Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen

25-05-2009

KNAW-president Dijkgraaf wijst in jaarrede op risico's kenniscrisis en roept op tot krachtenbundeling wetenschap

Vanmiddag sprak president Robbert Dijkgraaf tijdens de jaarlijkse Verenigde Vergadering van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen zijn eerste jaarrede uit. Hij wees op het bestaan van een derde crisis, naast de economische crisis en de ecologische crisis, ontstaan door het uithollen en afkalven van de kennisbasis. Deze kenniscrisis is volgens Dijkgraaf gevaarlijk, omdat zij aan de oplossing van de beide andere crises in de weg staat. Voor de wetenschap formuleerde hij twee belangrijke opgaven: krachtenbundeling van universiteiten tot een Europees kennisknooppunt en het verleiden van jonge mensen tot een loopbaan in onderzoek en innovatie. In het Amsterdamse Trippenhuis sprak Robbert Dijkgraaf, in mei vorig jaar aangetreden als president van de KNAW, tot een gezelschap van Akademieleden en genodigden. In zijn betoog met de titel 'Kennis en Crisis', legde Dijkgraaf de kredietcrisis en de energie- en milieucrisis langs de meetlat van het Nederlandse onderwijs, onderzoek en innovatie.

Over de kredietcrisis zei Dijkgraaf: "Er is een enorme bel lucht uit de fietsband van de wereldeconomie ontsnapt en met een flinke mand boodschappen op de bagagedrager voelen we nu iedere kiezel op het wegdek." Hij wees op de grote gevolgen van de krimp van de Nederlandse economie, waardoor investeringen in onderwijs, wetenschap en technologie onder druk staan, de derde geldstroom afneemt en kennis en talenten dreigen te verdwijnen.

De tweede crisis is de ecologische crisis. Dijkgraaf: "Achter de economische donderwolken doemt een nog veel dreigender perspectief op: de ecologische crisis met de moderne incarnatie van de vier apocalyptische ruiters honger, ziekte, energietekort en klimaatverandering. Bij het oplossen van deze problemen is voor de wetenschap een cruciale rol weggelegd." Volgens de Akademiepresident kan deze crisis onmogelijk worden bedwongen met het huidige niveau van kennis en technologie; fundamenteel nieuw onderzoek is nodig.

De derde crisis is het gevolg van afkalving en uitholling van het kennisniveau van Nederland. Dijkgraaf: "Het is een paradox waar ik me dagelijks over verbaas: de wereld wordt steeds ingewikkelder, krijgt steeds grotere problemen, maar we lijken er steeds minder van te willen weten." Omdat Nederland het enige land is in de Europese Unie dat de afgelopen tien jaar geen groei van het onderzoeksbudget heeft gekend ten opzichte van de economische welvaart, terwijl de studentenaantallen groeien en de internationale competitie toeneemt, concludeert de Akademiepresident dat de Nederlandse wetenschap haar eigen kredietcrisis heeft.

Dijkgraaf eindigde met twee oproepen aan de wetenschap. Hij brak een lans voor het slechten van barrières tussen universiteiten omdat internationaal succes een bundeling van krachten vereist: "Het is kwalijk dat de landelijke onderzoekscholen dreigen te verwezen. We staan op het punt intellectueel kapitaal te vernietigen en bedrading door te knippen in plaats van aan te leggen." De grootste uitdaging voor de wetenschap is volgens Robbert Dijkgraaf echter het aanboren van nieuwe lagen van talent door de jeugd te enthousiasmeren voor de wereld van het onderzoek. De rekening van de crises mag dan ook niet bij de studenten van nu belanden. Dijkgraaf trok een parallel met de roerige jaren zestig: "Ook nu zit de generatie die door de crisis getekend wordt in de collegebanken. Het zijn onze studenten die geraakt zullen worden door de brokstukken; het zijn onze studenten die met moeilijke perspectieven op de arbeidsmarkt worden geconfronteerd, óók in de wetenschap. Zij zijn het die de komende decennia de infrastructuur van een nieuwe economische orde zullen moeten bouwen en de wereld naar een duurzame toekomst moeten leiden."

De volledige tekst van de Jaarrede van de KNAW-president kunt u als pdf downloaden van de KNAW-website.

KNAW, Het Trippenhuis, Kloveniersburgwal 29, Amsterdam. Postbus 19121, 1000 GC Amsterdam.
Afdeling Communicatie tel. 020-5510733, fax 020-6204941. communicatie@bureau.knaw.nl