* Nieuws
Wereldberoemd zeventiende-eeuws luitboek uitgegeven
In de Bibliotheca Thysiana aan het Leidse Rapenburg bevindt zich het
zogenoemde Luitboek van Thysius. Het is het dikste boek met luitmuziek
ter wereld, met een inhoud variërend van Geneefse psalmen tot
schunnige volksliedjes. Dit manuscript, dat 400 jaar lang bewaard is
gebleven, is nu in facsimilevorm uitgegeven.
In het Luitboek komen geen gewone notenbalken voor, maar
uitsluitend (Franse) luittabulatuur. De lijnen representeren de
snaargroepen. Daartussen worden niet de verschillen in
toonhoogte maar de grepen. Dit tabulatuurpapier heeft zeven
lijnen per balk, wat zeer uitzonderlijk was.
Het originele manuscript
Nergens anders bewaarde melodieën
907 stukken telt het luitboek: Nederlandse drinkliedjes, Franse
chansons, Italiaanse madrigalen, motetten, veel Engelse liedjes
en dansen, psalmberijmingen en teksten uit het Hooglied,
luitkwartetten, en wat de West-Europese intelligentsia in de
zestiende en zeventiende eeuw nog meer zong en speelde. In de
zeventiende eeuw was de luit hét instrument voor de elite om
gezellig samen bij te zingen. Maar ook luitkwartetten waren
populair. Daarnaast geeft het boek ook een unieke inkijk in de
populaire cultuur van de zeventiende eeuw; er staan melodieën
in die nergens anders bewaard zijn gebleven.
Camerata Trajectina
Zondag 7 juni presenteerde de Nederlandse Luitvereniging, in de
persoon van Freek de Wolff, naast hoogleraar toxicologie ook
amateur-luitist, het eerste exemplaar aan de curatoren van de
Bibliotheca Thysiana, in de persoon van Nicolette Mout,
hoogleraar Algemene geschiedenis en voorzitter van het
Curatorium. Voorafgaand hadden acht professionele luitisten
samen met zangers en musici van Camerata Trajectina laten horen
wat de wereld tot vandaag heeft moeten missen.
Toegankelijk
Het boek is nu toegankelijk voor alle luitisten en musicologen
ter wereld. `Alle luitisten wisten van het bestaan ervan, maar
bijna niemand kon erbij', zegt De Wolff. Ook is het opnieuw
bestudeerd, wat geresulteerd heeft in een extra deel met een
Nederlandse en Engelse inleiding (van Louis Peter Grijp en Jan
Burgers) en een concordantie, . In de laatste staan de
vindplaatsen van andere bewaard gebleven stukken die op
dezelfde melodieën gebaseerd zijn als de muziek uit het Leidse
luitboek, maar bijvoorbeeld in een andere toonsoort staan.
Luitspelers in de Bibiotheca Thysiana. Luitisten Ireen Thomas
en Arjen Verhagen spelen uit het Luitboek van Thysius. Het boek
ligt op een originele boekenmolen (foto Paul Hoftijzer)
Boekverzamelaar
Het Luitboek van Thysius is niet geschreven door Thysius, of
Johan Thijs zoals hij in het Nederlands heette. Deze bekende
vermogende boekverzamelaar, die leefde van 1622 tot 1653, had
het alleen maar gekocht en aan zijn omvangrijke collectie
toegevoegd. Een collectie die volgens zijn laatste wil aan de
gemeenschap is nagelaten, en waaromheen de sindsdien
gekoesterde Thysius-bibliotheek is gebouwd. Het Luitboek is een
van een handjevol werken over muziek uit deze bibliotheek, die
na de dood van Thysius niet meer is aangevuld.
Dominee
De schrijver van het luitboek was Adriaen Smout (1578/97-1640).
Smout studeerde rond 1600 in Leiden, en is toen
hoogstwaarschijnlijk begonnen met het opschrijven van en
rubriceren van luitmuziek. Dat deden wel meer studenten in
Europa, maar de meesten hielden er na hun studietijd weer mee
op. Smout, die zelf luit speelde, is er zijn hele leven mee
doorgegaan, ook toen hij een doorgewinterde contraremonstrantse
dominee was geworden, die met zijn geloofsijver - op ketterij
en godslastering moest de doodstraf staan - venijnige
hekeldichten van Vondel over zich heeft afgeroepen.
Uiteindelijk heeft het Amsterdamse stadsbestuur hem op de
trekschuit gezet en verbannen.
Tesselschade weigert zingen Hooglied
Des te interessanter is het, zo schrijven de inleiders van de
uitgave, dat uit Smouts luitboek blijkt dat steile calvinisten
zoals hij gewoon psalmen mochten zingen met luitbegeleiding.
Ook maakte hij zulke letterlijk geïnterpreteerde berijmingen
van liefdesteksten uit het Hooglied dat de beroemde
Tesselschade weigerde die te zingen.
Negentiende eeuw
Het luitboek is wereldberoemd geworden in de late negentiende
eeuw, toen hoogleraar wijsbegeerte Jan Pieter Nicolaas Land er
een eerste studie over publiceerde. Dat was bijzonder, want in
de negentiende eeuw was er nauwelijks belangstelling voor
luitmuziek.
Ton Koopman
De uitgave van het luitboek was een initiatief van Freek de
Wolff, Ton Koopman, naast musicus ook hoogleraar Historische
uitvoeringspraktijk, en Paul Hoftijzer, hoogleraar
Boekwetenschap en medecurator van de Thysius-bibliotheek. Het
is een uitgave van de Nederlandse Luitvereniging - die 25 jaar
bestaat - en de Koninklijke Vereniging voor Nederlandse
Muziekgeschiedenis. De Leidse Universiteit en het Leids
Universiteitsfonds hebben de uitgave mede gefinancierd.
-----
Het Luitboek van Thysius/The Thysius Lute Book
Facsimile-editie van Leiden, Bibliotheca Thysiana 1666.
Met Inleiding door Jan W.J. Burgers & Louis Peter Grijp en
Concordanties door Louis Peter Grijp, Simon Groot en John H.
Robinson
Een uitgave van de Nederlandse Luitvereniging en de Koninklijke
Vereniging voor Nederlandse Muziekgeschiedenis.
Meer informatie
De Nederlandse Luitvereniging
Webredactie - 09/06/2009
Universiteit Leiden