Wageningen Universiteit en Researchcentrum
Persbericht Wageningen Universiteit, nr 033, 9 juni 2009
http://www.wageningenuniversiteit.nl/NL/nieuwsagenda/nieuws/spinoza090609.htm
Derde Spinoza-toekenning op een rij voor Wageningen Universiteit
Verheugd en met een gevoel van trots heeft Wageningen Universiteit vernomen van de toekenning van de NWO-Spinozapremie 2009 aan prof.dr. Marten Scheffer, hoogleraar Aquatische ecologie en waterkwaliteitsbeheer. Het is de derde achtereenvolgende keer dat een onderzoeker van Wageningen Universiteit de hoogste Nederlandse wetenschappelijke eer te beurt valt. Het premiebedrag bedraagt 2,5 miljoen euro.
Prof. Marten Scheffer ontvangt de NWO-Spinozapremie 2009 voor zijn verrassende onderzoek naar het optreden van plotselinge omslagen complexe systemen zoals de natuur, het klimaat en zelfs in de maatschappij. De belangrijkste publicaties verschenen in de internationaal meest toonaangevende wetenschappelijke tijdschriften, zoals Nature en Science. Scheffer schreef ook verschillende boeken. Voor het Nederlandse taalgebied schreef hij met een collega het populair-wetenschappelijke boek Vijver, sloot en plas; een veldgids waarin op eenvoudige wijze wordt uitgelegd hoe deze ecosystemen werken.
Voor wetenschappelijk publiek schreef hij het inmiddels klassieke 'Ecology of Shallow Lakes'. Deze maand is juist zijn nieuwe boek uitgekomen "Critical Transitions in Nature and Society". Dat boek behandelt de centrale thematiek van veel van Scheffer's werk: Het verschijnsel dat geleidelijke veranderingen de veerkracht van een systeem kunnen ondergraven waardoor het ongemerkt fragiel wordt en daardoor bij de minste geringste verstoring verrassend kan omslaan naar een geheel andere toestand. Ondiepe meren bijvoorbeeld kunnen door voortdurende toevoer van voedingsstoffen plotseling opslaan van helder naar troebel. Omdat beide toestanden stabiel zijn, is een terugkeer van troebel naar helder vaak alleen mogelijk door rigoureuze maatregelen (zoals het tijdelijk verwijderen van de vis in het troebele meer). Scheffer liet zien dat soortgelijke omslagpunten bestaan in verschillende ecosystemen, zoals de Sahara of koraalriffen, maar ook in het klimaat en in complexe maatschappelijke systemen. Zo laat zijn werk zien waarom samenlevingen systematisch erg laat zijn in hun respons op nieuwe problemen, en waarom attitudes na lange periodes van onveranderlijkheid, plotsklaps massaal kunnen veranderen.
Naast zijn werk aan kantelpunten in complexe systemen, ontwikkelde Scheffer met zijn collega Egbert van Nes een radicaal nieuwe theorie voor de evolutie van het immense aantal soorten op aarde, die suggereert dat de bulk van de soorten 'meer van hetzelfde' en dat dus niet alle soorten een eigen niche hebben. Ook liet hij met anderen zien dat ecosystemen fundamenteel chaotisch zijn, en daardoor in hoge mate onvoorspelbaar.
Aan Wageningen Universiteit geeft prof. Marten Scheffer leiding aan leerstoelgroep Aquatische ecologie en waterkwaliteitsbeheer die meer dan dertig medewerkers telt.