08-10 De grens van de mens
Oratie Peter-Paul Verbeek
Mens en techniek raken steeds meer met elkaar verweven, denk aan de
opmars van hersenimplantaten, gekweekt menselijk weefsel en
embryoselectie. Ethici stellen zich echter nog te vaak op als
grensbewaker die bepaalt tot waar de techniek mag binnendringen in de
sfeer van de mens. Filosoof Peter-Paul Verbeek betoogt tijdens zijn
oratie aan de Universiteit Twente dat het tijd is voor een andere
benadering. Een benadering waarbij de ethiek de rol van grensbewaker
loslaat en een actieve rol in de ontwikkeling en inbedding van
techniek opeist. "Ethici moeten niet tegenover technologen gaan staan,
maar kritisch meedenken."
We maken vaak een harde scheiding tussen mens en techniek. Volgens
Peter-Paul Verbeek moeten we de relatie tussen mens en techniek echter
anders leren begrijpen. "Het menszijn heeft van meet af aan een
technologisch karakter. Bovendien is, als gevolg van allerlei
technologische ontwikkelingen, de grens tussen beide steeds moeilijker
te trekken. Zo verandert het begin van het leven enorm door
pre-implantatiediagnostiek en het eind van het leven door palliatieve
zorg en de mogelijkheid van euthanasie. Medicijnen, protheses en
chirurgie maken in de tussentijd ons lichaam, onze persoonlijkheid en
zelfs ons geslacht veranderbaar. Wat een mens is, valt niet meer te
begrijpen zonder technologie."
Ondanks deze verwevenheid plaatst het standaardmodel mens en techniek
echter tegenover elkaar, en geeft de ethiek de rol van grensbewaker.
Zodra technologie te diep binnendringt in de sfeer van de mens, moet
de ethiek aan de noodrem trekken, zo is het idee. Een ethiek die
alleen maar grenzen probeert te stellen, plaatst zich volgens Verbeek
echter buiten het debat en trekt aan een noodrem die nergens op is
aangesloten.
Plek geven
In plaats van de grens tussen mens en techniek te bewaken, moet de
ethiek volgens Verbeek zoeken naar een verantwoorde vermenging van
beide. Niet het op afstand beoordelen van technologie, maar het
begeleiden van ontwikkelingen wordt dan de kerntaak van de ethiek. De
ethiek moet gaan meedenken hoe we technologieën op een goede manier
een plek kunnen geven in de samenleving. Dat betekent volgens de
techniekfilosoof echter niet dat we niet meer kritisch moeten zijn op
nieuwe technologische ontwikkelingen. "Het is juist andersom: alleen
door de verwevenheid van mens en techniek serieus te nemen en goed te
doordenken, kan de ethiek kritisch invloed uitoefenen op het ontwerp
en gebruik van technologie."
CV
Peter-Paul Verbeek (1970) is hoogleraar Filosofie van Mens en Techniek
aan de Universiteit Twente en directeur van de masteropleiding
Philosophy of Science, Technology and Society. Momenteel werkt hij aan
een VIDI-project, waarin hij zoekt naar de grens tussen mens en
techniek. Sinds 2009 is Verbeek lid van De Jonge Akademie, die
onderdeel uitmaakt van de KNAW.
Universiteit Twente