iedereen!

Er is op dit gebied nog een wereld te winnen. Het afgelopen jaar is het de schoonmakers op Schiphol al gelukt. Veel jongeren, veel vrouwen, veel mensen uit alle windstreken voerden creatief en luidruchtig actie. Niet in eerste instantie voor loon. Maar voor reiskosten, een schone pauzeruimte en vooral voor respect. Hun werk is om onze luchthaven schoon te houden. Dat is wat ze verbindt. En daar zijn ze hartstikke trots op. Het zijn zelfbewuste mensen die ook als zodanig willen worden behandeld. Het enige dat ik heb hoeven doen is de baas van Schiphol te bellen. Hun aanpak was simpel, maar o zo effectief. Ze hadden maar een vraag voor hem. Namelijk: 'wil jij onze vriend zijn?' Het antwoord laat zich raden. Maar vervolgens zeiden ze: 'Oke, we zijn nu dus vrienden, maar vrienden houden contact. Vrienden vinden het leuk om elkaar te zien; vrienden komen bij elkaar op bezoek. Dus we mogen jou ook bellen? Wanneer zullen we je bellen? Volgende week? Over twee weken? Oh komt dat niet uit. Wanneer komt het je dan wel uit? Je bent een vriend dus je wilt ons natuurlijk ook wel spreken?' En vervolgens zeiden ze: 'Vrienden hebben ook wat voor elkaar over. Wat heb jij voor ons als vriend over?'. Om een lang verhaal kort te maken. Het heeft even geduurd; maar het is ze gelukt. En ik heb er maar een woord voor: respect!

Nu ik het toch over de schoonmakers heb, heb ik het ook gelijk over diversiteit. Een onderwerp dat je op kunt blazen of klein kunt houden. Een onderwerp waarmee wederom veel incidentenpolitiek wordt bedreven. Een ding wil ik daar over zeggen. De vakbeweging brengt dit onderwerp liever terug tot de juiste proporties. De proporties die het verdient. Als mensen acht uur per dag fatsoenlijk met elkaar omgaan heb je al heel wat gewonnen. Wij hanteren het principe dat voor collega's geldt wat op de werkvloer telt. Ik heb het dan over inzet, collegialiteit. Ik heb het dan over vakmanschap. Als FNV zeggen wij: de werkvloer moet kleurenblind zijn. Of misschien is de slogan van het IVV (Internationale vakverbond) nog wel beter: Decent work has no colour! Goed werk onderscheidt geen kleur.

Decent work en diversiteit zijn per definitie onderwerpen van de lange adem. Dit geldt wat mij betreft ook voor het dossier marktwerking. Maar al te gemakkelijk heeft de politiek delen van de publieke sector overgeleverd aan de vrije markt. Dat gebeurde onder de noemer van klantvriendelijkheid, kleinere overheid of meer concurrentie. Maar de manier waarop dat is uitgevoerd was me toch van een naïviteit! Alsof met marktwerking alles vanzelf beter zou worden. Intussen vallen ons de schellen van de ogen. Soms gaat de klantvriendelijkheid juist achteruit. Omdat bedrijven in de concurrentieslag bezuinigen op onderhoud en personeel. Bijna overal sneuvelen werkzekerheid en arbeidsvoorwaarden van het personeel. Denk aan de postbodes, de werkers in de thuiszorg. En dat zijn geen kleine bijwerkingen van een verder overigens positieve ontwikkeling. Dat is puur het gevolg van lichtzinnigheid en ideologische stokpaardjes. Bij het nationaliseren van de banken lijken al die slogans en stokpaardjes allemaal opeens vergeten. Maar wat ik wil, is dat er nu ook conclusies worden getrokken voor de hele publieke sector. En als de anderen het niet doen, dan zullen we zelf die conclusies wel trekken. Dan zullen we zelf het publieke en politieke debat op het juiste spoor zien te krijgen.

Diversiteit, decent work, marktwerking. In de komende vier jaar blijven we daar onze tanden in zetten. En als het moet, nog langer ook. Ik prijs me dan ook gelukkig met FNV Jong. De betrokkenheid van de jonge generatie hebben we daar hard nodig. Solidariteit is geen woord van louter het verleden maar een begrip met een grote toekomst.

FNV Jong doet dat heel goed en met flair. De kranten mogen er over schrijven wat zij willen. Maar laten wij daar niet te bescheiden over doen: 180.000 jonge leden is heel erg veel. Even ter vergelijking: De drie grootste politieke partijen in Nederland halen dit samen zelfs niet. Het CDA heeft 70.000, de PvdA 60.000 en de SP heeft net aan 50.000 leden. Over hun percentage jongeren onder de 35 zal ik me maar niet uitlaten. Die 180.000 van ons halen ze in ieder geval nooit!

Tot slot. Er is nog een onderwerp dat vandaag niet onbesproken kan blijven. Ik doel natuurlijk op de AOW. Ook hier wordt incidentenpolitiek gespeeld. Ik zal u zeggen hoe het zit. Er moest worden bezuinigd, maar ja, waarop? Daar kwamen ze in deze coalitie natuurlijk niet uit. Ik heb - van horen zeggen - dat ze het als volgt hebben opgelost. Aan het eind van de bewuste avond is een bode een dobbelsteen gaan halen bij Jan-Kees de Jager (want die gaat over kansspelen). Jan-Peter, Wouter en André zijn toen gaan dobbelen. Eerst rolde de dobbelsteen nog op de hypotheekrente maar net, op het allerlaatste moment, bleef hij liggen op ... de AOW.

Wat ik er maar mee wil zeggen: het kabinet heeft geen enkele serieuze poging ondernomen om de AOW op 65 jaar te handhaven. De AOW: een belangrijk onderdeel van onze verzorgingsstaat. Zij legt daarmee de rekening van de crisis voor het grootste deel neer bij kwetsbare groepen. De bezuiniging via gemorrel aan de AOW-leeftijd is helemaal niet onvermijdelijk, maar ondoordacht, onnodig en daarom ongelooflijk oneerlijk.. Een algemene verhoging van de AOW-leeftijd is een domme oplossing, die de laagste en middeninkomens en de mensen met een lang arbeidsverleden onevenredig hard treft in hun oudedagsvoorziening. De helft van de bevolking is voor het grootste deel van hun pensioen afhankelijk van de AOW. Het kabinetsvoorstel is een onfatsoenlijke en oneerlijke bezuiniging van 4 miljard op vooral de lagere en middeninkomens. Zij worden gedwongen om 25.000 euro in te leveren. Zo worden de mensen die het meeste bijdragen aan onze samenleving hard geraakt. En dat alleen maar omdat ze in Den Haag te beroerd zijn om de hogere inkomens meer te laten meebetalen. Ik zeg: de sterkste schouders de zwaarste lasten.

Vrijwillig langer doorwerken is prima. Wie kan daar iets op tegen hebben? Daarover wil de FNV graag praten en dat wil de FNV graag gaan regelen. Maar bezuinigen op de AOW is niet de oplossing waar de FNV voor kiest. Vandaag presenteren wij daarom 'Samen werken voor de AOW'. Daarmee laat de FNV zien wat de gevolgen zijn van een algemene verhoging van de AOW naar 67 jaar. Wat de werkelijke feiten rond de AOW zijn. En wat de misverstanden zijn. De FNV wil dat de overheidsfinanciën ook op de lange termijn op orde zijn en wil geen rekeningen doorschuiven naar de toekomst. De FNV wil de solidariteit tussen generaties vormgeven en daarvoor zijn betere alternatieven dan domweg bezuinigen op de AOW en de pensioenen. Laat er geen misverstand over bestaan: De AOW is een hoeksteen uit onze verzorgingsstaat. De FNV hecht zeer aan AOW. Deze hoeksteen uit de verzorgingsstaat blijft staan.

Beste mensen, wij spreken elkaar nog. Met veel plezier en enthousiasme verklaar ik het FNV-congres hierbij voor geopend!