Onafhankelijke Post en Telecommunicatie Autoriteit

Marktanalyse vaste en mobiele
gespreksafgifte

FTA-MTA-2010

- vragenlijst -

OPTA/AM/2009/202661, 16 oktober 2009
Openbaar

Inhoudsopgave

1 Inleiding.........................................................................................................................1

1.1 Doel en inhoud van deze vragenlijst ...................................................................................1

1.2 Verplichting tot antwoorden.................................................................................................2

1.3 Vertrouwelijkheid van de antwoorden..................................................................................3

1.4 Verdere procedure ..............................................................................................................3

1.5 Vragen over de vragenlijst en contactpersoon OPTA .........................................................4

2 Algemeen......................................................................................................................5

2.1 Gelijkwaardige en neutrale benadering...............................................................................5

2.2 Relatie tussen marktanalyse en BULRIC-project................................................................6

2.3 Kleine vaste en mobiele aanbieders en MVNOs.................................................................6

2.4 De aanbeveling van de Commissie.....................................................................................7

3 Marktafbakening...........................................................................................................8
3.1 Algemeen............................................................................................................................8
3.2 Vaste gespreksafgifte..........................................................................................................8
3.2.1 Geografische marktafbakening..................................................................................................8
3.2.2 067x-, 085-, 0800/090x/18xy-nummers en internationaal..........................................................9
3.2.3 Geografische, 088-, 084/087-, 112-, 14xy- en 116xyz-nummers ............................................10
3.3 Mobiele gespreksafgifte ....................................................................................................11

4 Dominantieanalyse ....................................................................................................13
4.1 Gespreksafgifte op vaste 067x-, 0800/09x- en 18xy-nummers.........................................13
4.2 Relevante criteria..............................................................................................................13
4.3 Toetredingsdrempels en potentiële concurrentie ..............................................................16
4.4 Kopersmacht.....................................................................................................................17
4.4.1 Inleiding....................................................................................................................................17
4.4.2 Tariefdifferentiatie op basis van bronnetwerk..........................................................................18
4.4.3 Gezamenlijk belang in redelijke tarieven .................................................................................19
4.4.4 Factoren die de kopersmacht beïnvloeden..............................................................................23
4.4.5 Regulering van een deel van de aanbieders ...........................................................................25
4.4.6 Vragen over SMS-afgfite..........................................................................................................25

5 Mededingingsproblemen...........................................................................................27
5.1 Buitensporig hoge tarieven................................................................................................28
5.2 Toegangsweigering...........................................................................................................30
5.3 Marge-uitholling.................................................................................................................34
5.4 Prijsdiscriminatie...............................................................................................................35

6 Verplichtingen............................................................................................................37
6.1 Doelstelling van regulering................................................................................................37
6.2 Tariefregulering (tariefplafonds)........................................................................................38
6.2.1 Algemeen.................................................................................................................................38
6.2.2 Symmetrie en mogelijke asymmetrie voor mobiele nieuwe toetreders....................................38
OPENBAAR

6.2.3 Verschillende vormen van tariefregulering...............................................................................40
6.3 Toegangsverplichting........................................................................................................48
6.4 Non-discriminatieverplichting ............................................................................................53
6.5 Algemene transparantieverplichting en referentieaanbod.................................................53
6.6 Reguleringskosten ............................................................................................................54

7 Effecten.......................................................................................................................55
7.1 Effectentoets van de Commissie.......................................................................................55
7.2 Effecten op retailprijzen, volumes, winst ...........................................................................56
7.3 Diverse kwantitatieve vragen ............................................................................................58
Annex A Afkortingen, begrippen, documenten....................................................60

OPENBAAR

Inleiding

1 Inleiding

1.1 Doel en inhoud van deze vragenlijst

1. Dit document bevat vragen om informatie te krijgen die het college nodig heeft bij de
gecombineerde marktanalyse voor vaste en mobiele gespreksafgifte. Vaste en mobiele
gespreksafgifte zijn in de nieuwe aanbeveling relevante markten (hierna: aanbeveling)1 van de
Europese Commissie (hierna: de Commissie) opgenomen als respectievelijk markt 3 en 7.2

2. Het college heeft deze marktanalyse eerder aangekondigd.3 De marktanalyse bestaat uit twee
trajecten die parallel worden uitgevoerd. Ten eerste is er de eigenlijke marktanalyse waarvan deze
vragenbrief de start vormt. Daarnaast worden door het externe adviesbureau Analyses Mason
BULRIC modellen ontwikkeld. Dit tweede traject dient te resulteren in zowel pure BULRIC als plus
BULRIC kostprijzen voor vaste en mobiele gespreksafgifte.4 Voor dit traject bestaat een Industry
Group BULRIC (IG BULRIC). Het college zal later in deze vragenlijst nog op de relatie tussen deze
trajecten ingaan (onderdeel 2.2).

3. Op enkele plaatsen in dit document worden door het college voorlopige bevindingen
weergegeven. De bevindingen zijn omwille van de leesbaarheid kort en op hoofdlijnen gemotiveerd. U
wordt steeds gevraagd op deze bevindingen te reageren en aan te geven of u zich kunt vinden in de
onderliggende motivering. Het college benadrukt dat het gaat om voorlopige bevindingen die onder
andere op basis van de antwoorden op de vragen kunnen worden aangepast. Het college is van
mening dat in deze aanpak, waarin voorlopige bevindingen worden gegeven, vragen gerichter kunnen
worden gesteld waardoor voor marktpartijen de administratieve lasten van deze vragen lager worden.

4. De vragenlijst is in hoofdlijnen gestructureerd langs de stappen van een marktanalyse, zoals
marktafbakening, dominantieanalyse, mededingingsproblemen, verplichtingen en effecten. In deze
vragenlijst komen alle onderdelen van een marktanalyse (marktafbakening, dominantieanalyse, etc.)
aan bod. Om over de gehele marktanalyse vragen te kunnen stellen, wordt er soms voorlopig
uitgegaan van bepaalde conclusies met betrekking tot eerdere stappen in de marktanalyse. Dit zijn
echter slechts aannames ten behoeve van de vragenlijst. Het college heeft in dit stadium nog geen
conclusies getrokken.

1 C(2007) 5406 rev. 1, Aanbeveling relevante markten van de Europese Commissie (PbEG 2007, L344/65).

2 In de voorgaande aanbeveling ging het om markt 9.

3 OPTA/AM/2009/200861, Aankondiging nieuwe gecombineerde marktanalyse FTA en MTA, 9 april 2009. In deze brief
informeert OPTA marktpartijen over een in de 2e helft van 2009 te starten nieuwe en gecombineerde marktanalyse voor FTA en
MTA. (www.opta.nl/nl/actueel/recente-publicaties/publicatie/?id=2912)

4 Dit traject onlangs gestart met een eerste IG bespreking op 8 september 2009. Aanbieders die lid zijn van deze IG hebben de
informatie daarover ontvangen.

OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 1

Inleiding

5. Veel van de vragen zijn generiek voor vaste en mobiele gespreksafgifte gesteld. Indien het
antwoord afhankelijk is van het feit of het vaste of mobiele gespreksafgifte betreft of afhankelijk is van
welke specifieke aanbieder(s) het betreft, dan verzoekt het college u dit aan te geven en uw antwoord
voor de verschillende situaties te differentiëren.

1.2 Verplichting tot antwoorden

6. Het college heeft de in Tabel 1 genoemde bedrijven aangeschreven met een vordering van de in
dit document gevraagde informatie. Dit betreffende partijen met meer dan vijf procent marktaandeel op
de retailmarkt voor vaste of mobiele telefonie. Al deze bedrijven zijn verplicht alle vragen in dit
document te beantwoorden, tenzij expliciet is aangegeven dat de vraag facultatief is of alleen is
bedoeld voor bepaalde aanbieders. Vragen die specifiek zijn bedoeld voor bepaalde aanbieders, zijn
aan het begin gemarkeerd met een vetgedrukte tekst die aangeeft voor welke aanbieder de vraag is
(aangegeven als bijvoorbeeld of indien de vraag alleen voor vaste of mobiele
aanbieders is bedoeld).5 Facultatieve vragen zijn aangegeven met de markering: .
Markt Bedrijf

Vast, Mobiel KPN

Vast Ziggo

Vast UPC

Mobiel T-Mobile

Mobiel Vodafone

Tabel 1. Partijen met een verplichting om te antwoorden.

Overige aanbieders van vaste en mobiele afgifte

7. Het college heeft verder alle andere aanbieders van vaste en mobiele gespreksafgifte
aangeschreven. Deze aanbieders zijn opgenomen in Tabel 2. Hoewel deze partijen niet verplicht zijn
tot het beantwoorden van de vragen, verzoekt het college deze bedrijven wel de vragen te
beantwoorden. Het college benadrukt dat ook van deze kleinere bedrijven wordt onderzocht of zij
AMM hebben voor gespreksafgifte. Ook deze kleinere bedrijven zullen worden gereguleerd indien
AMM wordt vastgesteld en regulering passend is.

8. Indien u van mening bent dat er bepaalde bedrijven in de tabel ontbreken, dan verzoekt het
college u contact op te nemen met de in paragraaf 1.4 genoemde contactpersoon.

5 Natuurlijk kunnen mobiele aanbieders ook op de vragen voor vast antwoorden, en vice versa, indien zij dit relevant achten.
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 2

Inleiding

Bedrijf Bedrijf
ACN Europe B.V. Infopact Netwerkdiensten B.V.
Barablu Benelux Ltd Inmo B.V.
BBned N.V. Lycamobile Netherlands Ltd.
Blyk.nl N.V. Orange Business Netherlands B.V.
BT Nederland N.V. Ortel Telecom Internationaal B.V.
CAIW Diensten B.V. PLEX Telecom B.V.
Colt Telecom B.V. Priority Telecom Netherlands B.V.
Coolwave Communications B.V. Scarlet Telecom B.V.
Easynet Nederland B.V. Schiphol Telematics
Edutel B.V. Solcon Internetdiensten B.V.
Elephant Talk Communications SpeakUp B.V.
EspritXB Tele2 Nederland B.V.
Global Call B.V. Teleena Holding B.V.
Global-E B.V. Telio Netherlands B.V.
GnTel B.V. Tismi B.V.
Hilf Telecom B.V. U-wiss B.V.
Infonet Broadband Services Verizon Nederland B.V.
Tabel 2. Andere aangeschreven aanbieders.

1.3 Vertrouwelijkheid van de antwoorden

De antwoorden beschouwt het college als openbaar tenzij u expliciet en gemotiveerd aangeeft dat
bepaalde informatie bedrijfsvertrouwelijk is. Het college verzoekt u om dit duidelijk te markeren en aan
te geven waarom de informatie bedrijfsvertrouwelijk is. Indien (onderdelen van) uw antwoorden
vertrouwelijk zijn dan dient naast de vertrouwelijke versie van de antwoorden ook een openbare versie
te worden verstrekt.

1.4 Verdere procedure

9. Op basis van de antwoorden van deze vragenlijst zal het college de verdere analyse uitvoeren en
het ontwerpmarktanalysebesluit nemen. Dat ontwerpbesluit is gepland voor april 2010. Tussen deze
vragenlijst en het ontwerpbesluit zijn geen verdere consultaties en vragenlijsten meer gepland.
Mochten er nog vragen resteren dan zullen die op ad hoc basis nog aan aanbieders worden gesteld.
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 3

Inleiding

1.5 Vragen over de vragenlijst en contactpersoon OPTA
10. Indien u vragen heeft over deze vragenlijst, dan kunt u contact opnemen met de heer De Kleijn
(070 315 35 83), e-mail: MA-gespreksafgifte@opta.nl.

OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 4

Algemeen

2 Algemeen

11. Dit hoofdstuk behandelt zaken die algemeen zijn voor de hierna volgende hoofdstukken over
specifieke onderwerpen zoals marktafbakening en dominantieanalyse.
12. Het college verzoekt u ook zaken die niet in deze vragenlijst worden behandeld en die naar uw
mening wel relevant zijn, thans in reactie op deze vragenlijst te vermelden.

2.1 Gelijkwaardige en neutrale benadering

13. Het college acht het van groot belang dat deze analyse op een ten aanzien van vaste en mobiele
aanbieders gelijkwaardige en neutrale wijze wordt uitgevoerd en dat de uit deze analyse mogelijk
volgende verplichtingen op gelijkwaardige en neutrale wijze worden ingevuld.
14. Dit belang wordt gedreven door de toenemende convergentie tussen vaste en mobiele netwerken,
technieken en diensten. In die convergentie kunnen drie elementen worden onderscheiden. Ten
eerste convergeert de vaste en mobiele technologie. De verwachting is dat vaste en mobiele
netwerken steeds meer op elkaar zullen lijken. Voorbeelden hiervan zijn de toekomstige NGN core
van vaste en mobiele netwerken. Een ander voorbeeld zijn de mogelijk toekomstige mobiele
femtocelldiensten, waarin de draadloze verbinding die wordt gemaakt in de woning van de mobiele
gebruiker, zich beperkt tot een zender(/ontvanger) in de woning waarna het gesprek verder over een
vast netwerk wordt gerouteerd. Voor dergelijke gesprekken vermindert het verschil in de
netwerkstructuur ten opzichte van een volledig vast netwerk.
15. Ten tweede convergeren vaste en mobiele retaildiensten in toenemende mate. Vooral mobiele
diensten zullen naar verwachting in toenemende mate een substituut worden van vaste diensten.6 Dit
is af te leiden uit het toenemende aantal gebruikers dat alleen nog maar een mobiele aansluiting heeft
(mobile-only gebruikers) en mobiele diensten (of aanvullende tariefpakketten) die zijn gericht op
concurrentie met vaste diensten. Veel gesprekken vanuit de woningen van gebruikers die vroeger via
een vaste telefonieaansluiting werden gevoerd, worden in toenemende mate via mobiele
aansluitingen gevoerd. Vaste en mobiele telefonie worden daardoor steeds meer op dezelfde wijze
gebruikt waardoor de grens tussen de diensten minder scherp te trekken is.
16. Ten derde lijken steeds meer van oorsprong puur mobiele aanbieders ook vaste diensten te gaan
aanbieden, en zullen van oorsprong puur vaste aanbieders in de toekomst wellicht ook mobiele
diensten gaan aanbieden.

6 Dit wil niet zeggen dat mobiele diensten daarmee een effectief substituut worden van vaste diensten in de zin dat mobiele
diensten tot de markt van vaste diensten zullen gaan behoren. Er wordt hier alleen een uitspraak gedaan over dat de
substitueerbaarheid toeneemt.

OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 5

Algemeen

17. Al deze ontwikkelingen resulteren erin dat de vaste en mobiele retailmarkten steeds meer naar
elkaar toe groeien en de concurrentie tussen aanbieders steeds meer verweven wordt. Dat maakt het
cruciaal om in geval regulering passend is, vaste en mobiele afgifte op een neutrale manier te
reguleren. Indien dit niet het geval is dan zal de concurrentieverhouding tussen vaste en mobiele
aanbieders en diensten worden verstoord. Een dergelijke verstoring en de nadelige effecten ervan zijn
dan te vergelijken met de gevolgen van de aanwezigheid van asymmetrische tariefplafonds binnen
vaste en binnen mobiele diensten (zonder dat aan die asymmetrie exogene kostenverschillen ten
grondslag liggen).

18. Een gelijkwaardige en neutrale benadering en mogelijk regulering van vaste en mobiele afgifte,
betekent niet dat de tariefplafonds van vaste en mobiele afgifte gelijk dienen te zijn. Er kunnen immers
exogene kostenverschillen zijn tussen enerzijds vaste en anderzijds mobiele diensten die een verschil
in afgiftetarief kunnen rechtvaardigen. Wel dient de methodiek waarmee de kostprijs van vaste en
mobiele gespreksafgifte wordt bepaald, in beginsel gelijk te zijn en dient het vaststellen en toerekenen
van kosten op een gelijkwaardige wijze te gebeuren.

2.2 Relatie tussen marktanalyse en BULRIC-project
19. Voor deze marktanalyse worden in een separaat project BULRIC kostenmodellen voor vaste en
mobiele gespreksafgifte ontwikkeld. Voor dat traject vindt de communicatie met marktpartijen plaats
via de IG BULRIC. De IG BULRIC houdt zich uitsluitend bezig met de ontwikkeling van de BULRIC
modellen. Resultaat van dat BULRIC traject zijn verschillende kostprijzen voor vaste en mobiele afgifte
en bij toepassing van verschillende soorten BULRIC methodieken, zoals plus BULRIC (met opslag
voor niet-incrementele kosten) en pure BULRIC (met uitsluitend incrementele kosten). De eigenlijke
marktanalyse wordt uitgevoerd in het hoofdtraject.

2.3 Kleine vaste en mobiele aanbieders en MVNOs
20. Het college benadrukt dat de analyse betrekking heeft op alle aanbieders van vaste of mobiele
gespreksafgifte ongeacht hun grootte of de aard van het bedrijfsmodel. Ook Mobile Virtual Network
Operators (MVNOs), Mobile Virtual Network Enablers7 (MVNEs) of Mobile Virtual Network
Aggregators (hierna allen aangeduid als: MVNOs) die gespreksafgifte aanbieden vallen onder deze
analyse. Het college ziet op voorhand geen eigenschappen van deze kleinere aanbieders en
aanbieders met een ander bedrijfsmodel, die hun positie voor wat betreft het leveren van
gespreksafgifte fundamenteel anders maken dan die van grotere netwerkaanbieders. Kleine
aanbieders en aanbieders met een ander bedrijfsmodel zijn in het algemeen wel anders wat betreft
hun positie op de onderliggende retailmarkten. Voor hun positie of gespreksafgifte lijkt dit echter niet
relevant. Indien er sprake zou zijn van AMM en potentiële mededingingsproblemen in het algemeen,
dan lijkt regulering voor deze kleinere, andere aanbieders ook passend.

7 Zie voor meer uitleg: http://en.wikipedia.org/wiki/MVNE.
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 6

Algemeen

1. Onderschrijft u het voorgaande? Zo nee, welke voor de levering van gespreksafgifte
relevante verschillen zijn er naar uw mening en waarom zijn deze naar uw mening relevant?

2.4 De aanbeveling van de Commissie

21. De aanbeveling van de Commissie over de regulering van vaste en mobiele gespreksafgifte
tarieven8 (hierna: aanbeveling gespreksafgiftetarieven) speelt een belangrijke rol bij de invulling van
eventuele tariefregulering. De status van aanbevelingen is juridisch verankerd in artikel 1.3, tweede en
derde lid, van de Tw. Het artikel 1.3, tweede lid, Tw bepaalt: "Het college houdt bij de uitoefening van
zijn taken en bevoegdheden rekening met de aanbevelingen van de Commissie als bedoeld in
artikel 19, eerste lid van richtlijn nr. 2002/21/EG ". Artikel 19, eerste lid, van de
kaderrichtlijn spreekt van "... zoveel mogelijk rekening houden met die aanbeveling" ("the utmust
account"). Artikel 1.3, derde lid, Tw bepaalt dat indien het college geen toepassing geeft aan een
dergelijke aanbeveling, hij de Commissie en de Nederlandse Minister van Economische Zaken
informeert onder vermelding van redenen.

8 Commission Recommendation on the Regulatory Treatment of Fixed and Mobile Termination Rates in the EU,
C(2009) 3359 final, 7 mei 2009.

OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 7

Marktafbakening

3 Marktafbakening

22. Dit hoofdstuk bevat de primair aan de marktafbakening gerelateerde vragen

3.1 Algemeen

23. Het college is vooralsnog van mening dat er wat betreft marktafbakening geen significante
wijzigingen hebben plaatsgevonden (en ook niet te voorzien zijn) ten opzichte van de voorgaande
marktanalyses met betrekking tot vaste en mobiele gespreksafgifte. De vragen over afgifte zijn
opgesplitst in vragen over vaste afgifte en mobiele afgifte.
3.2 Vaste gespreksafgifte

24. Het bestaande marktanalysebesluit voor vaste gespreksafgifte9 (hierna: FTA-2-besluit)
onderscheidde de in de ondertaande tabel genoemde relevante productmarkten.
Markt Afzonderlijk Gereguleerd
netwerk 10
a gespreksafgifte op geografische, 088-, 084/087-, 112, 14xy- en 116xyz- Ja Ja
nummers op een afzonderlijk netwerk

b gespreksafgifte op 06760-nummers en 067-nummers ten behoeve van Nee Nee
internetdiensten en datadiensten, 0800/090x-nummers ten behoeve van
vervolgdiensten, 085,- 18xy-nummers en afgifte op internationale nummers
Tabel 3. In de bestaande marktanalyse afgebakende markten.

3.2.1 Geografische marktafbakening

25. In alle gevallen gaat het om markten voor vaste gespreksafgifte in geheel Nederland. Immers, er
waren geen geografische verschillen die vroegen om een afbakening van verschillende geografische
markten.

2. Onderschrijft u dat nu en voor de komende reguleringsperiode11 nog steeds sprake is van
afgiftemarkten voor geheel Nederland? Zo nee, waarom niet?

9 OPTA/AM/2008/202723, Marktanalyse vaste gespreksafgifte, 19 december 2008.
10 "Op een afzonderlijk netwerk" geeft aan of de markt beperkt is tot afgifte op het netwerk van één aanbieder of niet.
11 Komende reguleringsperiode is de periode van medio 2010 tot en met medio 2013.
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 8

Marktafbakening

3.2.2 067x-, 085-, 0800/090x/18xy-nummers en internationaal
26. Van de in Tabel 3 genoemde markten zijn alleen de onder a genoemde markten gereguleerd. De
onder b genoemde diensten bevinden zich niet in de markten voor gespreksafgifte op een afzonderlijk
netwerk en mede daarom is van die diensten in het bestaande marktanalysebesluit geconcludeerd dat
deze effectief concurrerend zijn.12 Voor gespreksopbouw voor bellen naar 0800/090x/18xy-nummers
heeft het college het voornemen een separate vragenbrief te sturen.
27. Samengevat is de conclusie van effectieve concurrentie gebaseerd op het feit dat er voor bellen
naar deze nummers (067x-, 085-, 0800/090x/18xy-nummers en internationaal) alternatieven
(substituten) zijn die maken dat verschillende aanbieders met elkaar concurreren. Zo concurreren
aanbieders van nummers voor internettoegang en toegang tot datadiensten met elkaar op de
retaildiensten voor internetinbeltoegang. Gebruikers kunnen daarbij een keuze maken tussen
verschillende aanbieders van deze diensten. Dat geldt ook voor informatiediensten: gebruikers
kunnen een keuze maken tussen verschillende concurrerende informatienummers. Naast deze
substitutie door eindgebruikers kunnen aanbieders met deze nummers (aanbieders van de
informatiedienst of internetdienst) ook overstappen op een ander netwerk waarop zij zijn gekoppeld.
Dit voorkomt dat de netwerken waarop door aanbieders met deze nummers wordt gekoppeld, een
dominante positie krijgen.13

28. De 085-nummers zijn wat betreft concurrentieomstandigheden vergelijkbaar met geografische
nummers. Vanuit het nummerplan geldt echter al een maximum afgiftetarief, waarmee eventuele
mededingingsproblemen al zijn geremedieerd. Daarom blijft bellen naar deze nummers hier verder
buiten beschouwing.

29. Voor internationale bestemmingen geldt dat aanbieders op wholesaleniveau een keuze kunnen
maken tussen verschillende concurrerende aanbieders die gesprekken naar buitenlandse
bestemmingen routeren. In het voorgaande marktanalysebesluit is de markt voor gespreksafgifte op
internationale nummers niet afgebakend omdat het college alleen bevoegd is ten aanzien van
gespreksafgifte op aansluitingen in Nederland.14

3. Is de concurrentiesituatie voor gespreksafgifte op deze nummers gewijzigd sinds de laatste
marktanalyse of zal die naar uw mening gaan wijzigen in de komende reguleringsperiode? Zo ja,
welke wijzigingen hebben zich voorgedaan of gaan zich naar uw mening voordoen en waarom?

12 FTA-2-besluit paragraaf 5.4.1, randnummer 190.

13 Het gaat hier om de netwerken die een tussenschakel vormen tussen het netwerk van de eindgebruiker die belt en het
netwerk (of het platform) van de aanbieder die de informatiedienst of internetdienst levert.
14 Zie FTA-1-besluit, randnummer 212.

OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 9

Marktafbakening

3.2.3 Geografische, 088-, 084/087-, 112-, 14xy- en 116xyz-nummers
30. Voor bellen naar geografische, 088-, 084/087- en 112-, 14xy-15 en 16xyz-nummers16 bestaat voor
de bellende gebruiker nauwelijks een alternatief. Het bellen naar een dergelijk nummer kan niet goed
worden vervangen door bellen naar een ander nummer (er is geen substituut). Een nummer uit deze
categorie wordt altijd bediend (is altijd aangesloten op) één netwerk. Daarom is in het bestaande
marktanalysebesluit geconcludeerd dat ieder afzonderlijk vast netwerk een separate relevante markt
is. Op deze markten hebben de aanbieders daarom een marktaandeel van honderd procent.
31. Het college is vooralsnog van mening dat er wat betreft marktafbakening geen significante
wijzigingen hebben plaatsgevonden (en ook niet te voorzien zijn) ten opzichte van de voorgaande
marktanalyse vaste gespreksafgifte.

4. Zijn de concurrentievoorwaarden17 (en/of de voor marktafbakening relevante factoren) voor
gespreksafgifte op deze nummers gewijzigd sinds de laatste marktanalyse of zal die naar uw
mening gaan wijzigen in de komende reguleringsperiode? Zo ja, welke wijzigingen hebben zich
voorgedaan of gaan zich naar uw mening voordoen en waarom?

5. Zijn er voor gespreksafgifte op deze categorieën nummers onderlinge verschillen in de
concurrentievoorwaarden? Zo ja, welke verschillen zijn dit en zijn de verschillen zodanig dat
gesproken kan worden van verschillende relevante markten?

6. Met welk percentage verandert uw afzet van de dienst vaste gespreksafgifte indien de
tarieven daarvan met tien procent stijgen?18 Graag indien mogelijk illustreren met daadwerkelijke
prijsveranderingen en de mate waarin uw afzet daar daadwerkelijk op heeft gereageerd. Maak
indien relevant een onderscheid tussen de verschillende categorieën nummers.
(in deze vraag gaat het om de wholesale-elasticiteit, zie ook vraag 114 die gaat over
retailelasticiteiten).

7. In welke mate vormt, voor personen die bereikbaar zijn op zowel een vaste als mobiele
aansluiting, het bellen naar de mobiele aansluiting een alternatief voor het bellen naar de vaste
aansluiting? Welke mate van prijsdruk op gespreksafgifte levert dit naar uw mening op.

15 14xy-nummers maken sinds april 2006 onderdeel uit van het nationale nummerplan. 14xy(z)-nummers zijn bedoeld voor
bijvoorbeeld gemeentehuizen. In het nummerplan is opgenomen dat er geen kosten voor de informatie in rekening mogen
worden gebracht.

16 16xy-nummers zijn nummers met maatschappelijk belang die in heel Europa dezelfde bestemming hebben. 116000 is
bijvoorbeeld een nummer voor vermiste kinderen.

17 Concurrentievoorwaarden, zijn karakteristieken van of factoren op de markt die de mate van concurrentie van de markt in het
algemeen beïnvloeden of die de concurrentie tussen aanbieders op die markt beïnvloeden.
18 Of anders geformuleerd: wat is de prijselasticiteit voor vaste gespreksafgifte op deze categorieën nummers?
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 10

Marktafbakening

8. Ziet u nu (of in de komende 3 á 5 jaar) technische of andere ontwikkelingen die zorgen dat
een beller (die een gesprek initieert) of zijn aanbieder een alternatief krijgt om een abonnee te
bereiken via een ander netwerk dan het netwerk van de aanbieder die de gebelde abonnee
bedient? (laat de in vraag 7 genoemde mogelijkheid hier buiten beschouwing).
Dit kan bijvoorbeeld gaan om Skype-achtige diensten (zie hiervoor ook onderdeel 4.3).
Zo ja, geef dan een gedetailleerde beschrijving van deze ontwikkelingen en uw visie omtrent de
kans dat deze ontwikkelingen zich voordoen en het effect op de concurrentie in de afgiftemarkten.

9. Bent u van mening dat de marktafbakening in het bestaande marktanalysebesluit nog
steeds juist is? Zo nee, waarom niet?

3.3 Mobiele gespreksafgifte

32. Het bestaande marktanalysebesluit voor mobiele gespreksafgifte19 (hierna: MTA-2b-besluit)
onderscheidde de afzonderlijke relevante wholesalemarkten voor gespreksafgifte op mobiele
netwerken in Nederland, alsmede van een afzonderlijke relevante wholesalemarkt voor
gespreksafgifte op een mobiel virtueel netwerk in Nederland. Concreet ging het om markten voor
mobiele gespreksafgifte, ofwel gespreksafgifte op mobiele nummers (06-nummers), op de mobiele
netwerken van mobiele netwerkaanbieders en de (toen) grootste MVNO, Tele2.
33. Evenals bij vaste gespreksafgifte geldt bij mobiele gespreksafgifte dat het bellen naar een
bepaalde persoon op een mobiele aansluiting (mobiel nummer) niet kan worden vervangen door een
andere dienst (er is geen substituut). Een mobiel nummer wordt altijd bediend door (is altijd
aangesloten op) slechts één netwerk. Het bellen van de betreffende persoon op zijn vaste
telefoonaansluiting is mogelijk voor abonnees met een mobiele en vaste telefoonaansluiting, doch is
geen voldoende substituut. Relevant daarbij is dat het bellen naar een vaste aansluiting als alternatief
voor bellen naar een mobiele aansluiting vaak het uitstellen van een gesprek vereist tot een moment
dat de persoon bereikbaar is op een vaste aansluiting. Ook geldt dat niet alle mobiele abonnees een
vaste aansluiting hebben. Daarom is in het bestaande marktanalysebesluit geconcludeerd dat ieder
afzonderlijk netwerk een separate relevante markt is. Op deze markten hebben de aanbieders daarom
een marktaandeel van honderd procent.

34. Het college is vooralsnog van mening dat er wat betreft marktafbakening geen significante
wijzigingen hebben plaatsgevonden (en ook niet te voorzien zijn) ten opzichte van de voorgaande
vaste marktanalyse. De in het bestaande marktanalysebesluit mobiele gespreksafgifte vastgestelde
markten zijn daarom vooralsnog relevant voor de komende reguleringsperiode. Het college gaat er
hierbij van uit dat de omstandigheden voor MVNO's onderling niet wezenlijk zullen verschillen, zodat
ook kleinere MVNO's nadrukkelijk in de marktanalyse worden betrokken.

19 OPTA/TN/2007/201479, 30 juli 2007 aangepast met OPTA/AM/2008/202914, 19 december 2008.
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 11

Marktafbakening

10. Zijn de concurrentievoorwaarden (en/of de voor marktafbakening relevante factoren)
voor gespreksafgifte op mobiele netwerken gewijzigd sinds de laatste marktanalyse of zal die naar
uw mening gaan wijzigen in de komende reguleringsperiode? Zo ja, welke wijzigingen hebben
zich voorgedaan of gaan zich naar uw mening voordoen en waarom?

11. Met welk percentage verandert uw afzet van de dienst mobiele gespreksafgifte indien de
tarieven daarvan met tien procent stijgen?20 Graag indien mogelijk illustreren met daadwerkelijke
prijsveranderingen en de mate waarin uw afzet daar daadwerkelijk op heeft gereageerd. Maak
indien relevant een onderscheid tussen de verschillende categorieën nummers.

12. In welke mate vormt, voor personen die bereikbaar zijn op zowel een vaste als mobiele
aansluiting, het bellen naar de vaste aansluiting een alternatief voor het bellen naar de mobiele
aansluiting? Welke mate van prijsdruk op gespreksafgifte levert dit naar uw mening op.

13. Ziet u nu (of in de komende 3 á 5 jaar) technische of andere ontwikkelingen die zorgen
dat een beller (die een gesprek initieert) of zijn aanbieder een alternatief krijgt om een abonnee te
bereiken via een ander netwerk dan het netwerk van de aanbieder die de gebelde abonnee
bedient? (laat de in vraag 7 genoemde mogelijkheid hier buiten beschouwing).
Dit kan bijvoorbeeld gaan om Skype-achtige diensten (zie hiervoor ook onderdeel 4.3).
Zo ja, geef dan een gedetailleerde beschrijving van deze ontwikkelingen en uw visie omtrent de
kans dat deze ontwikkelingen zich voordoen en het effect op de concurrentie in de afgiftemarkten.

14. Bent u van mening dat de marktafbakening in het bestaande marktanalysebesluit nog
steeds juist is? Zo nee, waarom niet?

20 Of anders geformuleerd: wat is de prijselasticiteit voor vaste gespreksafgifte op deze categorieën nummers?
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 12

Dominantieanalyse

4 Dominantieanalyse

35. Dit hoofdstuk bevat de primair aan de dominantieanalyse gerelateerde vragen. Het college richt
zich, behoudens in de eerste paragraaf, op markten voor gespreksafgifte op afzonderlijke vaste en
mobiele netwerken. Op deze markten voor afzonderlijke netwerken hebben alle aanbieders een
marktaandeel van honderd procent en is toetreding in beginsel niet mogelijk. Dit betekent dat
kopersmacht de belangrijkste relevante factor is die aanmerkelijke marktmacht kan voorkomen.
Onderdeel 4.2 gaat nader in op andere criteria voor marktmacht en de reden waarom die niet zijn
gebruikt.

15. Onderschrijft u het voorgaande? Zo nee, waarom niet?
4.1 Gespreksafgifte op vaste 067x-, 0800/09x- en 18xy-nummers
36. Het college is vooralsnog van mening dat de concurrentievoorwaarden voor gespreksafgifte op
deze nummers niet wezenlijk zijn gewijzigd. In het bestaande marktanalysebesluit is geconcludeerd
dat de markten voor gespreksafgifte op deze nummers effectief concurrerend zijn. Vooralsnog lijkt dit
daarom ook nu nog het geval (zie paragraaf 3.2.2).

16. Onderschrijft u het voorgaande? Zo nee, waarom niet?
4.2 Relevante criteria

37. Een in vorige marktanalyses voor vaste en mobiele gespreksafgifte terugkerend punt in de
zienswijze van aanbieders, is de stelling dat het college niet alle relevante criteria gebruikt voor het
vaststellen van AMM. In het FTA-2-besluit heeft het college in onderdeel G.3.1. gereageerd op die
zienswijze. De onderstaande tekst is grotendeels gebaseerd op de tekst uit dat FTA-2-besluit en is,
met uitzondering van de passages over de verticale integratie van KPN, ook relevant voor mobiele
gespreksafgifte.

38. Het college gebruikt in de dominantieanalyse vier criteria, te weten: marktaandeel,
toetredingsdrempels, potentiële concurrentie en kopersmacht. In voorgaande zienswijzen op
marktanalyse besluiten hebben enkele partijen aangegeven dat schaal- en breedtevoordelen,
geografische dekking van het netwerk en verticale integratie van KPN, factoren zijn die er toe leiden
dat concurrenten van KPN steeds rekening moeten houden met de reactie van KPN op hun
marktgedragingen. Partijen stellen daarnaast dat het college een doorslaggevende betekenis aan het
marktaandeel toekent en dat dit in strijd is met de richtsnoeren.
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 13

Dominantieanalyse

39. In reactie hierop benadrukt het college dat in het kader van een dominantieanalyse een zeer hoog
marktaandeel van honderd procent een zeer sterke indicatie is dat een partij AMM heeft. Dit blijkt ook
uit randnummer 75 van de richtsnoeren waarin de Commissie er expliciet op wijst dat volgens de
jurisprudentie een zeer groot marktaandeel van meer dan vijftig procent op zichzelf al een bewijs
vormt van een machtspositie, uitzonderlijke omstandigheden daargelaten. In het geval van de markt
voor gespreksafgifte, waar partijen zelfs een marktaandeel van honderd procent hebben, kunnen dus
slechts uitzonderlijke omstandigheden leiden tot een andere conclusie dan dat een partij AMM heeft.
40. In randnummer 78 van de richtsnoeren staat dat het college een grondige en complete analyse
dient te maken van de economische kenmerken van de markt. In dit zelfde randnummer worden een
aantal criteria genoemd die daartoe kunnen worden meegenomen. Het college heeft om deze reden
de relevante criteria in de analyse betrokken ten einde te toetsen of deze apart of samen de
uitzonderlijke omstandigheid vormen die AMM voorkomt, te weten toetredingsdrempels, potentiële
concurrentie en kopersmacht. Bij deze analyse van kopersmacht wordt overigens in bredere zin
gekeken naar de kenmerken van partijen.

41. Het is voor het hebben van AMM niet noodzakelijk om zich volledig onafhankelijk te gedragen ten
opzichte van concurrenten en consumenten. Het is noodzakelijk dat een partij zich in belangrijke mate
onafhankelijk kan gedragen concreter in is staat mededingingsproblemen te veroorzaken zoals
buitensporig hoge tarieven of marge-uitholling. Partijen volstaan in hun zienswijze en bedenkingen
vaak met de stelling dat zij, als gevolg van schaal- en breedtevoordelen, geografische dekking van het
netwerk en verticale integratie van KPN, steeds rekening moeten houden met de reactie van KPN op
marktgedragingen. Hierbij motiveren deze partijen niet in hoeverre dit van invloed is op hun
mogelijkheden om zich onafhankelijk te gedragen bij bijvoorbeeld de bepaling van afgiftetarieven. Het
college acht het aannemelijk dat partijen zich bijvoorbeeld bij een verhoging van hun afgiftetarieven
zullen afvragen hoe KPN reageert. Hetzelfde zal KPN vermoedelijk doen wanneer zij overweegt haar
afgiftetarieven te verhogen. Iedere aanbieder zal zich dat waarschijnlijk afvragen. Dat betekent echter
niet dat partijen zich niet in belangrijke mate onafhankelijk kunnen gedragen.
42. Om een criterium voor de dominantieanalyse relevant te maken, is het noodzakelijk dat een
mechanisme wordt geïdentificeerd dat dominantie (en mededingingsproblemen) mogelijk kan maken
of voorkomen. Partijen noemen geen mechanisme dat is gerelateerd aan schaal- en
breedtevoordelen, geografische dekking en verticale integratie, die voldoende ingrijpen op de
mogelijkheden en het gedrag van partijen op de afgiftemarkten, om te constateren dat partijen zich
niet in belangrijke mate onafhankelijk kunnen gedragen. Het college heeft dat mechanisme ook niet uit
de door partijen genoemde criteria kunnen afleiden.
43. Gedrag van aanbieders van gespreksafgifte, waaronder voor de prijsstelling daarvan, wordt gelet
op het honderd procent marktaandeel van aanbieders in beginsel slechts beïnvloed door de
prijselasticiteit van de vraag voor telefonieverkeer, de marginale kosten en eventuele kopersmacht.
Die vraagelasticiteit bepaalt in welke mate gebruikers minder gaan bellen bij prijsstijgingen en is voor
deze dienst zeer laag. Hoe lager de prijselasticiteit hoe hoger de monopolieprijs en ook hoe hoger de
marginale kosten, hoe hoger de monopolieprijs. Deze zaken volgen rechtstreeks uit de economische
theorie. Een mogelijk aan schaal- en breedtevoordelen gerelateerd mechanisme, is dat schaal-
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 14

Dominantieanalyse

breedtevoordelen zouden kunnen resulteren in hogere marginale kosten en zo zouden kunnen
resulteren in een prikkel om hogere tarieven te hanteren bij aanbieders met een kleine schaal en/of
weinig breedtevoordelen. Het lijkt het college echter niet aannemelijk dat kleinere aanbieders hogere
marginale kosten zullen hebben. Daarom werkt het college dit mechanisme, via welke kleinere
aanbieders een sterkere prikkel tot het zetten van hogere tarieven hebben, hier niet verder uit.
44. De andere criteria die partijen hier noemen en die het college niet heeft gebruikt, grijpen niet in op
de prijselasticiteit en de marginale kosten. Alleen het marktaandeel van partijen op de retailmarkten
heeft invloed. Het college gaat daar hierna op in.
Marktaandeel op de retailmarkten

45. Het marktaandeel van aanbieders op de retailmarkt kan invloed hebben op de dominantie voor
gespreksafgifte. Het relevante mechanisme is dat kleine aanbieders op de retailmarkten voor telefonie
in staat zijn om hun afgiftetarieven verder te verhogen dan grotere aanbieders.
Geografische dekking

46. Het college identificeert geen invloed van de factor geografische dekking van het netwerk van de
aanbieder van vaste of mobiele gespreksafgifte op de mogelijkheden, prikkels en het gedrag van een
dergelijke aanbieder. Zo is niet in te zien waarom een aanbieder die een regio (of een gebied als
Schiphol) dekt, zich anders kan gedragen wat betreft gespreksafgifte dan een aanbieder die heel
Nederland dekt. Wel is een aanbieder die een klein gebied dekt in de meeste gevallen kleiner dan een
aanbieder die een groot gebied dekt, maar dat zijn verschillen die al worden gedekt door schaal- en
breedtevoordelen en marktaandeel op de retailmarkten.
Verticale integratie van KPN (specifiek voor vast)
47. Het college identificeert geen invloed van de factor verticale integratie van KPN als aanbieder van
vaste gespreksafgifte die niet al is meegenomen en geadresseerd in het marktanalysebesluit vaste
telefonie.21 Als gevolg van dat besluit zijn aan KPN gedragsregels opgelegd om onder andere het aan
verticale integratie gerelateerde effect van marge-uitholling te voorkomen. Die verplichtingen worden
in de huidige analyse als aanwezig beschouwd.

Distributie- en verkoopnetwerk

48. Marktpartijen stellen in hun zienswijzen ook vaak dat KPN beschikt over een omvangrijk
distributie- en verkoopnetwerk met landelijke dekking, terwijl kleinere aanbieders hun diensten slechts
aan een beperkt aantal klanten levert en Schiphol Telematics slechts op een beperkt gebied voor een
beperkt aantal klanten opereert. Dat verschil is volgens partijen van belang. Op geografische dekking
is het college hiervoor al ingegaan.

21 AMM en mededingingsproblemen op de retailmarkten voor vaste telefonie, zonder wholesale regulering, worden
geadresseerd op de markten (residentieel en zakelijk) voor (vaste) gespreksopbouw en toegang tot de (vaste)
telefonieaansluiting. Door toegang op die markten mogelijk te maken wordt de concurrentie op de retailmarkten voor vaste
telefonie versterkt.

OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 15

Dominantieanalyse

49. Het college identificeert geen invloed van een sterk ontwikkeld distributienetwerk op de
mogelijkheden, prikkels en het gedrag van aanbieders van gespreksafgifte. Zo is niet in te zien welke
andere mogelijkheden een aanbieder zonder enig distributienetwerk heeft ten opzichte van een
aanbieder met een sterkt distributienetwerk zoals KPN. Het criterium is gerelateerd aan de
concurrentiekracht waarmee aanbieders retaildiensten kunnen verkopen. Die concurrentiekracht is
echter niet relevant bij het aanbieden gespreksafgifte op de wholesalemarkt. Die dienst vereist immers
geen verkoopinspanning, doch is een noodzakelijke bouwsteen voor andere aanbieders die zichzelf
verkoopt. Het college constateert daarom dat er geen bekende mechanismen zijn, waardoor deze
zaken de gedragingen en mogelijkheden van partijen bij het aanbieden van gespreksafgifte
beïnvloeden.

Relevant voor retailanalyses

50. De criteria die door marktpartijen worden genoemd en hiervoor zijn behandeld, zijn overigens wel
relevant bij de eventuele analyse van onderliggende retailmarkten. In de retailanalyse die bijvoorbeeld
wordt uitgevoerd in het marktanalysebesluit telefonie, worden die criteria ook door het college
gebruikt.

Conclusie

51. Gelet op het voorgaande is het college van oordeel dat marktaandeel, toetredingsdrempels,
potentiële concurrentie en kopersmacht de enige relevante criteria zijn bij de dominantieanalyse.

17. Onderschrijft u de voorgaande conclusie? Zo nee, welke criteria zijn volgens u ook
relevant en hoe beïnvloeden zij de marktmacht? Geef daarbij aan waarom u de hiervoor gegeven
analyse van het college niet onderschrijft.

4.3 Toetredingsdrempels en potentiële concurrentie
52. Het bestaan van toetredingsdrempels tot een relevante markt en het ontbreken van potentiële
concurrenten op deze markt zijn omstandigheden die de dominantie van een aanbieder versterken en
mede bepalen. Gezien de sterke samenhang van deze criteria in het geval van gespreksafgifte
behandelt het college deze criteria hieronder gezamenlijk.
53. Voor gespreksafgifte lijken geen volwaardige substituten op de markt te bestaan. De aanbieder
blijft in alle gevallen de enige aanbieder van gespreksafgifte op zijn eigen netwerk. Toetreding tot de
relevante markt is niet mogelijk omdat de aanbieder van een telefoonnetwerk de toegang tot zijn
eindgebruikers volledig beheerst en alleen hij het spraakverkeer bij deze klanten kan afleveren.
54. De introductie van IP-technologie zou er op termijn mogelijk voor kunnen zorgen dat een
eindgebruiker via meerdere aanbieders van gespreksafgifte bereikbaar wordt. Indien een groot deel
van de gebruikers een groot deel van de tijd gebruik kan maken van Skype-achtige diensten dan zou
dat mogelijke invloed kunnen hebben. Dat dit daadwerkelijk op significante schaal gaat gebeuren lijkt
echter onwaarschijnlijk. Ondanks de huidige ontwikkeling van VoB is hier thans in ieder geval nog
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 16

Dominantieanalyse

geen aanwijzing voor. Daarnaast is de vraag zelfs of in een situatie waarin een groot aantal bellers
Skype-achtige diensten gebruikt, dit een voldoende substituut is voor een via de eigen
netwerkaanbieder geleverde telefoniedienst en de daaraan gekoppelde gespreksafgifte. Immers, er
blijven ook in die situatie individuele gebruikers die niet bereikbaar zijn via die diensten zodat toegang
tot de gebruikers afhankelijk blijft van gespreksafgifte en er lijkt vooralsnog geen effectief mechanisme
waardoor de gespreksafgifte dienst naar die gebruikers prijsdruk van Skype-achtige diensten zal
ondervinden. Essentieel daarbij is dat voor gebruikers van telefonie waarvan hun aanbieder een
afgiftetarief rekent, hun eigen abonnement niet aantrekkelijker wordt ten opzichte van Skype-achtige
diensten indien hun aanbieder de afgiftetarieven verlaagt. In die zin is gespreksafgifte op iedere
individuele gebruiker (een niveau dat nog lager is dan dat van een afzonderlijk netwerk) de feitelijke
bottleneck voor gespreksafgifte.

55. Gelet hierop acht het college het aannemelijk dat er binnen de komende reguleringsperiode geen
mogelijkheden bestaan voor andere aanbieders om toe te treden tot de relevante markten voor
gespreksafgifte of dat er voor gespreksafgifte sprake is van potentiële concurrentie. Deze factoren
beperken de marktmacht van aanbieders dus niet.

18. Onderschrijft u de voorgaande conclusie? Zo nee, geef dan aan welke mogelijkheden
u ziet voor toetreding en potentiële concurrentie en hoe reëel u die acht. Geef daarbij aan waarom
u de hiervoor gegeven analyse van het college niet onderschrijft.
4.4 Kopersmacht

4.4.1 Inleiding

56. In een klassieke monopoliesituatie, waarbij een koper en veel kleine verkopers zijn, heeft een
individuele koper geen onderhandelingsmacht en kan de monopolist een monopolieprijs kiezen die ver
boven de efficiënte kosten uitstijgt. Voor afgiftemarkten is echter sprake van een situatie waarin
verschillende monopolisten bij elkaar afgifte inkopen. Aanbieders zouden in dit geval de dreiging om
de afname van afgiftediensten te beperken of eigen afgiftetarieven te verhogen, kunnen gebruiken om
bij de aanbieder een lager afgiftetarief te verkrijgen.
57. Het college onderzoekt in dit onderdeel van de vragenlijst of er in afgiftemarkten tegenwerkende
kopersmacht aanwezig is. Met de aanwezigheid van tegenwerkende kopersmacht (hierna:
kopersmacht) wordt een zodanige interactie tussen aanbieders en afnemers van afgiftediensten
bedoeld, dat tarieven die significant boven de efficiënte kostprijs liggen, worden voorkomen. Het is dus
niet voldoende dat de tarieven onder het monopolieniveau liggen; in dat geval is er wel sprake van
enige kopersmacht, maar niet van voldoende tegenwerkende kopersmacht om aanmerkelijke
marktmacht te voorkomen (hierna: effectieve kopersmacht).
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 17

Dominantieanalyse

58. Het college stelt in dit onderdeel van de vragenlijst eerst vragen om vast te stellen of er een
gezamenlijk belang is voor tarieven die op of onder de efficiënte kostprijs liggen en of dat belang via
onderhandelingen te realiseren is.

4.4.2 Tariefdifferentiatie op basis van bronnetwerk
59. De mate waarin aanbieders in staat zijn hun afgiftetarieven te differentiëren op basis van de
herkomst van het verkeer, dus op basis van het bronnetwerk, speelt een rol in de analyse van
kopersmacht. Dit speelt bijvoorbeeld een rol in het vermogen van aanbieders om bilaterale afspraken
te maken over hun wederzijdse afgiftetarieven. Indien aanbieders niet kunnen differentiëren zijn
bilaterale afspraken of afspraken binnen een subgroep van aanbieders niet goed mogelijk. Immers,
het afgiftetarief dat bilateraal of binnen een subgroep wordt afgesproken kan niet worden
gedifferentieerd van het afgiftetarief voor andere afnemers.
60. Hieronder volgt een specifieke vraag over de afname van afgifte via transit. De conclusie van het
Oxera-onderzoek was dat het differentiëren van afgiftetarief naar afnemer niet waarschijnlijk is zelfs
als dat toegestaan zou zijn. Dat komt omdat het verkeer dan via de goedkoopste route naar de
afnemer zou stromen. Dit wordt hieronder schematisch weergegeven: De rechthoeken duiden de
aanbieders (vast of mobiel) aan. De pijlen geven de richting van het verkeer tussen aanbieders aan.
Operator B
3,5

4
Operator A

Operator C
3

61. In deze situatie vraagt Operator C een tarief van 3 cent per minuut van Operator A, en 4 cent p.m.
van Operator B. Als Operator A dan verkeer van Operator B aanneemt tegen een tarief van 3,5 en dat
vervolgens naar Operator C stuurt, dan verdient hij per minuut transit 0,5 cent min de marginale
kosten van transit (waarvan we nu aannemen dat ze minder zijn dan 0,5 cent per minuut), terwijl
Operator B 0,5 cent per minuut bespaart. Door deze arbitrage22 kan het tarief dat Operator C van
Operator B effectief kan vragen niet hoger zijn dan het tarief voor Operator A plus de marginale kosten
van transit.

22 Arbitrage is het gedrag waarin een partij profijt haalt uit de differentiatie in tarieven voor verschillende diensten. Het
mechanisme is dat de lager geprijsde dienst wordt ingekocht en weer wordt verkocht als hoger geprijsde dienst.
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 18

Dominantieanalyse

19. Bent u het eens met deze analyse en de stelling dat tariefdifferentiatie geen reële mogelijkheid is?
Graag toelichten en eventueel aanvullen.

62. De mogelijkheid tot de hierboven beschreven arbitrage hangt af van of Operator C kan herkennen
of het verkeer dat vanuit Operator A binnenkomt daar ook daadwerkelijk origineert. Als dat wel
mogelijk is, dan kan Operator C alsnog een hogere rekening naar Operator B sturen.

20. Is het mogelijk om in het verkeer dat via transit binnenkomt het originating netwerk te
identificeren? Zo ja, kunt u hiervan praktijkvoorbeelden geven? Brengt dat extra kosten met zich
mee? Wat zou het verschil in tarieven moeten zijn om deze kosten voor u de moeite waard te
maken?

21. Bent u het eens met de stelling dat de moeilijkheid om het originating netwerk te identificeren de
beslissende factor is die arbitrage mogelijk maakt, of zou maken?
63. Arbitrage zou niet werken als Operator A aan Operator C garandeert om aan anderen geen
transitdiensten aan te bieden, een dergelijke garantie zou zij bijvoorbeeld (in een ongereguleerde
situatie) kunnen afgeven in ruil voor een korting op de transittarieven.

22. Zou een dergelijke afspraak om arbitrage te voorkomen realiseerbaar zijn? Graag toelichten.

23. Heeft uw onderneming in de laatste 5 jaar afgiftetarieven gedifferentieerd? Zo ja, op welke wijze,
wanneer en waarom?

24. Kent u voorbeelden van prijsdifferentiatie door andere ondernemingen? Zo ja, welke?
Internationaal verkeer

25. Bent u effectief in staat afgiftetarieven te differentiëren naar binnenlandse en buitenlandse
herkomst? Met andere woorden: bent u in staat voor verkeer afkomstig uit het buitenland een
ander (bijvoorbeeld hoger) afgiftetarief te hanteren dan voor binnenlandsverkeer? Graag
toelichten waarom dit wel of niet kan.

Met effectief wordt hier bedoeld dat u daar technisch maar ook commercieel toe in staat bent in
een huidige markt. Zo zou arbitrage differentiatie kunnen verhinderen doordat intermediaire/transit
aanbieders verkeer met een buitenlandse herkomst als binnenlands verkeer aanbieden.
4.4.3 Gezamenlijk belang in redelijke tarieven

64. Het kan zijn dat twee of meer aanbieders een gezamenlijk belang hebben in tarieven op of onder
de efficiënte kostprijs en dat belang ook kunnen realiseren door via onderhandelingen dat tarief
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 19

Dominantieanalyse

overeen te komen.23 Bij dit mechanisme staat de wederzijdse uitwisseling van afgifteverkeer centraal.
In dit onderdeel wordt onderzocht of, hoewel aanbieders een unilateraal (individueel) belang hebben
in hoge eigen afgiftetarieven, zij in de verwachting van de daaraan vermoedelijk gekoppelde hoge
afgiftetarieven van andere aanbieders, toch een voorkeur hebben voor lage, kostenefficiënte tarieven.
In die zin is dit onderwerp gerelateerd aan het in eerdere analyses onder kopersmacht behandelde
mechanisme van wederzijdse verhogingen van het afgiftetarief.
65. Dit mechanisme kan leiden tot afgiftetarieven op of onder het niveau van efficiënte kostprijs als
aan de volgende twee voorwaarden is voldaan. Ten eerste moeten de aanbieders er gezamenlijk baat
bij hebben dat de wederzijdse afgiftetarieven op of onder het niveau van de efficiënte kostprijs liggen.
Ten tweede moeten de marktpartijen dit gezamenlijk belang kunnen realiseren door middel van
bilaterale of multilaterale onderhandelingen en contracten over afgiftetarieven.

26. Bent u het eens met deze analyse? Zo nee, waarom niet?
Gezamenlijk belang om afgiftetarieven op of onder efficiënte kosten vast te stellen
66. De volgende redenen kunnen er theoretisch toe leiden dat in afwezigheid van regulering
aanbieders gezamenlijk baat hebben bij wederzijdse afgiftetarieven op of onder de efficiënte kostprijs.
Het college benadrukt dat het hier gaat om hypothetische mechanismen die in de literatuur worden
genoemd. Het college doet hier geen uitspraak over de realiteit van deze mechanismen.
67. Lagere afgiftetarieven kunnen leiden tot een herbalancering van retailtarieven in de vorm van
lagere gemiddelde gesprekstarieven en hogere andere (niet verkeersafhankelijke) tarieven zoals
abonnementen en handsetprijzen. De laatste gaan omhoog om twee redenen.
68. Ten eerste zijn consumenten meer bereid te betalen voor een aansluiting als het gesprekstarief
lager is. Ten tweede, als gesprekstarieven nauw de afgiftetarieven volgen, dan leidt een lager
afgiftetarief ertoe dat een eindgebruiker minder verkeerswinsten (op gesprekken en afgifte) genereert.
Daardoor zijn de prikkels om eindgebruikers te werven met lagere abonnementstarieven, acties of
handsetsubsidies lager. Dit effect wordt nog versterkt als er on-off-net-differentiatie van
gesprekstarieven kan worden toegepast of als er een groep van eindgebruikers is die zelf relatief
weinig bellen maar veel gebeld worden. Als gevolg van deze twee effecten kan op lagere
afgiftetarieven volgende herbalancering van retailtarieven tot hogere winsten van aanbieders leiden.

27. Wat is uw visie op de hiervoor genoemde mechanismen c.q. redenen voor een gezamenlijk
belang in lage afgiftetarieven?

28. Zijn er nog andere redenen waarom aanbieders belang kunnen hebben bij afgiftetarieven op of
onder het niveau van efficiënte kosten?

23 Dit is een onderwerp dat strikt gesproken wellicht niet valt onder kopersmacht, maar dat daaraan wel gerelateerd is en
daarom hier wordt behandeld. In ieder geval gaat het om een potentieel mechanisme dat dominantie of de daaruit volgende
mededingingsproblemen mogelijk zou kunnen voorkomen.
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 20

Dominantieanalyse

29. In afwezigheid van regulering van vaste of mobiele afgiftetarieven, zou er dan een (voor alle vaste
en mobiele aanbieders) gezamenlijk belang zijn om afgiftetarieven op of onder de efficiënte
kostprijs vast te stellen? Graag uw antwoord motiveren.

30. In aanwezigheid van regulering van vaste gespreksafgifte voor verkeer van mobiele
netwerken op het niveau van de efficiënte kostprijs, zouden de vaste aanbieders dan een
gezamenlijk belang hebben om vast-vast afgiftetarieven op of onder de efficiënte kostprijs vast te
stellen? Motiveer uw antwoord.

31. In aanwezigheid van regulering van mobiele gespreksafgifte voor verkeer van vaste
netwerken op het niveau van de efficiënte kostprijs, zouden de mobiele aanbieders dan een
gezamenlijk belang hebben om mobiel-mobiel afgiftetarieven op of onder de efficiënte kostprijs
vast te stellen? Motiveer uw antwoord.

De mogelijkheid om het gezamenlijke belang te realiseren
69. Het hebben van een gezamenlijk belang, betekent niet automatisch dat dit belang ook zal worden
gerealiseerd.24 Theoretisch gezien is de mogelijkheid om het gezamenlijk belang te realiseren het
grootst als er niet veel onderhandelende marktpartijen zijn en als de onderhandelende partijen relatief
symmetrisch zijn wat betreft grootte, kosten en verkeersstromen waardoor hun individuele belangen
ook overeenkomen.

32. Bent u het eens met het bovenstaande? Zo niet, motiveer uw antwoord.

33. Zou, in afwezigheid van regulering van vaste en mobiele afgiftetarieven, een meerderheid van de
marktpartijen (vast en mobiel) in staat zijn om een gezamenlijk belang om te zetten in een
overeenkomst die dat gezamenlijk belang weerspiegelt? Motiveer uw antwoord.

34. Indien een meerderheid hun gezamenlijk belang kan omzetten in een overeenkomst die dat
belang dient, doch bepaalde partijen kunnen niet, welke partijen zijn daartoe dan niet in staat en
waarom?

35. In afwezigheid van de mobiele aanbieders25, zou de meerderheid van vaste aanbieders in
staat zijn om een gezamenlijk belang te realiseren en afgiftetarieven voor vast-vast verkeer op of
onder de efficiënte kostprijs vast te stellen? Graag uw antwoord motiveren.

24 Een bekend voorbeeld van een situatie waarin dat niet gebeurd is het gevangenen dilemma (prisoners dilemma) waarin
meerdere partijen door onderlinge concurrentie niet de voor hen beste oplossing kiezen (dus niet de oplossing kiezen die de
individuele belangen optimaal dient).

25 Beschouw dus een hypothetische situatie met alleen vaste aanbieders en de afwezigheid van vast-mobiele interconnectie.
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 21

Dominantieanalyse

36. In afwezigheid van de vaste aanbieders26, zou de meerderheid van mobiele aanbieders
in staat zijn om een gezamenlijk belang realiseren en afgiftetarieven voor mobiel-mobiel verkeer
op of onder de efficiënte kostprijs vast te stellen? Graag uw antwoord motiveren.
Deregulering van afgifte voor mobiel-mobiel

70. Indien er sprake zou zijn van een gezamenlijk belang in tarieven op of onder de efficiënte kosten
en een mogelijkheid om dat belang ook te realiseren in overeenkomsten, dan lijkt van alle soorten
gespreksafgifte, afgifte tussen mobiele aanbieders onderling daar het eerste aan te voldoen. Immers,
hier zijn de verhouding tussen aanbieders relatief het meest symmetrisch (gelijkwaardig) wat relatief
de beste condities geeft dat aan beide voorwaarden wordt voldaan. Zie onder andere blz. 98 van het
rapport van Cave-Stumpf-Valletti: "In the case of off-net calls, there is a true
possibility that reciprocal deals, bargaining, etc., may achieve solutions that are in the interest of
consumers."27

37. Onderschrijft u het voorgaande? Wordt er voor mobiel-mobiel afgifteverkeer naar uw
mening aan de beide voorwaarden voldaan?

Visie op intrekken van regulering

71. Indien de uitkomst van het voorgaande is dat er een gezamenlijk belang is in tarieven op of onder
het niveau van de efficiënte kostprijs die aanbieders ook daadwerkelijk kunnen realiseren, dan is
regulering niet noodzakelijk. Dit zou ook betrekking kunnen hebben op een bepaald soort verkeer,
bijvoorbeeld, vast-vast (algemeen), vast-vast (niet KPN28), mobiel-mobiel of vast-mobiel/mobiel-vast.
Een wellicht noodzakelijke (maar niet voldoende29) voorwaarde daartoe kan zijn dat er een
gezamenlijke voorkeur is van alle betrokken aanbieders voor geen regulering. Immers, indien één of
meerdere aanbieders wel een voorkeur hebben voor regulering, dan blijkt hieruit weinig vertrouwen in
een gezamenlijk belang. De betrokken aanbieder (die dus een voorkeur heeft voor regulering)
verwacht dan kennelijk hogere afgiftetarieven die niet in zijn belang zijn.

38. Onderschrijft u het voorgaande? Zo nee, waarom niet?
72. De volgende vragen gaan over het mogelijke intrekken van regulering voor afgifte of intrekken van
delen van die regulering. Indien uw antwoord op de volgende vragen afhankelijk is van de invulling
van regulering, graag aangeven hoe die afhankelijkheid ligt. Ga in de beantwoording in beginsel uit
van tariefplafonds op het niveau van efficiënte kostprijs. Geef indien relevant aan of u antwoord

26 Beschouw dus een hypothetische situatie met alleen mobiele aanbieders en zonder vast-mobiele interconnectie. Arbitrage
door een mobiel-mobiel gesprek via een vast netwerk te routeren is dus niet mogelijk.
27 Cave-Stumpf-Valletti (2006). A Review of certain markets included in the Commission's Recommendation on Relevant
Markets subject to ex ante Regulation, An independent report, July 2006.
28 Hiermee wordt bedoeld al het vast vaste verkeer met uitzondering van verkeer naar KPN en van KPN naar andere
aanbieders.

29 Niet voldoende, omdat er ook een gezamenlijk belang in hoge afgiftetarieven kan zijn.
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 22

Dominantieanalyse

afhankelijk is van de symmetrische of asymmetrische tariefregulering en pure of plus BULRIC als
kostenmethodiek.

39. Wat is uw mening over het intrekken van alle regulering voor vaste en mobiele
gespreksafgifte?

40. Wat is uw mening over het intrekken van regulering voor vaste
gespreksafgifte, met uitzondering voor verkeer van mobiel?

41. Wat is uw mening over het intrekken van regulering voor vaste gespreksafgifte
tussen partijen niet zijnde KPN (zie voetnoot 28) en met uitzondering van vaste afgifte voor
verkeer van mobiel?

42. Wat is uw mening over het intrekken van alle regulering voor mobiele
gespreksafgifte, met uitzondering voor verkeer van vast?

4.4.4 Factoren die de kopersmacht beïnvloeden

73. De kopersmacht van de afnemer van afgifte hangt af van zijn alternatieven - ten opzichte van het
accepteren van het door de aanbieder voorgestelde afgiftetarief - en de mate waarin deze
alternatieven tot een betere uitkomst voor de afnemer leiden. In eerdere onderzoeken naar
kopersmacht (bijvoorbeeld van Oxera en van Lexonomics) worden als potentiële factoren genoemd
het: (1) weigeren van de afname, (2) weigeren van (volledige) betaling, (3) indienen van een geschil
bij OPTA, (4) afnemen van afgifte via transit, (5) verhogen van eigen afgiftetarief.

43. Zijn er nog andere factoren die positieve of negatieve invloed hebben op kopersmacht? Noem
deze factoren en geef aan hoe deze factoren invloed uitoefenen.
4.4.4.1 Weigeren van afname

74. Het college is vooralsnog van oordeel dat het weigeren van een aanbieder om afgifte af te nemen
(of zelf aan te bieden), geen effectief mechanisme voor kopersmacht is, omdat de algemene
interoperabiliteitsverplichting aanbieders verplicht te interconnecteren en daarmee afgifteverkeer aan
te bieden en te ontvangen.

44. Onderschrijft u het voorgaande? Zo nee, waarom niet (illustreer uw antwoord waar mogelijk met
praktijkvoorbeelden).

45. Zijn er specifieke omstandigheden waarom dit mechanisme vanuit uw bedrijf naar andere
bedrijven of richting uw bedrijf al dan niet effectief kan worden toegepast. Licht dit toe (illustreer
uw antwoord waar mogelijk met praktijkvoorbeelden).
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 23

Dominantieanalyse

4.4.4.2 Weigeren van (volledige) betaling

75. Het college is vooralsnog van oordeel dat het weigeren van de betaling van (hoge) afgiftetarieven
geen effectief mechanisme voor kopersmacht is. Hoewel in het verleden partijen hebben geprobeerd
dit mechanisme te gebruiken, lijkt dit nooit te hebben geleid tot duurzaam redelijk afgiftetarieven van
de aanbieders aan wie de (volledige) betaling werd geweigerd.

46. Onderschrijft u het voorgaande? Zo nee, waarom niet?
Geef indien mogelijk specifieke informatie over de toepassing van dit mechanisme (in welke
periode werd het toegepast, door welke partijen, wat was de omvang van de ingehouden betaling,
in welke effectieve verlaging van het betreffende afgiftetarief resulteerde dit, welke handelingen
vonden er wederzijds plaats om de betaling te weigeren/realiseren?).

47. Zijn er specifieke omstandigheden waarom dit mechanisme vanuit uw bedrijf naar andere
bedrijven of richting uw bedrijf wel dan niet effectief kan worden toegepast? Licht dit toe.
4.4.4.3 Indienen van een geschil bij OPTA

76. De invloed van geschilbeslechting op de kopersmacht is afhankelijk van de aanwezigheid van
AMM regulering. Zonder de aanwezigheid van AMM regulering dient het college het geschil te
beslechten op basis van overige normen die voortvloeien uit de Tw zoals de
interoperabiliteitsverplichting. Deze zijn op zichzelf niet voldoende sterk om van invloed te zijn op de
kopersmacht. De mogelijkheden van het college in geschilkader zijn dus beperkter, waardoor minder
effectief kan worden ingegrepen. Overigens geeft geschilbeslechting ook minder duidelijkheid vooraf
en lijkt het een kostbaarder mechanisme doordat in het algemeen een serie van geschillen nodig is
om een met een marktanalyse vergelijkbare duidelijkheid te krijgen.

48. Onderschrijft u het voorgaande? Zo nee, waarom niet (illustreer uw antwoord waar mogelijk met
praktijkvoorbeelden)?

49. Zijn er specifieke omstandigheden waarom dit mechanisme vanuit uw bedrijf naar andere
bedrijven of richting uw bedrijf wel dan niet effectief kan worden toegepast? Licht dit toe.
4.4.4.4 Afnemen van afgifte via transit

77. Het college is vooralsnog van oordeel dat het afnemen van transit op geen invloed op kopermacht
heeft. De reden hiervoor is dat dit geen prijsdruk oplevert op de aanbieder van afgifte. Die blijft immers
de uiteindelijke leverancier van afgifte.

50. Onderschrijft u het voorgaande? Zo nee, waarom niet?

51. Zijn er specifieke omstandigheden waarom dit mechanisme vanuit uw bedrijf naar andere
bedrijven of richting uw bedrijf wel dan niet effectief kan worden toegepast? Licht dit toe.
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 24

Dominantieanalyse

4.4.4.5 Het verhogen van eigen afgiftetarief

78. Een van de belangrijkste mechanismen dat in ongereguleerde afgiftemarkten tot tegenwerkende
kopersmacht kan leiden, is de dreiging van de koper om eigen afgiftetarieven te verhogen, of diens
belofte om zijn tarief te verlagen als de verkoper dat ook doet. Dit mechanisme is alleen aanwezig als
het afgiftetarief van de afnemer niet gereguleerd is.
79. Het college is vooralsnog van oordeel dat dit mechanisme alleen kan werken indien er een
gezamenlijk belang is in lage tarieven (zie onderdeel 4.4.3 waarin dit wordt onderzocht) en dat deze
onderdelen daarom volledig overlappen. Indien minimaal één aanbieder een belang heeft bij hoge
afgiftetarieven dan zal een dreiging met verhoging niet resulteren in uitkomst met redelijke
afgiftetarieven. Indien één aanbieder een belang heeft bij hogere tarieven (bijvoorbeeld omdat deze
meer inkomend verkeer heeft) en de andere heeft dat niet, dan zal die aanbieder de verhogingen
inzetten. De andere aanbieder kan niet meer dan het volgen van die verhogingen door zijn eigen
afgiftetarieven te verhogen.

52. Onderschrijft u het voorgaande? Zo nee, waarom niet?

53. Zijn er specifieke omstandigheden waarom dit mechanisme vanuit uw bedrijf naar andere
bedrijven of richting uw bedrijf wel dan niet effectief kan worden toegepast? Licht dit toe.
4.4.5 Regulering van een deel van de aanbieders

80. Het college is vooralsnog van oordeel dat in een situatie waarin bepaalde aanbieders worden
gereguleerd met een tariefplafond en andere aanbieder niet worden gereguleerd, de gereguleerde
aanbieders geen kopersmacht kunnen uitoefenen. De onmogelijkheid voor de gereguleerde
aanbieders om hun eigen afgiftetarieven te verhogen, zal naar verwachting resulteren in AMM en
buitensporig hoge tarieven van de ongereguleerde aanbieders. Een situatie waarin een deel van de
aanbieders is gereguleerd en een ander deel niet, lijkt het college daarom vooralsnog niet aan de
orde.30

54. Onderschrijft u het voorgaande? Zo nee, waarom niet?
4.4.6 Vragen over SMS-afgfite

81. In dit gedeelte worden enkele vragen gesteld over SMS-afgifte. Het college doet dit niet vanuit een
doelstelling om een eventuele markt voor SMS-afgifte te analyseren en eventueel te reguleren. Het
doel van deze vragen is om meer inzicht te krijgen de werking van een ongereguleerde afgiftemarkt.

30 Dit betekent niet automatisch dat ook alle verkeersstromen gereguleerd dienen te worden. Indien voor bijvoorbeeld verkeer
tussen mobiele aanbieders (mobiel-mobiel) blijkt dat er sprake is van kopersmacht, dan kan voor die verkeerssoort regulering
worden ingetrokken. Daarbij lijkt het dan wel noodzakelijk dat die regulering voor alle mobiele aanbieders wordt ingetrokken.
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 25

Dominantieanalyse

Gelet op de sterke analogie met gespreksafgifte is ongereguleerde SMS-afgifte daartoe bij uitstek
geschikt.

55. Onderschrijft u de sterke analogie tussen SMS-afgifte en gespreksafgifte? Zo nee, wat
zijn de fundamentele verschillen? Graag uw antwoord toelichten.

56. Met welke aanbieders hebt u directe interconnectie-overeenkomsten voor SMS-verkeer?

57. Neemt u SMS-interconnectie af of biedt u interconnectie aan via transit? Wie is de
transitaanbieder?

58. Hoe worden uw SMS-afgiftetarieven vastgesteld? In beginsel zijn hierbij de volgende
mogelijkheden.

(1) Multilateraal: in onderhandelingen met meerdere aanbieders, waarbij alle SMS-afgiftetarieven
tegelijk vastgesteld worden. Noem deze aanbieders.
(2) Bilateraal: in onderhandelingen met één andere aanbieder, waarbij uw beiden SMS-
afgiftetarieven vastgesteld worden. Noem aanbieders met wie u bilaterale onderhandelingen over
SMS-afgifte hebt gevoerd.

(3) Unilateraal: u stelt ze vast zonder daarover met afnemers te onderhandelen.

59. Welke invloed hebben de SMS-afgiftetarieven op de retail SMS-tarieven?

60. Kent u de SMS-afgiftetarieven die andere aanbieders elkaar rekenen?

61. Wat zijn uw SMS-afgiftetarieven per wholesaleklant? Beschrijf de structuur van de
tarieven (bijv. vast bedrag + bedrag per bericht, piek-dal etc.)

62. Als deze tarieven gedifferentieerd zijn naar wholesaleklant, wat zijn daar de redenen
voor?

63. Welk bedrag betaalt u voor SMS-afgifte per aanbieder? Beschrijf de structuur van de
tarieven (bijv. vast bedrag + bedrag per bericht, piek-dal etc.).

64. Geef een schatting van de incrementele kosten van SMS-afgifte (per bericht).

65. Hebben zich in het verleden (sinds 1998) belangrijke wijzigingen voorgedaan in de
interconnectie overeenkomsten voor SMS in het algemeen en de tariefstelling in het bijzonder? Zo
ja, welke wijzigingen waren dit en waardoor werden zij veroorzaakt?

OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 26

Mededingingsproblemen

5 Mededingingsproblemen

82. Dit hoofdstuk behandelt potentiële mededingingsproblemen. Voor een uitgebreide beschrijving
van mededingingsproblemen en passende verplichtingen verwijst het college naar de ERG common
position over remedies.31

83. Het college komt pas aan de analyse van potentiële mededingingsproblemen toe wanneer
dominantie daadwerkelijk is vastgesteld. In het kader van de vraagstelling in dit hoofdstuk wordt er
vanuit gegaan dat dit het geval is. Het college beschrijft hier kort enkele mededingingsproblemen die
zouden kunnen ontstaan. Het college heeft niet de intentie hiermee een limitatieve opsomming te
geven.

Relatie met retailmarkten

84. Voordat het college ingaat op mogelijke mededingingsproblemen wordt hier eerst stilgestaan bij
de relatie tussen gespreksafgifte en retailmarkten. De relevante onderliggende retailmarkten zijn hier
de retailmarkten voor vaste en mobiele telefonie. Voor deze markten is vaste en mobiele
gesprekafgifte één van de noodzakelijk bouwstenen. Meer specifiek is vaste of mobiele
gespreksafgifte een bouwsteen voor zogenaamd off-net verkeer, ofwel verkeer naar andere
netwerken.32

Volgorde waarin potentiële mededingingsproblemen worden behandeld
85. De gebruikelijke volgorde voor het analyseren van potentiële mededingingsproblemen is dat eerst
toegangsgerelateerde problemen worden behandeld en daarna prijsgerelateerde problemen. Bij de
meeste marktanalyses reflecteert dit ook het relatieve belang van de problemen. Daarbij is vaak het
weigeren van toegang het meest fundamentele probleem (de bronoorzaak) dat optreedt zonder
regulering. Indien dit probleem wordt geadresseerd met toegangsverplichtingen ontstaat er vaak een
risico op prijsgerelateerde problemen voor de betreffende toegangsdiensten.
86. Bij gespreksafgifte is dit anders. Niet een toegangsweigering maar het hanteren van hoge en
buitensporig hoge tarieven is hier het fundamentele probleem. Een mogelijke absolute
toegangsweigering (een probleem dat vooral relevant kan zijn voor aanbieders die dominant zijn op de
onderliggende retailmarkten) wordt al voldoende geadresseerd door de algemene wettelijke
interoperabiliteitsverplichting.33 Partijen hebben uit het oogpunt van die interoperabiliteitsverplichting

31 ERG(06)33, ERG Revised ERG Common Position on the approach to appropriate remedies in the ECNS
regulatory framework, mei 2006

www.erg.eu.int/doc/meeting/erg_06_33_remedies_common_position_june_06.pdf.
32 Gespreksafgifte kan ook worden gezien als een bouwsteen voor on-net verkeer, maar dat gaat het uitsluitend om de interne
levering daarvan.

33 Zelfs zonder dergelijke interoperabiliteitsverplichting is toegangsweigering niet het primaire, fundamentele probleem van deze
markten.

OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 27

Mededingingsproblemen

een plicht, maar uit gewone concurrentiële overwegingen ook een prikkel, om elkaar toegang te
verlenen. Abonnees hebben er immers belang bij dat zij kunnen worden bereikt door abonnees van
andere netwerken.34

87. Prijsgerelateerde problemen zijn op deze markten daarom de primaire potentiële problemen.
Indien deze problemen worden geadresseerd met tariefregulering, kunnen als secondaire problemen
alsnog toegangsbelemmeringen gaan optreden. Bij de behandeling van de individuele problemen
wordt dit nader toegelicht.

88. Bovenstaande maakt het naar de mening van het college gewenst om in deze marktanalyse
meteen te starten met de prijsgerelateerde problemen.
5.1 Buitensporig hoge tarieven

89. Eén van de mogelijk potentiële mededingingsprobleem is het risico op buitensporig hoge tarieven.
In de huidige besluiten heeft het college geconcludeerd dat het aannemelijk is dat aanbieders van
vaste en mobiele gespreksafgifte in Nederland in staat zijn buitensporig hoge tarieven te rekenen.35
Uitgangspunt bij de vragen in dit onderdeel is ten eerste dat er sprake is van markten voor
gespreksafgifte op afzonderlijke netwerken en dat als gevolg hiervan iedere aanbieder een monopolie
heeft op gespreksafgifte. Tweede uitgangspunt bij deze vragen is dat er geen sprake is van voldoende
kopersmacht en er sprake is van AMM. Deze uitgangspunten komen elders in deze vragenlijst aan de
orde.

90. De voorlopige analyse van het college is dat er voor de komende reguleringsperiode voor zowel
vaste als mobiele gespreksafgifte een risico is op buitensporig hoge tarieven. De analyse die tot deze
conclusie leidt, is samengevat als volgt:

· aanbieders hebben een monopolie op gespreksafgifte;
· er is onvoldoende kopersmacht en daardoor AMM;
· aanbieders zullen een winstmaximerend tarief hanteren;
· in een monopolie is een winstmaximerend tarief een monopolietarief (definitie);
· een monopolietarief wordt bepaald door de marginale kosten en de prijselasticiteit36 van
gespreksafgifte;

34 Alleen een zeer grote, dominante aanbieder op de onderliggende retailmarkten voor vaste telefonie kan een belang hebben
om toegang richting kleine aanbieders te weigeren en deze op die manier uit te sluiten van de retailmarkten.
35 FTA-2 blz. 79 randnummer 325 en MTA-2 blz. 94 randnummer 431.
36 De prijselasticiteit, of nauwkeuriger de prijselasticiteit van de vraag, geeft de procentuele verandering van de gevraagde
hoeveelheid (afzet) aan als gevolg van een procentuele prijsverandering van een product of dienst. De prijselasticiteit (of
kortweg elasticiteit) geeft dus aan hoe gevoelig de vraag is voor veranderingen in de prijs. In formulevorm: prijselasticiteit = %
verandering in de afzet / % verandering in de prijs. Bij een prijselasticiteit van -0,1 zal een toename van de prijs van 10%
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 28

Mededingingsproblemen

· uitgaande van op de voor deze markten reële bandbreedte voor de prijselasticiteit en de
reële waarden voor de marginale en totale kosten, ligt een monopolietarief aanzienlijk boven
zowel de efficiënte marginale als de efficiënte gemiddelde kostprijs;
· gelet op het vorige punt is er sprake van een risico op buitensporig hoge tarieven.

66. Onderschrijft u het voorgaande? Zo nee, waarom niet?
91. Hierna wordt nader uitgewerkt hoe het monopolietarief tot stand komt. De prijselasticiteit van
gespreksafgifte wordt bepaald door (1) de retailprijselasticiteit van de markt (marktelasticiteit)37 en
(2) de mate waarin prijsverhogingen in gespreksafgifte naar bestemming A door andere aanbieders
worden doorgegeven en kenbaar worden in retailtarieven naar bestemming A (de mate waarin de
retailprijselasticiteit wordt doorgegeven naar wholesaleniveau). Bij die marktelasticiteit gaat het om de
elasticiteit van verkeer (minuten) en niet om de elasticiteit van het abonnement (of de prijs van de
handset). In het geval de verhoging van gespreksafgifte naar bestemming A volledig wordt
doorgegeven in het tarief voor bellen naar bestemming A en eindgebruikers zijn volledig op de hoogte
van die prijs, dan wordt de retailelasticiteit geheel doorgegeven in een wholesale-elasticiteit en wordt
de monopolieprijs van gespreksafgifte bepaald door de monopolieprijs voor retailtelefonieverkeer. De
monopolieprijs voor afgifte die dan ontstaat wordt hier het standaardmonopolietarief van afgifte
genoemd. Indien die prijs niet volledig wordt doorgegeven of deze is voor gebruikers niet transparant,
dan wordt de monopolieprijs voor afgifte nog hoger dan dat standaardmonopolietarief. Naast de
marktelasticiteit bepaalt ook de marginale kostprijs het monopolietarief. Hoe hoger de marginale
kostprijs hoe hoger het monopolietarief. In de onderstaande tabel is de het standaardmonopolietarief
voor afgifte voor enkele situaties (retailprijzen, elasticiteiten en marginale kostprijzen) aangegeven.
Doordat de kosten in de praktijk slechts deels worden doorgegeven in tarieven voor bellen naar de
bestemming waarvoor het afgiftetarief wordt verhoogd en die verhoging voor gebruikers nooit volledig
transparant is, zal het werkelijke monopolietarief hoger liggen en betreft het standaardmonopolietarief
een ondergrens.

resulteren in een afname van de vraag van 1% (10% x -0,1 = -1%). De prijselasticiteit is bij de meeste vormen van de
vraagcurve afhankelijk van de prijs (P) en hoeveelheid (Q). Daarom wordt ook wel gesproken van een puntelasticiteit bij een
specifieke P en Q. Bij een lineaire vraagcurve neemt de elasticiteit bijvoorbeeld toe met de prijs.
37 Puntelasticiteit op marktniveau (ofwel marktelasticiteit). Deze elasticiteit is lager dan de zogenaamde ondernemingsspecifieke
elasticiteit voor retaildiensten (ook wel firm-specific of residual price elasticity genoemd). De ondernemingsspecifieke elasticiteit
voor retaildiensten is hoger door het effect van concurrentie die de prijsgevoeligheid van diensten van een onderneming doet
toenemen. Voor gespreksafgifte zijn beide elasticiteiten gelijk omdat er voor gespreksafgifte geen concurrentie is: iedere
aanbieder heeft een monopolie.

OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 29

Mededingingsproblemen

input output
Retailprijs Retail Marginale Marginale Directe Standaard
(minuten) marktelasticiteit38 kostprijs kostprijs kosten- monopolietarief
(retail) doorgifte afgifte
(wholesale)
vast 4 -1,0 0,2 0,1 100 % 2
vast 4 -0,5 0,2 0,1 100 % 6
vast 4 -0,2 0,2 0,1 100 % 8
mobiel 20 -1,0 2 1 100 % 12
mobiel 20 -0,5 2 1 100 % 20
mobiel 20 -0,2 2 1 100 % 45
Tabel 4. Monopolieprijzen voor enkele elasticiteiten (prijzen en kosten in eurocent per minuut).39 De input
waarden in de tabel betreffen hypothetische waarden.

67. Heeft uw onderneming (in de situatie zonder enige regulering van vaste of mobiele
gespreksafgifte) en in afwezigheid van kopersmacht, prikkels en mogelijkheden om een ander
vast afgiftetarief te hanteren dan een tarief dat de winst van uw onderneming maximaliseert en dat
wordt bepaald door de prijselasticiteit van vaste gespreksafgifte en de marginale kosten daarvan?
Zo ja, welke prikkels zijn dit en tot welke tarieven zouden deze zonder regulering leiden?
Ook indien u van mening bent dat er wel sprake is van kopersmacht dient u bij de beantwoording
van deze vraag in eerste instantie uit te gaan van een situatie zonder kopersmacht.
U kunt hier na de beantwoording van de vraag (zonder de aanwezigheid van kopersmacht)
eventueel verwijzen naar uw antwoorden bij het onderdeel kopersmacht en aangeven hoe
kopersmacht naar uw mening het afgiftetarief beïnvloed.

68. Welke prikkels en mogelijkheden hebben andere aanbieders naar uw mening ten
aanzien van het door hen te hanteren vaste afgiftetarief en tot welke tarieven zou dat leiden?
Maak zo nodig onderscheid in verschillende groepen van aanbieders.
5.2 Toegangsweigering

92. Een mogelijk mededingingsprobleem is het risico op het weigeren van toegang ten behoeve van
gespreksafgifte. Met andere woorden: een weigering om gespreksafgifte of de daarvoor benodigde
interconnectie (koppeling van netwerken) te leveren. In een ongereguleerde situatie hebben grote
aanbieders ten opzichte van kleinere aanbieders een (grotere) prikkel om die toegang te weigeren.
Immers, voor grote aanbieders is de bereikbaarheid van abonnees op kleinere netwerken veel minder
een probleem dan andersom. Grote aanbieders zouden hiermee kleinere aanbieders kunnen uitsluiten

38 Puntelasticiteit bij waarde van retailprijs in dezelfde rij.
39 Het bij de berekening van deze tabel gebruikte spreadsheet is op aanvraag bij de contactpersoon voor deze vragenlijst
verkrijgbaar. Uitgangspunt is een is dat de retailmarge in absolute zin (in centen per minuut) gelijk blijft.
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 30

Mededingingsproblemen

van de retailmarkten voor vaste telefonie. Echter, gelet op de wettelijke interoperabiliteitsverplichting40
zijn aanbieders van vaste telefonie ook zonder AMM-verplichtingen verplicht om toegang tot
eindgebruikers op hun netwerken, ofwel gespreksafgifte te leveren. Daarom kan van een absolute
toegangsweigering in het kader van gespreksafgifte geen sprake zijn. Wel is er voor alle aanbieders
ook in aanwezigheid van de interoperabiliteitsverplichting ruimte om de toegang te belemmeren op
manieren die hierna worden toegelicht.

93. Wel is uit eerdere marktanalyses gebleken dat aanbieders niet altijd een belang hebben om met
meerdere aanbieders directe interconnectie aan te gaan.41 Soms ontstaan in dat geval geschillen
tussen aanbieders die aan het college worden voorgelegd. Recente voorbeelden voor mobiele
gespreksafgifte zijn de geschillen tussen Orange en Vodafone over de directe toegang van Orange
voor gespreksafgifte op het netwerk van Vodafone.42 Uit de praktijk van geschilbeslechting van het
college en daaraan gekoppelde beroepsprocedures en gerechtelijke uitspraken blijkt dat op basis van
de interoperabiliteitsverplichting aanbieders verplicht zijn directe interconnectie tegen redelijke
voorwaarden te leveren om (directe) gespreksafgifte op hun netwerk mogelijk te maken. Aanbieders
zijn in die gevallen verplicht via de directe koppelingen verkeer te ontvangen, maar zijn niet verplicht
hun eigen verkeer (deels) via de betreffende directe interconnectie af te leveren bij andere
aanbieders.43

94. Problemen rond het verkrijgen van toegang bij alle aanbieders kunnen worden versterkt indien
regulering van het verkeerstarief voor gespreksafgifte, het uitbuiten van AMM via verkeerstarieven niet
langer mogelijk maakt. Het uitbuiten van AMM kan zich dan verplaatsen van het meest geëigende
onderdeel (verkeerstarieven van afgifte) naar andere onderdelen. Partijen hebben een prikkel om hun
dominantie te misbruiken op aan toegang gerelateerde zaken indien regulering dat toelaat. Het gaat
dan om de tarieven van toegang of bijbehorende faciliteiten zoals niet-verkeersafhankelijke eenmalige
en periodieke tarieven voor de interconnectie (bijvoorbeeld poorttarieven). Ook kan dominantie
worden gebruikt in een ander aspect van toegang dan de tarieven. Zo kan toegang in een
onaantrekkelijke vorm worden geleverd aan bepaalde partijen, bijvoorbeeld door levering op
ongunstige locaties, voor anderen onhandige, inefficiënte koppelingstechnieken (interfaces), lage
kwaliteit of ongunstige leveringsvoorwaarden. Dit zijn zaken die onlosmakelijk zijn verbonden met
vaste gespreksafgifte en waarop de problemen voortkomend uit het monopolie op gespreksafgifte
onverkort van toepassing zijn. Door op die manier toegang voor bepaalde partijen te belemmeren
hebben de partijen aan wie wel goed toegang wordt verleend een voordeel. Die partijen hebben dan
een voorsprong voor het aanbieden van transitdiensten. De aanbieder van afgifte die op deze manier
bepaalde aanbieders van transitdiensten bevoordeeld, kan daarvoor weer compensatie afdwingen en
zo toch zijn AMM-positie op afgifte nog uitbuiten. Het gaat hier daarom in beginsel om het uitbuiten

40 Artikel 6.3, eerste lid, van de Tw en het Besluit interoperabiliteit.
41 Zie FTA-1-besluit, paragraaf 8.2.

42 OPTA/TN/2007/200992, Besluit in geschil tussen Orange en Vodafone inzake directe interconnectie, 4 mei 2007
(Geschilbesluit Orange-Vodafone over directe interconnectie). OPTA/TN/2007/201743, Besluit in het geschil tussen Orange en
Vodafone inzake zekerheidsstelling, 31 juli 2007 (Geschilbesluit Orange-Vodafone over zekerheidsstelling).
43 Geschilbesluit Orange-Vodafone over directe interconnectie, randnummer 45.
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 31

Mededingingsproblemen

van de AMM-positie en niet om het uitsluiten van bepaalde aanbieders van transitdiensten. Evenals
en analoog aan het uitbuitingsprobleem van buitensporig hoge tarieven, hebben alle aanbieders
hiertoe een prikkel en de mogelijkheid. Dit is niet gekoppeld aan de algemene dominantie op de
onderliggende retailmarkten.

95. Ter illustratie van de vorige alinea het volgende. Stel dat een aanbieder van afgifte door regulering
niet meer in staat is zijn dominantie te gelde te maken via buitensporig hoge tarieven voor
gespreksafgifteverkeer. Die aanbieder zal zijn dominantie vervolgens willen benutten via noodzakelijke
bijborende toegangsfaciliteiten zoals poorten en co-locatie. Indien de tarieven van deze diensten niet
zijn gereguleerd, zullen aanbieders een prikkel hebben buitensporig hoge tarieven voor de bij toegang
behorende faciliteiten te vragen. In het geval de tarieven van deze faciliteiten ook zijn gereguleerd,
hebben deze aanbieders een prikkel de toegang voor bepaalde partijen te belemmeren. Hierdoor
kunnen zij bij de partijen die niet worden belemmerd, compensatie afdwingen. Bijvoorbeeld in de vorm
van lagere tarieven van andere diensten zoals transit of transmissiecapaciteit. Via het belemmeren
van bepaalde partijen kunnen zij dan nog steeds hun dominantie uitbuiten.
96. Op grond van het voorgaande is het college vooralsnog van oordeel dat het belemmeren van
efficiënte toegang een potentieel mededingingsprobleem is voor vaste en mobiele gespreksafgifte. In
beginsel gaat het om uitbuiting en hebben alle aanbieders hiertoe de prikkel en de mogelijkheid.
97. In de bestaande marktanalysebesluiten voor vaste en mobiel gespreksafgifte heeft het college
geconcludeerd dat toegangsweigering een potentieel mededingingsprobleem is. Voor vaste en
mobiele gespreksafgifte is daarom een toegangsverplichting opgelegd. Echter, bij vaste toegang is
sprake van tariefplafonds zonder een non-discriminatieverplichting, terwijl bij mobiele toegang sprake
is van een non-discriminatieverplichting zonder een tariefplafond. Dit resulteert in toegangstarieven op
mobiele netwerken die minimaal een factor 10 hoger zijn dan de toegangstarieven op vaste
netwerken. Het college gaat hieronder in op de situatie rond toegang op mobiele netwerken, omdat dit
de optredende en potentiële problemen rond toegang illustreert.
Toegang op mobiele netwerken

98. In de marktanalyse voor gesprekdoorgifte tussen netwerken44 (hierna: transit) heeft het college in
randnummer 174, 175 en 230 het volgende overwogen:

Hogere kosten bij directe interconnectie met mobiele aanbieders
Uit het onderzoek bij deze marktanalyse is gebleken dat mobiele
aanbieders hoge tarieven rekenen voor het verlenen van toegang tot hun netwerken (ofwel het
realiseren van de koppeling van de netwerken die een essentieel onderdeel van de levering van
gespreksafgifte is). Het betreft tarieven die grotendeels onafhankelijk zijn van de hoeveelheid verkeer,

44 OPTA/AM/2008/202724, Marktanalyse gespreksdoorgifte tussen netwerken, 19 december 2008
www.opta.nl/nl/actueel/alle-publicaties/publicatie/?id=2806.
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 32

Mededingingsproblemen

ofwel grotendeels vaste kosten voor de aanbieder die koppelt. Het gaat om tarieven die zeer veel
hoger (schatting: minimaal factor 10) zijn dan de vergelijkbare tarieven voor koppeling op vaste
netwerken. Deze hoge tarieven verhogen het omslagpunt waarbij directe interconnectie economisch
rendabel wordt en deze vaste kosten vergroten de schaalvoordelen voor het aanbieden van
transitdiensten. Dit heeft een negatief effect op de concurrentie op transitdiensten. De
verkeersstromen naar de mobiele aanbieders zijn echter voor meeste aanbieders van zodanige
omvang dat directe interconnectie een alternatief is voor transit.
Deze hoge tarieven vinden hun oorzaak in de AMM van aanbieders in de
markt voor mobiele gespreksafgifte (MTA). Voor de tarieven van bijbehorende faciliteiten van mobiele
gespreksafgifte (zoals koppeling) bestaat thans op grond van het MTA-besluit een
redelijkheidsverplichting. Zoals blijkt uit een aantal geschilprocedures zijn de huidige tarieven van
partijen door het college als redelijk beoordeeld.
Voor gespreksdoorgifte tussen netwerken bestaan de totale kosten
voor een deel uit vaste kosten. Die vaste kosten doen zich vooral voor op het niveau van
interconnectie met afzonderlijke partijen. Iedere interconnectie met een specifieke partij bestaat voor
een groot deel uit vaste kosten voor het realiseren van de koppeling en de daarvoor benodigde
transmissiecapaciteit. Het afhandelen van meer verkeer over een eenmaal gerealiseerde
interconnectie geeft slechts beperkte meerkosten. Zoals eerder is aangeven (zie randnummer 0 en
volgend) zijn vooral de vaste kosten van interconnectie met mobiele netwerken hoog.

99. Uit de marktanalyse voor transit blijkt dus dat de tarieven voor toegang op mobiele netwerken veel
hoger zijn dan op vaste netwerken. Weliswaar heeft het college in het kader van geschillen
geconstateerd dat die tarieven redelijk zijn, doch ze lijken in ieder geval niet kostengeoriënteerd. Het
lijkt immers niet aannemelijk dat de kosten van het leveren van toegang op mobiele netwerken zoveel
verschillen van die van vaste netwerken. Aannemelijker is dat die kosten vergelijkbaar zijn. Het college
laat deze kosten van toegang op vaste en mobiele netwerken daarom onderzoeken en modelleren in
het BULRIC project.

100. De hoge tarieven die mobiele aanbieders vragen voor toegang tot hun netwerken duiden op het
uitbuiten van marktmacht op mobiele gespreksafgifte en duiden erop dat die marktmacht onvoldoende
wordt geadresseerd door alleen een toegangsverplichting en non-discriminatieverplichting.
Vooralsnog lijkt er dus sprake van een reëel mededingingsprobleem van leveren van toegang tegen te
hoge prijzen.

101. Hoge tarieven voor toegang hebben twee nadelige effecten. Ten eerste werkt het door in een
hogere totaalprijs voor afgifte, dat wil zeggen: de som van de tarieven voor toegang en de
minuuttarieven voor afgifte is hoger. Dit werkt vervolgens weer door in algemene effecten die elders in

45 Dit randnummer is onderdeel van de analyse van schaalvoordelen op de markt voor gespreksdoorgifte tussen netwerken.
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 33

Mededingingsproblemen

deze vragenlijst aan de orde zijn. Ten tweede zorgen hoge toegangstarieven ook voor
schaalvoordelen op de transitmarkt. Die schaalvoordelen belemmeren de ontwikkeling van meer
concurrentie op de transitmarkt. Dat voor de transitmarkt door het college is vastgesteld dat die markt
effectief concurrerend is, doet daar niets aan af. KPN heeft op de transitmarkt nog steeds een sterke
positie.

102. Daarnaast geldt dat een sterk verschil tussen de tarieven van toegang op vaste en mobiele
netwerken, dat geen gevolg is van exogene kostenverschillen, de concurrentie tussen vaste en
mobiele aanbieders verstoort.

103. De situatie rond de toegang tot mobiele netwerken, illustreert naar de mening van het college
het potentieel nadelige effect wanneer toegangstarieven niet met het tariefplafonds worden
gereguleerd. Hoewel de BULRIC kostenanalyse rond toegang hierover nog zekerheid dient te bieden,
lijkt het vooralsnog waarschijnlijk dat mobiele toegangstarieven worden gehanteerd die ver boven het
niveau van kostenoriëntatie liggen.

104. Dit illustreert ook meer algemeen wat kan gebeuren indien onderdelen van de verzameling aan
diensten die nodig is voor gespreksafgifte (dat is afgifte zelf en alle bijbehorende toegangsfaciliteiten
en de voorwaarden daarvan) niet voldoende worden gereguleerd. Zoals in de analyse hiervoor is
beschreven zal de AMM-positie op gespreksafgifte die alleen wordt geadresseerd door regulering van
de minuuttarieven voor afgifte, naar verwachting resulteren in het uitwijken van de resterende
marktmacht naar hoge toegangstarieven. Indien vervolgens de hoge toegangstarieven worden
geadresseerd met tariefplafonds is de verwachting dat de resterende marktmacht wordt gebruikt om
toegang voor bepaalde partijen te belemmeren of weigeren, zodat van de partij aan wie wel goed
toegang wordt verleend, andere concessies kunnen worden gevraagd. Dit betekent dat wanneer blijkt
dat enige regulering van gespreksafgifte nodig is, ook de tariefplafonds voor toegang en de
voorwaarden rond toegang dienen te worden gereguleerd.

69. Onderschrijft u de voorgaande analyse? Graag toelichten.

70. Wat zijn de tarieven en de belangrijkste voorwaarden van de interconnectie-contracten die u thans
heeft voor gespreksafgifte? Indien dit u voorkeur heeft, kunt u er ook voor kiezen het uw volledige
interconnectie-contracten te verstrekken.

5.3 Marge-uitholling

105. Er is sprake van marge-uitholling indien een verticaal geïntegreerde aanbieder zijn controle over
een dienst die hij levert aan concurrenten op een stroomopwaartse markt gebruikt om te voorkomen
dat deze concurrenten winstgevend kunnen concurreren in de stroomafwaartse markt waarin hij zelf
ook actief is. De dominante aanbieder kan dit doen door hoge (wholesale)prijzen, lage retailprijzen of
een combinatie van die twee, zodanig dat de efficiënte concurrenten op de stroomafwaartse markt
geen winst meer kunnen maken. Marge-uitholling is een uitsluitingstrategie. Dat wil zeggen dat het
doel van het hanteren van marge-uitholling is het uitdrijven of marginaliseren van concurrenten. Indien
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 34

Mededingingsproblemen

concurrenten als gevolg van marge-uitholling niet in staat zijn om winstgevend te opereren op de
stroomafwaartse markt, zullen uiteindelijk de markt verlaten en/of nieuwe partijen zullen niet tot de
markt toetreden. Het kan ook zijn dat de positie van concurrenten zo verzwakt dat de competitieve
druk die ze uitoefenen op de dominante onderneming minder sterk wordt.
106. Marge-uitholling kan eigenlijk alleen een potentieel mededingingsprobleem worden indien er op
de onderliggende retailmarkten sprake is van AMM (in ieder geval in de situatie zonder wholesale
regulering). Dat maakt dat dit probleem niet relevant is voor mobiele telefonie en mobiele
gespreksafgifte. De mobiele retailmarkten en de bovenliggende wholesalemarkt voor mobiele
gespreksopbouw maakt niet langer deel uit van de aanbeveling relevante markten. Het college is van
oordeel dat er voor een marktanalyse van deze markt thans geen aanleiding is. Er hebben weliswaar
concentraties plaatsgevonden, doch deze zijn door de mededingingsautoriteiten beoordeeld en
goedgekeurd omdat zij de effectieve mededinging niet significant belemmerden. De meest recente
concentratie is door de Commissie goedgekeurd.46 Het college heeft sinds die tijd geen signalen
ontvangen die wijzen op minder concurrentie of een marktresultaat met hogere tarieven.
107. Voor vaste telefonie kunnen buitensporig hoge tarieven voor vaste gespreksafgifte resulteren in
nadelige effecten van marge-uitholling en dan vooral nadelig richting CPS-aanbieders, die zelf geen
vast gespreksafgifte ontvangen en dus zelf niet profiteren van de hogere tarieven en inkomsten voor
inkomend verkeer. In de meest recente marktanalyse voor de markt voor gespreksopbouw is
geconstateerd dat marge-uitholling een probleem is.47 Op basis daarvan worden verplichtingen, zoals
tariefplafonds, opgelegd voor gespreksopbouw geleverd door de dominante aanbieder. Door de
gereguleerde wholesaledienst gespreksopbouw kunnen CPS/WLR-aanbieders actief worden in de
retailmarkt en zij zorgen daar voor meer concurrentie. CPS/WLR-aanbieders hebben daarnaast ook
vaste gespreksafgifte nodig op de netwerken van alle aanbieders die deze dienst leveren. Indien de
tarieven van gespreksafgifte boven de kostprijs liggen ontstaat daarom vooral48 voor CPS/WLR-
aanbieders marge-uitholling. Voortbouwend op de analyse voor de markt voor gespreksopbouw en de
onderliggende retailmarkten voor vaste telefonie, concludeert het college vooralsnog dat er een reëel
risico is op te hoge afgiftetarieven met marge-uitholling en uiteindelijk uitsluiting van vooral CPS/WLR-
aanbieders als effect.

71. Onderschrijft u het voorgaande? Zo nee, waarom niet?
5.4 Prijsdiscriminatie

108. Prijsdiscriminatie kan vanuit economisch perspectief worden gedefinieerd als verschillen in
prijzen voor hetzelfde product of dezelfde dienst, die niet zijn gebaseerd op verschillen in
onderliggende kosten, ofwel indien een aanbieder onder gelijke omstandigheden andere tarieven

46 Case No COMP/M.4748 T-Mobile / Orange The Netherlands, 20 August 2007.
47 Marktanalyse vaste telefonie, paragraaf 10.2.2.
48 In mindere mate treedt dit effect op bij aanbieders met meer uitgaand dan inkomend verkeer.
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 35

Mededingingsproblemen

hanteert. Het college beperkt zich in deze vragenlijst tot de vorm van discriminatie waarin sprake is
van het hanteren van verschillende tarieven aan verschillende externe partijen onder gelijke
omstandigheden (differentiatie tussen interne en externe tarieven blijft hier buitenbeschouwing49). In
het FTA-2-besluit heeft het college geconcludeerd dat er voor vaste gespreksafgifte geen reëel risico
is op prijsdiscriminatie (zie besluit FTA-2-besluit, blz. 81 tot en met 83). Die conclusie lijkt het college
voor vaste gespreksafgifte nog steeds relevant voor de komende reguleringsperiode.

72. Bent u van mening dat er een reëel risico is op prijsdiscriminatie waarbij de
afgiftetarieven voor verschillende externe afnemers worden gedifferentieerd met nadelige effecten
voor de concurrentie? Zo ja, waarom (schets duidelijke welke prikkels er zijn voor dit gedrag voor
welke aanbieders en welke effecten dat heeft op de concurrentie)?

73. Hebben zich voor vaste gespreksafgifte mededingingsproblemen voorgedaan na het
intrekken van de non-discriminatieverplichting voor vaste gespreksafgifte op 1 januari 2009?

49 Deze vorm van differentiatie wordt voldoende gedekt door het probleem van marge-uitholling (zie onderdeel 5.3).
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 36

Verplichtingen

6 Verplichtingen

109. Dit hoofdstuk behandelt de doelstelling van regulering en eventuele passende verplichtingen.
6.1 Doelstelling van regulering

110. In de bestaande marktanalysebesluiten voor vaste en mobiele gespreksafgifte heeft het college
geconcludeerd dat er sprake is van de potentiële mededingingsproblemen van leveringsweigering,50
marge-uitholling (alleen voor vaste gespreksafgifte) en buitensporig hoge tarieven. Deze problemen
op de wholesalemarkten voor vaste en mobiele gespreksafgifte kunnen nadelige effecten hebben op
de concurrentie tussen verschillende aanbieders, bijvoorbeeld voor aanbieders met relatief veel
uitgaand en minder inkomend verkeer en voor CPS/WLR-aanbieders (marge-uitholling). Belangrijker
is echter een reëel risico op nadelige effecten op de onderliggende retailmarkten voor vaste en
mobiele telefonie. Door hoge afgiftetarieven zullen de retailverkeerstarieven (minuuttarieven) naar
verwachting stijgen. Ook indien dit effect (deels) wordt gecompenseerd door lagere tarieven voor
dienstelementen niet gerelateerd aan verkeer (aansluiting, handsetprijs, etc.) het waterbedeffect
resteert naar verwachting een nadelig effect voor eindgebruikers in de vorm van een verstoorde
retailtariefstructuur (zie onderdeel 7).

111. In die besluiten is vastgesteld dat het bevorderen van de belangen van eindgebruikers de
prioritaire doelstelling is. Immers, het bevorderen van concurrentie op deze markten voor (afgifte op)
afzonderlijke netwerken is niet mogelijk. Wel is het belangrijk dat bij de invulling van de regulering
wordt voorkomen dat de concurrentieverhoudingen tussen aanbieders niet worden verstoord. Dat
laatste resulteert in de doelstelling van een neutrale benadering (zie onderdeel 2.1).

74. Zijn er ten aanzien van de doelstelling van regulering ten opzichte van de situatie van
drie jaar geleden relevante zaken gewijzigd, of zullen ze naar uw verwachting wijzigen? Zo ja,
welke relevante wijzigingen ziet u?

75. Onderschrijft u de doelstelling zoals geformuleerd in het bestaande
marktanalysebesluit als de juiste doelstelling voor de komende reguleringsperiode?

50 Plus de daaraan gerelateerde (secundaire) problemen (zoals vertragingstactieken).
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 37

Verplichtingen

6.2 Tariefregulering (tariefplafonds)

6.2.1 Algemeen

112. Indien er van wordt uitgegaan dat er een risico is op prijsdiscriminatie (met marge-uitholling en
uitsluiting als effecten) en/of een risico op buitensporig hoge tarieven, dan is tariefregulering geschikt
en noodzakelijk (en daarmee passend) om deze mededingingsproblemen te adresseren. De
geschiktheid van deze verplichting vraagt naar de mening van het college niet om een nadere
toelichting. Wat betreft de noodzakelijkheid geldt dat het college geen lichtere verplichtingen ziet, die
deze problemen kunnen voorkomen.

76. Onderschrijft u het voorgaande? Zo nee, welke lichtere verplichtingen ziet u die de
genoemde problemen kunnen voorkomen?

6.2.2 Symmetrie en mogelijke asymmetrie voor mobiele nieuwe toetreders
6.2.2.1 Algemeen

113. In het geval tariefregulering passend is, is het kader van het college ten aanzien van de
toepassing van symmetrie (gelijke tariefplafonds voor alle vaste aanbieders en gelijke tariefplafonds
voor alle mobiele aanbieders) uiteengezet in het FTA-2-besluit (zie onderdeel 8.3.5, 9.4, annex E en
annex G.4.7 van het FTA-2-besluit). Kort samengevat luidt dat kader dat symmetrie passend is, tenzij
er sprake is van exogene kostenverschillen of als tijdelijke maatregel om de concurrentie te stimuleren
(entry assistance). Dit is overigens ook consistent met het oordeel van het college in het huidige MTA-
2b-besluit. In dat laatste besluit zijn asymmetrische tariefplafonds opgelegd aan mobiele aanbieders
gelet op de exogene kostenverschillen door de uitgifte van mobiele frequenties. Het college is van
oordeel dat de toepassing van asymmetrie als tijdelijke maatregel om de concurrentie te stimuleren
thans niet passend is voor zowel vaste als mobiele gespreksafgifte gelet op de mate van concurrentie
in de onderliggende retailmarkten. Overigens zou het toepassen van asymmetrie om die reden ook
niet voldoen aan de aanbeveling gespreksafgiftetarieven van de Commissie. Die aanbeveling laat
alleen ruimte voor asymmetrie bij exogene kostenverschillen. Het college ziet vooralsnog geen
exogene kostenverschillen binnen vaste en binnen mobiele telefonie, die dit zouden rechtvaardigen.
Mochten die exogene kostenverschillen er zijn, dan zullen die in het BULRIC-project worden
vastgesteld.

114. Het college benadrukt dat exogene kostenverschillen alleen kostenverschillen zijn die
daadwerkelijk volledig buiten de controle van aanbieders liggen. Zaken als schaalgrootte (wat betreft
marktaandeel als geografische schaal), het moment van toetreden,51 de gebruikte technologie, het
gebruikte frequentiespectrum, het bedrijfsmodel (bijvoorbeeld netwerk of diensten aanbieder), zijn
zaken waar aanbieder controle over hebben en daarom geen rechtvaardiging voor asymmetrie. Het bij

51 Dit is anders indien partijen niet kunnen toetreden, bijvoorbeeld door regelgeving of de wijze waarop frequentievergunningen
zijn verstrekt.

OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 38

Verplichtingen

de levering van een bepaalde dienst optreden van exogene kostenverschillen is dan ook een
bijzondere situatie. Exogene kostenverschillen zijn wel `normaal' tussen verschillende diensten zoals
vaste telefonie en mobiele telefonie die zich in verschillende markten bevinden.
6.2.2.2 Mobiele nieuwe toetreders

115. De aanbeveling gespreksafgiftetarieven van de Commissie biedt de mogelijkheid om mobiele
nieuwe toetreders onder bepaalde voorwaarden een hoger tariefplafond te gunnen: "In case it can be
demonstrated that a new mobile entrant operating below the minimum efficient scale (1) incurs higher
per-unit incremental costs than the modelled operator, (2) after having determined that there are
impediments on the retail market to market entry and expansion, the NRAs may allow these higher
costs to be recouped during a transitional period via regulated termination rates. Any such period
should not exceed four years after market entry." (nummers toegevoegd door het college)52
116. Deze bepaling kent dus twee voorwaarden. Het college is vooralsnog van oordeel dat aan de
tweede voorwaarde niet wordt voldaan. Het college ziet vooralsnog geen belemmeringen voor
toetreding noch voor expansie op de mobiele retailmarkt. Dat wil niet zeggen dat toetreding en
expansie makkelijk zijn. Toetreding en expansie zijn echter wel mogelijk op de mobiele markt.
Mogelijkheden voor toetreding als netwerkaanbieder hebben zich in laatste jaren voorgedaan.
Allereerst bij de uitgifte van DCS- en UMTS-frequenties. Daarna bij de overname van twee mobiele
aanbieders, O2/Telfort en later Orange. In de nabije toekomst zullen er naar verwachting bij de uitgifte
(of verlenging) van nieuwe frequenties ook mogelijkheden zijn voor toetreding. Ook voor expansie
thans en na nieuwe toetreding lijken er vooralsnog geen belemmeringen. Daarnaast zijn er
mogelijkheden om als service provider (SP) of MVNO toe te treden.
117. Gelet op het voorgaande lijkt de eerste voorwaarde niet meer relevant. Het lijkt overigens niet
waarschijnlijk dat er aan de eerste voorwaarde wordt voldaan. Er dient dan sprake te zijn van een
hogere incrementele kostprijs voor mobiel gespreksafgifte. Gelet op het principe van economische
afschrijving in de aanbeveling zal het dan moeten gaan om een lange termijn kostprijs. Het lijkt niet
waarschijnlijk dat een nieuwe toetreder zal toetreden gebruikmakend van de nieuwste technologie met
een op lange termijn hogere kostprijs. Nog minder waarschijnlijk is dat een nieuwe toetreder een
hogere incrementele kostprijs heeft. Een mogelijk hogere gemiddelde kostprijs (integrale kostprijs) zal
immers indien die al zou optreden, waarschijnlijk het gevolg zijn van het opereren onder de efficiënte
schaal en de als gevolg daarvan relatief hogere vaste kosten. Echter, het lijkt niet waarschijnlijk dat de
incrementele kostprijs (variabele kosten per minuut) van een kleinere aanbieder hoger is.

77. Onderschrijft u het voorgaande? Zo nee, welke onderdelen onderschrijft u niet en
waarom? Geef daarbij in ieder geval aan welke belemmeringen er zijn voor toetreding tot de
mobiele markt en expansie op die markt.

52 Commissie, aanbeveling gespreksafgiftetarieven, onderdeel 10.
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 39

Verplichtingen

6.2.3 Verschillende vormen van tariefregulering

118. Indien tariefregulering passend is, dan kan dat op verschillende wijzen worden ingevuld. Daarbij
zijn er de volgende opties:

a. Tariefplafonds op basis van de plus BULRIC methodiek, ofwel de kostenmethodiek zoals in het
algemeen bij gebruik van BULRIC modellen tot op heden waarbij ook niet-incrementele kosten
proportioneel aan afgifte worden toegerekend;53
b. Tariefplafonds op basis van de pure BULRIC methodiek die de Commissie aanbeveelt in de
aanbeveling gespreksafgiftetarieven en waarbij alleen de incrementele kosten van afgifte worden
toegerekend;

c. Bill-and-keep (hierna: BaK): een methodiek waarin de wholesaletarieven voor afgifte nul zijn en
er dus geen onderlinge verrekening van de kosten van gespreksafgifte plaatsvindt.

119. In het separate BULRIC project (zie onderdeel 2.2) wordt door Analysys Mason gewerkt aan het
vaststellen van zowel de pure als de plus BULRIC kostprijzen voor vaste en mobiele afgifte. In de
volgende paragrafen gaat het college in op wat zij vooralsnog ziet als de voor- en nadelen van deze
opties.

120. Het college is van oordeel dat andere kostenmethodieken dan BULRIC minder geschikt zijn
gelet op de doelstelling van een gelijkwaardige en concurrentie neutrale benadering van vast en
mobiel en ook van vaste en mobiele aanbieders onderling. Deze doelstelling vereist het hanteren van
gelijkwaardige methoden voor vast en mobiel die niet of in ieder geval minder goed kan worden
bereikt met andere methodieken.

78. Ziet u andere meer geschikte opties voor tariefregulering dan de hier genoemde? Zo
ja, welke zijn dat en waarom zijn zij naar uw mening meer geschikt?
6.2.3.1 Plus BULRIC

121. De plus BULRIC methodiek sluit ten opzichte van de andere twee opties het beste aan bij de
huidige praktijk. In het algemeen en over lange termijn dalen deze kosten in de tijd door de introductie
van nieuwe technologie en breedtevoordelen die worden bereikt door het toenemende gebruik van
datadiensten op geconvergeerde netwerken waarover in ieder geval data en telefonie worden
geleverd. Hoewel plus BULRIC wat betreft methodiek het beste aansluit bij de huidige methodiek, is
daarom de verwachting dat de plus BULRIC kostprijs lager zal zijn dan de huidige tariefplafonds voor
vaste en mobiele gespreksafgifte. De voor- en nadelen van plus BULRIC zijn in beginsel omgekeerd
aan die van pure BULRIC en die worden behandeld in onderdeel 6.2.3.2.

53 Analysys Mason duidt deze methodiek aan als plus BULRAIC om te benadrukken dat de gemiddelde incrementele kosten
van alle diensten worden berekend; met plus BULRIC wordt hier hetzelfde bedoeld als plus BULRIAC, zie Analysys Mason
proposed conceptual approach, blz. 42.

OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 40

Verplichtingen

Plus access BULRIC

122. Naast plus BULRIC modelleert Analysys Mason ook een "plus access BULRIC" variant. Dit is
implementatie van plus BULRIC waarin ook de kosten van het vaste aansluitnetwerk proportioneel
aan vaste afgifte worden toegerekend. Eerdere implementaties van (plus) BULRIC en andere
kostenmodellen voor vaste afgifte, rekenden de kosten van het vaste aansluitnetwerk niet toe aan
vaste afgifte. De reden hiervoor was dat de kosten van het vaste aansluitnetwerk niet afhankelijk zijn
van (worden gedreven door) het telefonieverkeer (het aantal minuten).54 Het college acht het echter bij
de mogelijke toepassing van plus BULRIC en bij een neutrale invulling daarvan, relevant om wel die
kosten vast te stellen en het effect van toerekening aan minuten vast te stellen. Het lijkt vooralsnog
niet mogelijk deze plus access BULRIC kostprijs direct te gebruiken als het tariefplafond voor vaste
afgifte. Immers, in dit geval zouden WLR/CPS-aanbieders tweemaal betalen voor het vaste
aansluitnetwerk, namelijk via het WLR-tarief en via het afgiftetarief. Wel zou deze plus access BULRIC
kostprijs een rol kunnen spelen in een neutrale invulling van het zowel het vaste als mobiele
afgiftetarief. Immers, binnen een plus BULRIC methodiek, kunnen alle kosten relevant zijn, ook de
kosten die niet-incrementeel zijn aan afgifte en mogelijk ook de kosten die worden gedreven door de
aansluiting of andere dienstelementen. Het college wil binnen de pure BULRIC methodiek daarom op
voorhand niets uitsluiten en de volledige kostenstructuur vaststellen.
6.2.3.2 Pure BULRIC

De Commissie

123. De Commissie beveelt pure BULRIC aan als de passende kostenmethodiek. De Commissie
motiveert dit door te verwijzen naar de specifieke karakteristieken van afgiftemarkten waarbij een puur
incrementele-kostenbenadering de efficiënte productie en consumptie stimuleert en de potentiële
verstoringen van concurrentie minimaliseert. In overweging 13 stelt de Commissie ondermeer: "An
incremental cost approach which allocates only efficiently incurred costs that would not be sustained if
the service included in the increment was no longer produced (i.e. avoidable costs) promotes efficient
production and consumption and minimises potential competitive distortions."
124. Aanvullend verwijst de Commissie naar het feit dat bij afgifte ook de gebelde gebruiker nut
(utility) verkrijgt uit het gesprek (call externality genoemd) en dat het daarom niet onredelijk is dat die
ontvangende gebruiker op enigerlei wijze een deel van de kosten betaalt.55 Dit laatste is echter
aanvullend en geen dragend onderdeel van de Commissie motivering voor pure BULRIC.
Voor- en nadelen vanuit de economische theorie

125. Zoals de Commissie aangeeft, lijkt de grotere economische efficiëntie van een incrementele
kostenbenadering een belangrijk voordeel. Bij een wholesaletarief voor gespreksafgifte dat gelijk is

54 Daarnaast is ook gesteld dat de kosten van het vaste aansluitnetwerk worden veroorzaakt door de vaste aansluiting ofwel
vaste abonnement. In dat geval zou het niet gaan om gemeenschappelijke kosten (common costs) wat een reden was die
kosten niet aan vaste gespreksafgifte toe te rekenen.
55 Commissie, aanbeveling gespreksafgiftetarieven, overweging 15.
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 41

Verplichtingen

aan de incrementele kosten, is het externe prijssignaal (het afgiftetarief) gelijk aan de interne
incrementele kosten en wordt dubbele marginalisatie56 vermeden. Hierdoor ontstaan betere prikkels
voor efficiënte retailtarieven (tarieven die resulteren in meer welvaart). Bij een opslag voor niet-
incrementele kosten op het afgiftetarief, ontstaat een situatie waarin de niet-incrementele kosten zowel
in het afgiftetarief worden omgeslagen, en daardoor onderdeel worden van de wholesalekosten van
aanbieders, als worden omgeslagen in de retailtarieven. Het is economisch efficiënter (resulteert in
grotere welvaart) indien die opslag voor niet-incrementele kosten in de wholesalemarkt wordt
vermeden en de retailtariefstructuur wordt vastgesteld op basis van de incrementele kosten van
wholesalebouwstenen (ook die bouwstenen die extern worden ingekocht) en waarin de niet-
incrementele kosten op retailniveau (via retailtarieven) worden terugverdiend.
126. Cruciaal daarbij is zoals de Commissie ook aangeeft het karakter van de afgiftemarkten: het
gaat om een dienst die wederzijds door aanbieders bij elkaar wordt ingekocht (zogenaamde two-way-
access). Indien een gereguleerde wholesaledienst eenzijdig wordt aangeboden spreken we van one-
way-access (bijvoorbeeld: ULL, WBT gespreksopbouw).
127. De verwachting is dat de betere prikkels bij afgiftetarieven op basis van incrementele kosten,
zullen resulteren in lagere retailminuuttarieven en een daardoor hoger gemiddeld gebruik aan
minuten. De andere kant is dat de vaste component van tarieven (bijvoorbeeld het maandelijks
abonnement of eenmalige tariefcomponent bij een nieuw abonnement57) hierdoor kan stijgen
(waterbedeffect). Een gevolg zou kunnen zijn dat aanbiedingen gericht op gebruikers die weinig
minuten bellen (hierna: weinig-bellers) minder aantrekkelijk worden. Dit effect wordt versterkt doordat
weinig-bellers gemiddeld genomen relatief minder bellen dan gebeld worden, terwijl voor veel-bellers
het omgekeerde geldt. Voor weinig-bellers is er daarom een gemiddeld genomen een inputsurplus
aan gespreksafgifte, terwijl veel-bellers een inputtekort hebben. Dit resulteert erin dat
gespreksafgiftetarieven een netto kasstroom genereren van veel-bellers naar weinig-bellers. Het
minder aantrekkelijk worden van aanbiedingen voor weinig-bellers is een potentieel nadeel dat is
genoemd door veel mobiele aanbieders in reactie op de consultatie die de Commissie heeft
uitgevoerd voor haar aanbeveling. Zie hiervoor bijvoorbeeld de reactie van Vodafone, waarin dit
argument het meest is uitgewerkt. Zo stelt Vodafone dat regulering van afgifte op het niveau van pure
BULRIC prepaid gebruik minder aantrekkelijk maakt waardoor de mobiele penetratie met ongeveer
10 procent zal dalen.58

128. Door de aanwezigheid van netwerkexternaliteiten kan de afname van penetratie een nadelig
effect hebben op de overige gebruikers. Een netwerk externaliteit is een extra baat (nut, of utility) die
bestaande gebruikers genieten wanneer er nieuwe gebruikers op het netwerk (in deze context
preciezer: de verzameling geinterconnecteerde netwerken) bijkomen. De relevantie voor het

56 Dubbele marginalisatie is een situatie waarin aanbieders in een verticale productiekolom afzonderlijk de prijs van een dienst
bepalen waardoor de prijs niet optimaal (ten aanzien van de totale winst van beide aanbieders) gekozen wordt (de prijs is te
hoog en de afzet te laag), ten opzichte van een verticaal geïntegreerde onderneming.
57 Dit zijn voorbeelden, het kan ook gaan om minimum gebruikscondities of sneller verlopende prepaid-tegoeden.
58 Zie reactie Vodafone op aanbeveling gespreksafgiftetarieven.
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 42

Verplichtingen

tariefniveau van afgifte volgt uit het feit dat alle gebruikers baat kunnen hebben van het subsidiëren
van marginale gebruikers die er hierdoor op het netwerk bijkomen. Omdat in dit geval marginale
gebruikers vooral de extreem weinig-bellers zijn, kunnen die worden gesubsidieerd door een hoger
afgiftetarief. Zij hebben immers in het algemeen een inputsurplus waardoor hogere afgiftetarieven een
hogere netto kasstroom naar die weinig-bellers genereert. Door die netto kasstroom kunnen de
retailtarieven voor weinig-bellers aantrekkelijker worden met als uiteindelijk resultaat dat meer weinig-
bellers de dienst gebruiken (zich aansluiten op het netwerk), waardoor naar verwachting het totale
aantal gebruikers (de penetratie van de dienst) zal toenemen.
129. Naast de netwerkexternaliteit is er de gespreksexternaliteit. Binnen het CPNP systeem met
afgiftetarieven is dat het nut dat de gebelde gebruiker heeft van het gesprek. Om die
gespreksexternaliteit te internaliseren zouden afgiftetarieven onder de (marginale) kostprijs moeten
worden vastgesteld. In die zin heeft pure BULRIC ten opzichte van plus BULRIC een extra voordeel
doordat pure BULRIC de gespreksexternaliteit beter internaliseert. Op basis van efficiëntie-
overwegingen die gespreksexternaliteiten nog niet beschouwen, lijkt pure BULRIC echter al betere
prikkels te geven voor efficiënte retailtarieven. Om de gespreksexternaliteit dan te internaliseren zou
het pure BULRIC tariefplafonds daarom nog verder neerwaarts moeten worden aangepast. Gelet op
de moeilijkheid de gespreksexternaliteit (nut van gebelde gebruiker) te bepalen, lijkt dat echter thans
moeilijk implementeerbaar. Niettemin, is de gespreksexternaliteit een factor die op zichzelf genomen
vanuit efficiëntieoverwegingen de pure BULRIC methodiek een voordeel geeft ten opzichte van de
plus BULRIC methodiek.

De empirie

130. Naast de theorie duiden ook empirische gegevens op een hogere economische efficiëntie
(welvaart) bij lage afgiftetarieven (onder het niveau van de gemiddelde kostprijs, of plus BULRIC) of
zelfs nultarieven (BaK). Vooral indien de marktuitkomsten van landen met een Calling Network Party
Pays (hierna: CPNP) regime gebaseerd op kostenoriëntatie worden vergeleken met landen met
een BaK-regime, blijkt dat die laatste landen een veel hoger gebruik en een lagere gemiddelde
retailprijs hebben. In het onderdeel over BaK gaat het college nader in op die gegevens.
131. Dat afgiftetarieven onder de gemiddelde kostprijs resulteren in een lagere penetratie, is iets dat
door de praktijk niet duidelijk lijkt te worden ondersteund. Zo blijken landen met een BaK-regime59 voor
mobiele afgifte in het algemeen niet een significant lagere penetratie te hebben. Wel is de penetratie
in de Verenigde Staten (87 procent) lager dan in Europa (123 procent),60 maar in andere BaK-landen
(Singapore en Hong Kong) is die penetratie weer hoger dan het EU gemiddelde. Overigens is dit
verschil tussen CPNP en BaK landen veel kleiner indien wordt gekeken naar `bezit' (ownership) van
een mobiele telefoon, ofwel het percentage personen met één of meer mobiele telefoons. Het

59 Of een regime dat daar sterk op lijkt, in de VS hebben niet alle mobiele aanbieders BaK overeenkomsten maar is dit wel het
over het algemeen gebruikte systeem. Tussen vaste aanbieders en mobiele aanbieders geldt er in de VS een regime dat het
omgekeerde is van dat in Europa: mobiele aanbieders betalen een vast afgiftetarief dat significant hoger is dan het mobiele
afgiftetarief dat vaste aanbieders betalen.

60 Cijfers uit 2008, zie de reactie van Vodafone op consultatie aanbeveling gespreksafgiftetarieven van de Commissie.
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 43

Verplichtingen

percentage bezit voor van een mobiele telefoon is 76 procent voor de VS en 83 procent in de EU.61
Bezit is een meer relevante maatstaf daar het relevant is welk percentage van de bevolking een vaste
telefoon bezit en welk percentage van de bevolking een mobiele telefoon bezit, doch het bijvoorbeeld
vanuit welvaartsperspectief weinig relevant is of men één, twee of drie mobiele telefoons heeft.
Carrier pre select - CPS

132. Een vraag is welke invloed pure BULRIC heeft op CPS. WLR/CPS-aanbieders zijn een
bijzondere categorie aanbieders in de zin dat ze gespreksafgifte inkopen bij andere aanbieders doch
zelf geen verkeer ontvangen. Daarom vallen ze niet in de standaardsituatie waarbij aanbieders
wederzijds afgifte bij elkaar inkopen. Het verkeer naar hun klanten wordt immers rechtstreeks
afgehandeld door het netwerk van KPN waarvan WLR/CPS-aanbieders gebruikmaken. Er lijkt hier
daarom eerder sprake van one-way-access.

133. Indien vaste gespreksafgiftetarieven worden vastgesteld op basis van de pure BULRIC
methodiek dan zullen die procentueel gezien veel lager zijn dan die huidige tarieven. De
gemeenschappelijke kosten van vaste gespreksafgifte worden niet meer door dat tarief gedekt. Dit is
voordelig voor WLR/CPS-aanbieders, doch de vraag is of dit effect niet moet worden gecompenseerd,
bijvoorbeeld door een opslag op vaste gespreksopbouw.
6.2.3.3 Bill-and-keep (BaK)

134. BaK is een regime voor afgiftetarieven zonder verrekening van de kosten, ofwel de facto een
nultarief indien verkeer op een bepaald netwerkvlak in het bestemmingsnetwerk wordt afgeleverd. Het
wordt veel toegepast tussen mobiele aanbieders in de VS. Wat betreft effecten op de economische
efficiëntie, zal het naar verwachting lijken op pure BULRIC, doch doordat de tarieven helemaal
wegvallen, zullen de relatieve effecten die pure BULRIC heeft ten opzichte van plus BULRIC
waarschijnlijk nog sterker zijn bij een overgang naar BaK. De ERG heeft recent een draft common
position gepubliceerd waarin BaK wordt geëvalueerd als alternatief voor het huidige CPNP.62
135. Een voordeel van BaK (ten opzichte van CPNP BULRIC) is dat de reguleringskosten
gereduceerd worden doordat de kostenmodellering wegvalt. Dit gaat om significante kosten voor
zowel de toezichthouder als marktpartijen omdat specifieke modellering voor afgiftetarieven nodig is
die uitgevoerd wordt door een extern adviesbureau. Ook de reguleringsonzekerheid zal afnemen
doordat de onduidelijkheid over de precieze tariefplafonds wegvalt. Een ander voordeel is dat BaK de

61 Ibid, annex H, tabel 1.

62 ERG (09) 34, DRAFT Common Position on Next Generation Networks Future Charging Mechanisms / Long
Term Termination Issues, 14 oktober 2009

http://www.erg.eu.int/doc/publications/2009/erg_09_34_draft_cp_ngn_future_charging_mechanisms_final.pdf.
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 44

Verplichtingen

gespreksexternaliteit in het algemeen waarschijnlijk beter internaliseert dan CPNP.63 Tenslotte lijkt
BaK tot een lagere gemiddelde prijs per minuut en hoger gemiddeld gebruik te leiden.64
136. Nadelen die soms worden genoemd voor BaK ten opzichte van pure BULRIC zijn de volgende.
Ten eerste zouden investeringsprikkels afnemen. Niet duidelijk is echter waarom dat zo zou zijn:
immers het feit dat de kosten voor afgifte niet meer kunnen worden verhaald op andere aanbieders,
betekent niet dat die niet of minder efficiënt kunnen worden terugverdiend via de retailtarieven
voor eigen gebruikers.65 In de praktijk blijkt ook niets van afgenomen investeringen in BaK-landen.66
Ten tweede wordt vaak het probleem van "hete aardappel routering" (hot potato routing) genoemd. Dit
behelst het zo snel mogelijk afleveren van gesprekken op het netwerk van andere aanbieders, wat in
bepaalde gevallen minder efficiënt kan zijn. Zonder hier thans op alle overwegingen waarom dit kan
optreden en of dit dan nadelig is in te gaan, blijkt dit in ieder geval in de praktijk niet op te treden. Ten
derde is er het mogelijke probleem van toenemende ongewenste gesprekken. Bijvoorbeeld door
directe marketing telefoongesprekken. Inderdaad zullen de kosten voor de bellende call centers
afnemen, maar die kosten zijn relatief gering vergeleken bij de personeelskosten van dergelijke
centra. Een grote impact hiervan op het gedrag van call centers is dus niet waarschijnlijk. Daarnaast
bestaat er in Nederland een bel-me-niet-register waardoor gebruikers dergelijke gesprekken kunnen
blokkeren.

137. Andere mogelijke nadelen zijn de volgende. Ten eerste is er het complicerende effect op CPS,
dat ook al bij pure BULRIC is genoemd. Ten tweede betekent de invoering van BaK in Nederland, in
de situatie dat omliggende landen CPNP blijven gebruiken, dat de gebruikers in Nederland gebruikers
in het buitenland subsidiëren. Immers, in Nederland kunnen dan zonder kosten gesprekken uit het
buitenland worden afgeleverd, terwijl voor verkeer uit Nederland nog steeds afgiftetarieven worden
betaald in het buitenland. Gelet op de gemiddelde hoogte van mobiele gespreksafgiftetarieven in
Europa is dit vooral voor de mobiele markt nog een significante kasstroom.
Empirie

138. Om de effecten van lagere afgiftetarieven beter te kunnen voorspellen (en de theorie daarover
te toetsen) is het illustratief om te kijken naar de effecten op gemiddeld gebruik en gemiddelde prijs
per minuut en daarbij landen met een BaK-regime en een CPNP-regime te vergelijken. Een dergelijke
vergelijking kan bijvoorbeeld worden gemaakt voor de mobiele markt met behulp van marktdata van
Merrilll Lynch. Een dergelijke vergelijking is samengevat in Figuur 1 en Figuur 2.
139. Uit Figuur 1 blijkt dat BaK-landen een veel lagere gemiddelde omzet per minuut (een proxy voor
retailprijs) en een veel hoger gebruik per inwoner kennen.

63 Ibid, onderdeel 5.2.1.1.

64 Ibid, onderdeel 5.3.2.

65 De investeringsprikkels kunnen wel afnemen indien de efficiëntie in termen van welvaart van een regime lager is. Dat aspect
kan echter beter direct worden geëvalueerd bij de evaluatie van efficiëntie in termen van welvaart. De investeringsprikkels zijn
hiervan een afgeleide.

66 Zie Analysys Mason (2008).

OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 45

Verplichtingen

revenue per minute

transfered for $ to euro MoU versus RPM (Merill Lynch 2008 Q3 data)
at 1,51 exchange rate

0,18

0,16

CPNP

0,14

NL
te 0,12

u IE
ES
NW
per min 0,10 DE

BE PT DK
IT EL
centor 0,08 FR
u UKAT
SE
M in eP 0,06

R FISING - BaK BaK

0,04 US - BaK
HK - BaK

0,02

0 100 200 300 400 500 600 700
MoU per capita (adjusted)

Figuur 1. Prijs versus gebruik voor mobiele telefonie. Gebruik in gemiddeld aantal minuten per inwoner
per maand. Prijs in gemiddelde omzet per minuut (proxy voor de gemiddelde retailprijs per minuut). Bron:
Merrill Lynch, Interactive global wireless matrix for 2008Q3. Cijfers van Merrill Lynch aangepast om cijfers
in BaK en CPNP landen vergelijkbaar te maken. Aanpassing conform de methode gebruikt in ERG (09)
34.67 Overgenomen uit ERG (09) 34.

140. Uit Figuur 2 blijkt dat uit de praktijk niet duidelijk blijkt dat een lager afgiftetarief resulteert in een
lagere penetratie.

Geschiktheid BaK voor de komende reguleringsperiode
141. Hoewel BaK voor de lange termijn een veelbelovend regime is,68 lijkt het toepassen van BaK in
de komende reguleringsperiode vooralsnog te vroeg. Relevant daarbij is de huidige gemiddelde
hoogte van mobiele afgiftetarieven in Europa en de als gevolg daarvan onder een BaK regime thans
resulterende significante kasstroom naar het buitenland. Niettemin hecht het college belang aan de
zienswijze van marktpartijen over dit regime.

67 De betreffende aanpassing verkleint de verschillen tussen BaK en CPNP ten opzichte van de `ruwe' Merrill Lynch data.
68 ERG (09) 34: de ERG concludeert : "BaK is more promising than CPNP as a regulatory regime for termination for the long
term".

OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 46

Verplichtingen

180%

160% EL
IT
HK - BaK PT
140%

SING - BaK FI
AT DE
SE UK DK
120%

ES NW NL SW
IE
n

100% BE
netratioe FR
US - BaK

ile p 80%

mob

60%

40%

20%

0,000 0,020 0,040 0,060 0,080 0,100 0,120
MTR in euro cent per minute

Figuur 2. Mobiele afgiftetarief versus penetratie. Bron: Merrill Lynch, Interactive global wireless matrix for
2008Q3. Overgenomen uit ERG (09) 34.

6.2.3.4 Vragen

142. Het college heeft over de hiervoor beschreven kostenmethodieken de volgende vraag.

79. Wat is uw visie op de meest geschikte (de passende) kostenmethodiek voor
tariefplafonds voor gespreksafgifte?

80. Wat is uw visie op het effect van pure BULRIC op CPS? Indien het college pure
BULRIC of BaK als passende invulling ziet, zijn er dan correcties nodig op andere tarieven,
bijvoorbeeld het tarief voor gespreksopbouw. Zo ja, hoe dienen die correcties naar uw mening
plaats te vinden?

81. Welke rol zouden de kosten van het vaste aansluitnetwerk naar uw mening moeten
hebben bij het vaststellen van de tariefplafonds voor vaste en mobiele gespreksafgifte?

82. Wat is uw visie ten aanzien van BaK als regime voor gespreksafgifte op de lange
termijn (in Nederland voor de reguleringsperiode startend medio 2013) indien regulering dan nog
steeds noodzakelijk zou zijn?
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 47

Verplichtingen

6.2.3.5 Ontmiddeling van minuuttarieven (piek, dal, start)
143. In het FTA-2-besluit heeft het college voor vaste gespreksafgifte geoordeeld dat één uniform
tariefplafond voor piek- en dalperioden passend is. Dit betekent dus dat er geen ontmiddeling wordt
toepast en dat er ook geen starttarief is maar alleen een minuuttarief. Zie voor de motivering hiervan
onderdeel 9.3.7 van het FTA-2-besluit. Door mobiele aanbieders wordt in hun convenantstarieven ook
geen ontmiddeling toegepast. Vooralsnog lijkt het college het continueren van deze methodiek
passend.

83. Onderschrijft u het voorgaande? Indien u het niet ontmiddelen van het tarief niet
onderschrijft, graag aangeven waar en waarom u de motivering van het college op dit punt niet
onderschrijft en welke methode naar uw mening passend is.
6.3 Toegangsverplichting

144. In het geval er AMM wordt vastgesteld en tariefregulering is passend, dan lijkt
toegangsweigering een potentieel mededingingsprobleem (zie onderdeel 5.2) en lijkt een
toegangsverplichting een passende verplichting. Vooralsnog lijkt een invulling van de
toegangsverplichting zoals die thans geldt voor vaste gespreksafgifte passend (zie FTA-2-besluit,
onderdeel 9.1). Die invulling wordt hierna herhaald.
145. Aanbieders van gespreksafgifte dienen op grond van artikel 6a.6 van de Tw te voldoen aan
redelijke verzoeken tot toegang. Deze verplichting houdt in dat aanbieders van gespreksafgifte:
a. toegang verlenen tot netwerkelementen of faciliteiten die noodzakelijk zijn voor het afnemen van
gespreksafgifte

b. deze toegang leveren op maximaal interconnectiepunten (op de waarde van X komt het
college later terug);

c. co-locatie of andere bijbehorende faciliteiten leveren;
d. voorzien in directe interconnectie (in de vorm van een directe fysieke koppeling, op verzoek van
toegangsvragende partijen) opdat het netwerk van de toegangsverzoekende partij rechtstreeks
gekoppeld kan worden aan het netwerk van de aanbieder van vaste gespreksafgifte, hieronder
wordt ook het uitvoeren van testen begrepen;
e. open toegang verlenen tot technische interfaces, protocollen of andere kerntechnologieën die
onmisbaar zijn voor de interoperabiliteit.69

69 Zie artikel 6a.6, tweede lid, onder e, van de Tw (de wetgever gebruikt interoperabiliteit hier in het kader van een
toegangsverplichting).

OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 48

Verplichtingen

Geschikte en noodzakelijke voorschriften bij toegang
146. Aanbieders van gespreksafgifte dienen:

a. toegang tot operationele ondersteuningssystemen of vergelijkbare softwaresystemen die nodig is
voor het effectief en efficiënt aanbieden van elektronische communicatiediensten, te waarborgen;
b. verzoeken om toegang tijdig en adequaat in behandeling te nemen en zo nodig met de
toegangsverzoekende partij te bespreken en de reactie op het verzoek om toegang binnen een
redelijke termijn aan de toegangsverzoekende partij te verstrekken;
c. te goeder trouw te onderhandelen met aanbieders van elektronische communicatiediensten die
verzoeken om toegang;

d. de al verleende toegang tot faciliteiten niet in te trekken, tenzij voortgezette verlening van toegang
redelijkerwijs niet van de aanbieder van gespreksafgifte mag worden verlangd; in dit laatste geval
maakt de aanbieder van gespreksafgifte het voornemen tot intrekking minimaal zes maanden
voorafgaand aan de voorgenomen datum van intrekking bekend;
e. informatie die een toegangverzoekende partij nodig heeft om een voldoende specifiek verzoek om
toegang te kunnen doen, desgevraagd tijdig en volledig te verstrekken;
f. aan het verlenen van toegang geen onbillijke voorwaarden te verbinden;
g. aan toegang geen beperkingen op te leggen zonder objectiveerbare redenen;
h. toegangsdiensten niet strategisch te ontwerpen;
i. procedures voor verkeers- en netwerkmanagement te hanteren om een ordelijk verloop van
verkeer in geval van storing of overaanbod van verkeer te waarborgen;
j. volledig gedefinieerde en beschreven procedures te hanteren voor prognosticeren, bestellen en
leveren;

k. een minimum kwaliteit te garanderen aan de hand van serviceniveaus voor bestelling, levering en
exploitatie van diensten;

l. redelijke contractuele bepalingen te hanteren;
m. een redelijke aankondigingstermijn in acht te nemen bij het wijzigen en intrekken van toegang.

147. Hieronder motiveert het college de geschiktheid en noodzakelijkheid van deze voorschriften.
148. Voorschrift a adresseert het probleem van het achterhouden van informatie. Dit voorschrift is
noodzakelijk om partijen die toegang afnemen van de informatie te voorzien die nodig is om effectief
en efficiënt diensten aan te bieden.

149. Voorschrift b en c spreken feitelijk voor zich. Indien de aanbieder van gespreksafgifte te kwader
trouw zou onderhandelen met (potentiële) afnemers, zou toegang ineffectief en inefficiënt zijn,
bijvoorbeeld omdat de aanbieder van gespreksafgifte dan onderhandelingsprocessen zeer zou
kunnen vertragen. Feitelijk voorzien deze voorschriften dan ook in het oplossen van het
mededingingprobleem dat samenhangt met vertragingstactieken (zie FTA-2-besluit, onderdeel 7.4.2).
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 49

Verplichtingen

150. Onderdeel d. De effectiviteit van de toegangsverplichting zou vooral uit oogpunt van het
treffen van een snelle en adequate toegangvoorziening onder druk komen te staan, als de
aanbieder van gespreksafgifte de verleende toegang zou intrekken. Het gaat hier ook om bijvoorbeeld
veranderingen in de locaties waarop toegang wordt verleend en wijze waarop dat gebeurd
(bijvoorbeeld de technische standaarden). Soms kunnen dergelijke wijzigingen noodzakelijk zijn. Het
wijzigen van locaties en de wijze waarop wordt gekoppeld, vergt echter van de afnemer van toegang
een lange voorbereidingstijd. Bij een verandering van locaties bijvoorbeeld, dient de afnemer van
toegang voldoende tijd te hebben om opnieuw transmissie naar die locatie te realiseren. Deze
handelingen vereisen veel tijd. Daarom acht het college het noodzakelijk dat deze wijzigingen
minimaal zes maanden van te voren worden aangekondigd.
151. Onderdeel e is geschikt en noodzakelijk gelet op het vastgestelde potentiële
mededingingsprobleem van achterhouden van informatie.
152. Onderdeel f is geschikt en noodzakelijk gelet op het vastgestelde potentiële
mededingingsprobleem van het hanteren van onbillijke voorwaarden.
153. Onderdeel g waarborgt dat een redelijk verzoek alleen kan worden afgewezen op grond van
objectieve criteria die betrekking hebben op de technische haalbaarheid of de noodzaak om de
integriteit van het netwerk te handhaven. Het enkele feit dat een partij verzoekt om een vorm van
toegang die de aanbieder van gespreksafgifte zichzelf (nog) niet levert, vormt op zichzelf geen
objectieve reden om een verzoek af te wijzen; het opleggen van beperkingen zonder objectiveerbare
redenen zou tot willekeur kunnen leiden en het opleggen van selectieve beperkingen om concurrenten
uit de markt te weren.

154. Onderdeel h adresseert het mededingingsprobleem dat samenhangt met het realiseren van
strategisch productontwerpen (zie FTA-2-besluit, onderdeel 7.4.5).
155. Onderdeel i. Dit voorschrift is noodzakelijk bijdragen voor verbetering van de effectiviteit van de
toegangsverplichting en vermindert het risico dat toegang niet effectief en efficiënt tot stand wordt
gebracht. De betreffende procedures omvatten onder andere verkeersroutering om dienstverlening te
herstellen bij storing of overaanbod van verkeer (overflow), het opzetten van overflowprocedures (ook
wel overloopfaciliteit genoemd) bij blokkering en overbelaste verbindingen. De overflowprocedure is
uitsluitend van toepassing bij toegang op regionaal niveau.
156. Onderdeel j. Goedgedefinieerde bestel- en leveringsprocedures zijn geschikt en noodzakelijk
om het effectief toepassen van vertragingstactieken te voorkomen.
157. Onderdeel k. Dit voorschrift betekent het hanteren van expliciete kwaliteitsparameters voor de
te verrichten diensten, een resultaatsverplichting gebaseerd op minimum serviceniveaus en een
hieraan gekoppeld boetebeding in geval van niet-nakoming van de te verrichten diensten op de
gestelde kwaliteitsniveaus. Het garanderen van een minimum kwaliteit is van belang om zeker te
stellen dat de afnemende partij erop kan vertrouwen dat de toegangsdienst geleverd wordt met een
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 50

Verplichtingen

bepaalde kwaliteit. Als dat niet het geval zou zijn en er bijvoorbeeld sterke fluctuaties in de kwaliteit
zouden optreden zou de toegangsvorm minder betrouwbaar en daardoor minder effectief zijn.
158. Onderdeel l. Dit voorschrift volgt uit de eis dat de partij die toegang verleent dit onder redelijke
condities doet. Hieronder vallen onder andere betalingsvoorwaarden met inbegrip van facturerings- en
betalingsprocedures, een transparante wijzigingsprocedure met in ieder geval bepalingen die
betrekking hebben op de mogelijkheden tot wijziging van de dienstverlening, tarieven en voorwaarden,
bepalingen over contractherzieningen, beëindiging van een overeenkomst en opschorting van
diensten, een vorm van contractuele aansprakelijkheid indien partijen tekortschieten in de nakoming
van de overeenkomst, een geschilbeslechtingsprocedure met adequate reactietermijnen zonder
inbreuk te maken op de rechten van aanbieders om gebruik te maken van de mogelijkheid om een
geschil bij het college in te dienen.

159. Onderdeel m. Dit voorschrijft is opgenomen om te voorkomen dat aanbieders de toegang
belemmeren door het wijzigen in of het intrekken van toegang niet op tijd aan te kondigen. Bij het
invullen van de redelijke termijn dienen aanbieders een zodanige termijn te hanteren dat afnemers
van toegang ruim voldoende tijd hebben om efficiënt op de wijziging te reageren en niet door een
kortere termijn op extra kosten moet worden gejaagd.

84. Onderschrijft u het voorgaande? Zo nee, waarom niet? Welke voorschriften zouden
naar uw mening wel passend zijn?

Het maximum aantal interconnectiepunten (X)

160. Naar de mening van het college is het noodzakelijk het netwerkniveau (of althans het minimum
netwerkniveau) waarop toegang wordt verleend te specificeren. Als dat niet gebeurt hebben
aanbieders een mogelijkheid toegang op een te laag netwerkniveau te leveren (te veel locaties)
waardoor het realiseren van interconnectie te hoge kosten heeft (inefficiënt is) en niet meer (of
onvoldoende) zal plaatsvinden.

161. Een passende invulling van deze regels dient echter niet onnodig restrictief te zijn. Het college
acht daarom vooralsnog een invulling waarbij er slechts een minimum netwerkniveau wordt
gespecificeerd (dat is een maximum aan het aantal locaties) een passende invulling. Dit minimum
netwerkniveau dient een niveau te zijn waarop voldoende aanbieders efficiënt kunnen koppelen
waardoor de marktmacht op afgifte wordt weggenomen. Immers, indien er te weinig partijen
interconnecteren doordat het netwerkniveau te laag is en daardoor de kosten van interconnecteren te
hoog zijn, blijft er een netwerklaag waarin AMM voor gespreksafgifte resteert. De in het BULRIC
traject te bepalen kostprijs voor afgifte en het minimum netwerkniveau voor het leveren van toegang,
dienen op elkaar afgestemd te zijn. Een eventuele invulling van dit niveau zal dus mede op de
uitkomsten van het BULRIC project worden afgestemd.
162. Een dergelijke invulling met een minimum niveau laat ruimte om te kiezen voor interconnectie
op een hoger niveau indien de aanbieder die afgifte levert daarvoor kiest. Voor het leveren van die
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 51

Verplichtingen

afgifte op een hoger netwerkniveau (minder locaties) kan dan echter geen hogere vergoeding worden
gevraagd zonder instemming van de partij die afgifte afneemt.

85. Onderschrijft u het voorgaande? Zo nee, waarom niet?

86. Wat is naar uw mening in de komende reguleringsperiode het meest efficiënte
netwerkniveau (maximum aantal locaties) voor vaste afgifte en mobiele afgifte (dit aantal kan
voor vast en mobiel verschillend zijn)? Licht dit toe. Met het meest efficiënte niveau wordt hier
bedoeld het niveau dat voor beide partijen gezamenlijk tot de laagste kosten leidt.

87. Wat is naar uw mening het minimum netwerkniveau (maximum aantal locaties)
voor vaste afgifte en mobiele afgifte (dit aantal kan voor vast en mobiel verschillend zijn) dat
als verplichting zou moeten worden opgelegd?

88. Indien de regels voor het maximale aantal interconnectielocaties op het vaste
netwerk verandert (bijvoorbeeld verkleind van 20 naar 4), welke overgangsregels zijn dan naar
uw mening nodig bij die transitie?

89. Zijn er naar uw mening regels nodig ten aanzien van de gebieden die vanuit een
bepaalde interconnectielocatie worden gedekt? Zou iedere aanbieder die gebieden vrij
moeten kunnen kiezen of is hier een zekere harmonisatie nodig? Zo ja, welke regels zijn hier
naar uw mening nodig en waarom?

90. Wat is uw visie ten aanzien van het aantal interconnectielocaties op het netwerk
van KPN voor vaste gespreksafgifte en vaste gespreksopbouw en de verhouding daartussen?
Denk hierbij aan de mogelijkheid dat het maximaal aantal regionale interconnectielocaties
kleiner wordt dan 20 terwijl het aantal interconnectielocaties voor vaste gespreksopbouw op
het netwerk van KPN 20 blijft.

91. Zijn er verder nog relevante onderwerpen of aspecten ten aanzien van het
netwerkniveau die niet worden behandeld in de voorgaande vragen? Zo ja, graag toelichten.
Toegang op lokaal niveau tot netwerk van KPN

163. Op basis van het huidige FTA-2-besluit is KPN ook verplicht om toegang te bieden tot het lokale
netwerkniveau. Deze verplichting is gekoppeld aan de marktanalyse voor vaste gespreksopbouw en
het lijkt vooralsnog passend die verplichting te continueren. Indien een nieuwe analyse voor vaste
gespreksopbouw vaststelt dat toegang voor gespreksopbouw op lokaal niveau niet langer passend is,
dan lijkt een aanpassing van een nieuw besluit voor gespreksafgifte nodig. Daar de marktanalyses
voor vaste gespreksopbouw en vaste gespreksafgifte dan niet meer synchroon lopen, zal in dat geval
een lopend marktanalysebesluit voor (vaste) gespreksafgifte deels moeten worden aangepast.

92. Onderschrijft u het voorgaande? Zo nee, waarom niet?
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 52

Verplichtingen

6.4 Non-discriminatieverplichting

164. Het college ziet op de markten voor vaste en mobiele gespreksafgifte vooralsnog geen reëel
risico op het potentiële mededingingsprobleem van discriminatie in het algemeen en prijsdiscriminatie
in het bijzonder (zie onderdeel 5.4 van deze vragenlijst). Vooralsnog lijkt een non-
discriminatieverplichting daarom niet aan de orde.

93. Onderschrijft u het voorgaande? Zo nee, waarom niet en welke effecten zou het
niet opleggen van die verplichting naar uw mening hebben?

94. Indien u van mening bent dat een non-discriminatieverplichting noodzakelijk is,
hoe dient die in dat geval naar uw mening te worden ingevuld en waarom?
6.5 Algemene transparantieverplichting en referentieaanbod
165. Een algemene transparantieverplichting en een referentieaanbod ondersteunen de naleving van
een toegangsverplichting. In geval een toegangverplicht passend is, lijkt een ondersteunende
transparantieverplichting noodzakelijk om beschikbaarheid van de nodige gegevens te waarborgen.
Vooralsnog lijkt in dat geval een invulling van de toegangsverplichting zoals die thans geldt voor vaste
gespreksafgifte passend (zie FTA-2-besluit, onderdeel 9.2). Die invulling wordt hier herhaald .
166. Aanbieders van gespreksafgifte dienen de volgende informatie op verzoek van een afnemer te
leveren:

a. een overzicht van diensten die de aanbieder van gespreksafgifte kan leveren, met de daarbij
behorende voorwaarden (o.a. technische voorwaarden en tarieven);
b. de technische kenmerken en andere eigenschappen van het telefoonnetwerk, voor zover de
afnemer deze informatie voor gespreksafgifte en de interconnectie ten behoeve van
gespreksafgifte nodig heeft;

c. een overzicht van alle locaties (interconnectiepunten) waarop toegang kan worden afgenomen;
d. een overzicht per interconnectiepunt van de telefoonnummers die vanuit dat interconnectiepunt
bereikbaar zijn;

e. de voorwaarden van betaling en facturering.

167. Gelet op de nog steeds bijzonder sterke positie van KPN op de retailmarkten voor vaste
telefonie, lijkt het vooralsnog noodzakelijk dat KPN de bovengenoemde informatie in een
referentieaanbod kenbaar maakt.

95. Onderschrijft u het voorgaande? Zo nee, waarom niet? Welke invulling zou naar
uw mening wel passend zijn?

OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 53

Verplichtingen

168. Voor mobiele netwerken is de locatie (geografische positie) van een mobiele gebruiker
(nummer) niet bekend en ontbreekt een eenduidige relatie tussen een bepaalde interconnectielocatie
en de nummers die vanuit die locatie kunnen worden bereikt. Voorwaarde d (het leveren van een
overzicht van alle locaties interconnectiepunten - waarop toegang kan worden afgenomen) lijkt
daarom voor mobiele netwerken niet nodig.

96. Is voorwaarde d naar uw mening relevant en nodig voor mobiele
netwerkenwerken? Zo ja, waarom?

6.6 Reguleringskosten

97. Wat zijn uw totale kosten voor het voldoen aan de huidige aan u opgelegde verplichtingen
voor vaste en/of mobiele gespreksafgifte? Vermeld daarbij alleen de directe kosten voor het
voldoen aan de verplichtingen en niet eventuele indirecte (opportuniteitskosten) door het
wegvallen van inkomsten of kosten voor het reageren op marktanalyses. U wordt verzocht dit
waar mogelijk uit te splitsen naar de verschillende verplichtingen.

OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 54

Effecten

7 Effecten

169. Als onderdeel van marktanalyse onderzoekt het college welke effecten van regulering te
verwachten zijn. Voor een verdere uitleg van de wijze waarop de effectentoets wordt uitgevoerd,
verwijst het college naar hoofdstuk 10 van het FTA-2-besluit.
170. Hieronder worden vragen over de verschillende effecten van regulering. Met afkortingen M2M,
F2M, M2F en F2F wordt respectievelijk verkeer van mobiel naar mobiel, vast naar mobiel, mobiel naar
vast een vast naar vast aangeduid.

7.1 Effectentoets van de Commissie

171. De Europese Commissie heeft in het kader van de aanbeveling gespreksafgiftetarieven een
kwantitatieve effectentoets uitgevoerd.70 Deze toets bespreken we hier kort. Voor een uitgebreide
beschrijving verwijzen we u naar het document van de Commissie. In haar effectentoets hanteert de
Commissie de volgende sleutelwaarden:

a. Regulering leidt tot 40% of 70% daling van MTA-tarieven, en 5% of 15% daling van FTA-tarieven;
b. In de mobiele markt leidt dit tot een daling van mobiele retailtarieven, waarbij de veronderstelde
pass-through-rate (de mate waarin de daling van MTA-tarieven in de mobiele retailtarieven
doorgegeven wordt) gelijk is aan 0,33 (met alternatieve waarden van 0, 0,66 en 1). Dat leidt
vervolgens tot een stijging van mobiele volumes, waarbij de veronderstelde elasticiteit van de
mobiele volumes op - 0,5 vastgesteld is (met alternatieve waarden van 0, - 0,8 en -1,0);
c. In de vaste markt leidt dit tot de daling van de tarieven voor bellen van vast naar mobiel en een
stijging van volumes van F2M bellen, waarbij de veronderstelde pass-through-rate gelijk is aan 0,2
(alternatieve waarden 0, 0,5 en 0,8) en de veronderstelde elasticiteit van F2M gelijk is aan: - 0,3
(alternatieve waarden 0, -0,4 en -0,6).

172. De toets voorspelt een stijging van consumentensurplus, het producentensurplus (winst) van
vaste aanbieders, de totale welvaart en een daling van de winsten van mobiele aanbieders. De
Commissie verwacht geen daling van mobiele penetratie als gevolg van eventuele herbalancering van
de tarieven. Volgens de Commissie zullen mobiele aanbieders genoeg prikkels blijven hebben om
deze eindgebruikers vast te houden.

70 Europese Commissie, SEC(2009) 599, Commission Staff Working Document accompanying the Commission
Recommendation on the Regulatory Treatment of Fixed and Mobile Termination Rates in the EU: Implications for Industry,
Competition and Consumers, 7 mei 2009.

OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 55

Effecten

98. Onderschrijft u de opzet van de effectentoets zoals die door de Europese
Commissie uitgevoerd is? Motiveer uw antwoord.

99. Onderschrijft u de gebruikte parameterwaarden? Welke van de aangegeven
alternatieve waarden vindt u het meest realistisch? Zo niet, welke parameterwaarden zouden
aangenomen moeten worden? Motiveer uw antwoord.
7.2 Effecten op retailprijzen, volumes, winst

Verlaging vaste gespreksafgifte

173. De onderstaande vragen gaan over de effecten van een verlaging van het tarief van vaste
afgifte ten opzichte van het huidige niveau. Ga bij deze vragen uit van dalingspercentages van 40, 60
en 80 procent. Indien u een vaste aanbieder bent, laat dan het effect op de concurrentieverhouding
met mobiele aanbieders buitenbeschouwing of ga daar separaat op in er hier van uitgaande dat de
mobiele afgiftetarieven gelijk blijven. Maak indien relevant onderscheid tussen de korte en lange
termijn en verschillende groepen gebruikers (bijvoorbeeld weinig-bellers en veel-bellers). De vragen
zijn bedoeld voor zowel vaste als mobiele aanbieders.

100. Welke invloed verwacht u op uw eigen retailtarieven (en retailtariefstructuur) indien de tarieven
van vaste gespreksafgifte dalen. Graag toelichten hoe en waarom die veranderingen optreden
en in welke mate zij afhankelijk zijn van de omvang van de daling. Geef zo precies mogelijk
aan hoe dit doorwerkt op verschillende aanbiedingen en tariefelementen. Graag ook toelichten
of u een herbalancering van de tariefstructuur verwacht, bijvoorbeeld een daling van de
minuuttarieven en een stijging van de abonnementstarieven en in welke mate. Hoe verschillen
de effecten op basis van de verschillende dalingspercentages (40, 60 en 80 procent)?

101. Zijn er bepaalde drempelwaarden in de verlaging van vaste gespreksafgifte waarbij de
effecten significant anders, of non-lineair, worden?

102. Welke invloed verwacht u van de verlaging vaste gespreksafgiftetarieven en de daarop
volgende aanpassingen van retailtarieven op de volumes van vaste en mobiele telefonie (of
andere diensten die worden beïnvloed)?

103. Welke invloed heeft de verlaging van vaste gespreksafgiftetarieven op uw investeringen en
naar verwachtingen op de totale investeringen voor aanbieders van vaste en mobiele
telefonie?

104. Welke invloed verwacht u van de verlaging van vaste gespreksafgiftetarieven op de
concurrentievoorwaarden? Kunt u aangeven wat u verwacht voor uw eigen onderneming en
andere ondernemingen? Welke gevolgen heeft dit op uw omzet en winst?

105. Verwacht u nog andere effecten die in de vragen hiervoor niet zijn genoemd?
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 56

Effecten

Verlaging mobiele gespreksafgifte

174. De onderstaande vragen gaan over de effecten van een verlaging van het tarief van mobiele
afgifte ten opzichte van het huidige niveau. Ga bij deze vragen uit van dalingspercentages van 40, 60
en 80 procent. Indien u een mobiele aanbieder bent, laat dan het effect op de concurrentieverhouding
met vaste aanbieders buitenbeschouwing of ga daar separaat op in er hier van uitgaande dat de vaste
afgiftetarieven gelijk blijven. Maak indien relevant onderscheid tussen de korte en lange termijn en
verschillende groepen gebruikers (bijvoorbeeld weinig-bellers en veel-bellers). De vragen zijn bedoeld
voor zowel vaste als mobiele aanbieders.

106. Welke invloed verwacht u op uw eigen retailtarieven (en retailtariefstructuur) indien de tarieven
van mobiele gespreksafgifte dalen. Graag toelichten hoe en waarom die veranderingen
optreden en in welke mate zij afhankelijk zijn van de omvang van de daling. Geef zo precies
mogelijk aan hoe dit doorwerkt op verschillende aanbiedingen en tariefelementen. Graag ook
toelichten of u een herbalancering van de tariefstructuur verwacht, bijvoorbeeld een daling van
de minuuttarieven en een stijging van de abonnementstarieven (of handset-prijzen) en in
welke mate. Hoe verschillen de effecten op basis van de verschillende dalingspercentages
(40, 60 en 80 procent)?

107. Welke effecten hebben de dalingen van mobiele gespreksafgifte in de afgelopen vijf jaar
gehad op uw retailtariefstructuur? Licht dit waar mogelijk toe met bestaande
bedrijfsdocumenten die handelen over deze tariefstelling.

108. Zijn er bepaalde drempelwaarden in de verlaging van mobiele gespreksafgifte waarbij de
effecten significant anders, of non-lineair worden?

109. Vaste aanbieders hebben de verlagingen in de mobiele afgiftetarieven de laatste drie
jaar over het algemeen niet doorgegeven in verlagingen van de retailtarieven voor vast mobiel
(F2M).71 Geef aan wat hiervoor bij de tarieven van uw bedrijf de reden is? Licht dit waar
mogelijk toe met bestaande bedrijfsdocumenten die handelen over deze tariefstelling.
Verwacht u bij verdere verlagingen van het mobiele afgiftetarief wel dat deze door uw bedrijf
zullen worden doorgegeven. Zo ja, waar ligt het omslagpunt en waarom?

110. Welke invloed verwacht u van de verlaging van mobiele gespreksafgiftetarieven en de daarop
volgende aanpassingen van retailtarieven op de volumes van vaste en mobiele telefonie (of
andere diensten die worden beïnvloed)?

111. Welke invloed heeft de verlaging van mobiele gespreksafgiftetarieven op uw investeringen en
naar verwachtingen op de totale investeringen voor aanbieders van vaste en mobiele
telefonie?

71 De gemiddelde retailtarieven voor vast-mobiel liggen al enkele jaren rond de 17 euro cent per minuut inclusief BTW.
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 57

Effecten

112. Welke invloed verwacht u van de verlaging van mobiele gespreksafgiftetarieven op de
concurrentievoorwaarden? Kunt u aangeven wat u verwacht voor uw eigen onderneming en
andere ondernemingen? Welke gevolgen heeft dit op uw omzet en winst?

113. Verwacht u nog andere effecten die in de vragen hiervoor niet zijn genoemd?
7.3 Diverse kwantitatieve vragen

175. Het college heeft de onderstaande kwantitatieve vragen gerelateerd aan de effectentoets.

114. Heeft u cijfers heeft over de prijselasticiteiten van vaste en mobiele retailtelefoniediensten? Zo
ja, welke waarden hebben deze elasticiteiten. Graag dit antwoord zoveel mogelijk uitsplitsen
naar verschillende retaildiensten en dienstelementen (zoals abonnement en verkeer). Graag
aangeven hoe deze elasticiteiten zijn gemeten en wat ze precies meten. Geef duidelijk aan of
het gaat om de ondernemingsspecifieke elasticiteit of marktelasticiteit (zie voetnoot 36 en 37).

115. Wat zijn uw marginale kosten van een vaste telefonie aansluiting per jaar (dus de
marginale kostprijs per gebruiker) inclusief de marginale acquisitie en retentie kosten?
Vermeld alleen de marginale kosten en dus niet de vaste en gemeenschappelijk kosten die
niet stijgen naar mate het aantal abonnees stijgt. Geef aan hoe deze marginale kosten zijn
opgebouwd uit verschillende componenten.

116. Wat zijn uw marginale kosten van een mobiele telefonie aansluiting per jaar (dus de
marginale kostprijs per gebruiker) inclusief de marginale acquisitie en retentie kosten?
Vermeld alleen de marginale kosten en dus niet de vaste en gemeenschappelijk kosten die
niet stijgen naar mate het aantal abonnees stijgt. Geef aan hoe deze marginale kosten zijn
opgebouwd uit verschillende componenten.

117. Welk percentage van het totaal aantal mobiele retailminuten geleverd door uw bedrijf
betreft thans (2009 Q3) prepaid minuten?

Verhouding uitgaand en inkomend verkeer voor weinig- en veel-bellers
176. Bij het voorspellen van de effecten kan het relevant zijn in welke mate verschillende groepen
bellers (weinig-bellers en veel-bellers) respectievelijk bellen (naar buiten bellen) en gebeld worden
(verkeer ontvangen). Dit is relevant in relatie tot de mogelijkheid dat bijvoorbeeld weinig-bellers meer
gebeld worden dan bellen en dus een inputsurplus hebben. In dat licht wil het college van u weten
hoeveel minuten verschillende groepen van uw klanten bellen en hoeveel ze gemiddeld worden
gebeld. Het college wil die gegevens per decentiel (10 procentinterval) van uw klantenpopulatie.
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 58

Effecten

118. Wat is per decentiel van u klantenpopulatie voor, onderscheiden voor vaste en mobiele
telefonie, het gemiddeld aantal minuten dat die klanten bellen per maand (naar buiten bellen,
zowel on- als off-net) als het gemiddeld aantal minuten dat die klanten worden gebeld per
maand (zowel van binnen uw netwerk als van buiten). De decentielen dienen te worden
gemaakt door uw klantenpopulatie te sorteren naar het totaal aantal gebelde minuten (dus
retailminuten) en deze in tien percentielen met een gelijk aantal klanten in te delen. Het format
van de data dat het college voor ogen staat is gegeven in de onderstaande tabel (Tabel 5).

119. Wat het gemiddeld aantal minuten dat prepaid en postpaid klanten bellen per maand
(naar buiten bellen, zowel on- als off-net) als het gemiddeld aantal minuten dat die klanten
worden gebeld per maand (zowel van binnen uw netwerk als van buiten). Zie format Tabel 6.
decentiel 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Sortering op oplopend aantal
gebelde (uitgaande) minuten ->

Gemiddeld zelf gebelde aantal

minuten van klanten in dit

dencentiel (uit)

Gemiddeld aantal minuten dat men

gebeld is (in)

Tabel 5. Gemiddeld in en uit gebelde minuten per maand per decentiel van uw klantpopulatie. weinig-
beller in het eerste decentiel van 0 tot 10%. veel-beller in het 10 de decentiel van 90 tot 100%.

prepaid postpaid
Gemiddeld zelf gebelde aantal

minuten (uit)

Gemiddeld aantal minuten dat men

gebeld is (in)

Tabel 6. Gemiddeld in en uit gebelde minuten per maand voor
prepaid en voor postpaid aansluitingen.

OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 59

Afkortingen, begrippen, documenten

Annex A Afkortingen, begrippen, documenten

Afkortingen en begrippen

Afkorting, begrip Uitleg

AMM Aanmerkelijke marktmacht.
BULRIC Bottom-Up Long-Run Incremental Costs. Bottom-up: Kostenmethodiek die gebruik
maakt van een model waarin de kostenstructuur van een aanbieder wordt
gemodelleerd. Long-run: het gat om de kosten op lange termijn, dat wil zeggen
zodanig lang dat geen van de kosten nog verzonken (sunk, of onvermijdbaar) zijn
(in feite worden alle kosten variabel). Incremental: het gaat alleen om de extra
kosten van een bepaalde dienst of onderdeel van een dienst (de increment).
BaK Bill and Keep, een methodiek waarin de wholesaletarieven voor afgifte nul zijn en
er dus geen onderlinge verrekening van de kosten van gespreksafgifte plaatsvindt.
Beller en gebelde

Beller Abonnee of gebruiker die belt (het gesprek initieert)
Gebelde Abonnee of gebruiker die gebeld wordt (het gesprek ontvangt)
Weinig-bellers gebruikers die weinig minuten bellen
Veel-bellers Gebruikers die veel bellen

CBb College van Beroep voor het bedrijfsleven
Commissie De Europese Commissie.
Concurrentievoorwaarden Karakteristieken van of factoren op de markt die de mate van concurrentie van de
markt in het algemeen beïnvloeden of die de concurrentie tussen aanbieders op die
markt beïnvloeden.

CPNP Calling Network Party Pays.
Exogene Objectieve kostenverschillen die buiten de controle van de betreffende aanbieders
kostenverschillen liggen.

Commissie aanbeveling over gespreksafgifte tarieven: "objective cost differences
which are outside the control of the operators concerned"
FTA Fixed Terminating Acces, ofwel vaste gespreksafgifte.
Het college Het college van de Onafhankelijke Post en Telecommunicatie Autoriteit.
KPN Koninklijke KPN N.V. en haar groepsmaatschappijen.
Marge-uitholling Van het uithollen van marges is sprake als het verschil tussen de
groothandelsprijzen die een onderneming met aanmerkelijke marktmacht aan
andere ondernemingen in rekening brengt en haar eigen eindgebruikerstarieven
zodanig is dat die andere ondernemingen geen reële mogelijkheid hebben om een
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 60

Afkortingen, begrippen, documenten

Afkorting, begrip Uitleg

marktpositie te verwerven of te behouden. Synoniem: prijssqueeze.
Reguleringsperiode Periode van medio 2010 tot en met medio 2013.
(komende)

Kopersmacht Tegenwerkende kopersmacht.
Effectieve kopersmacht Voldoende tegenwerkende kopersmacht om aanmerkelijke marktmacht te
voorkomen.

Kosten

Kostprijs Kosten per eenheid

Vaste kosten De kosten die niet afhankelijk zijn van de productieomvang (soms constante kosten
genoemd).

Totale kosten Alle kosten van een onderneming (vaste kosten + variabele kosten).
Gemiddelde kostprijs De kosten per eenheid waarbij zowel vaste als variabele kosten proportioneel zijn
toegerekend.

Variabele kosten De kosten die variëren met de productieomvang.
Vaste kosten De kosten die niet afhankelijk zijn van de productieomvang (soms constante kosten
genoemd).

Marginale kosten De kosten van het produceren van één extra eenheid product.
De begrippen marginale kosten en incrementele kosten lijken erg op elkaar. Het
verschil is dat bij incrementele kosten de increment een dienst of onderdeel van
een dienst is. Bij marginale kosten is de increment in beginsel één eenheid van een
dient (bijvoorbeeld een minuut of een aansluiting).
Incrementele kosten De extra kosten van (toenemen met) de productie van een bepaalde dienst of
onderdeel van een bepaalde dienst (de dienst wordt in dit geval de service
increment genoemd). De incrementele kostprijs = / [aantal
eenheden van de increment]. Tenzij anders vermeld gaat het om de incrementele
kosten op lange termijn.
Niet-incrementele kosten De kosten die niet afhankelijk zijn van (toenemen met) de productie van een
bepaalde dienst of onderdeel van een bepaalde dienst.

MTA Mobile Terminating Access, ofwel mobiele gespreksafgifte.
MVNOs Mobile Virtual Network Operators (MVNOs) of Mobile Virtual Network Enablers
(MVNEs) of Mobile Virtual Network Aggregators
Plus BULRIC Kostenmethodiek zoals in het algemeen bij gebruik van BULRIC modellen to op
heden waarbij ook niet-incrementele kosten proportioneel aan afgifte worden
toegerekend.

Pure BULRIC Kostenmethodiek die de Commissie aanbeveelt in de aanbeveling
gespreksafgiftetarieven en waarbij alleen de incrementele kosten van afgifte
worden toegerekend.

Omzet De voor de geleverde producten (of diensten) ontvangen financiële vergoeding
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 61

Afkortingen, begrippen, documenten

Afkorting, begrip Uitleg

(exclusief BTW). Omzet = afzet x prijs.
SMM Structurele marktmonitor. Het door OPTA op kwartaalbasis vragen van
marktgegevens bij aanbieders.
Transit Gespreksdoorgifte tussen netwerken.
Tw Telecommunicatiewet (Stb. 2004, 189, inwerking getreden op 19 mei 2004,
Stb 2004, 207)

Documenten

Document Beschrijving

Aanbeveling Aanbeveling relevante markten van de Europese Commissie
C(2007) 5406, 17 december 2007 (PbEG 2007 L344/65)
http://ec.europa.eu/information_society/policy/ecomm/doc/library/proposals/879/l_34420071228
nl00650069.pdf

Aanbeveling Commission Recommendation on the Regulatory Treatment of Fixed and Mobile
gespreksafgiftetarieven Termination Rates in the EU
C(2009) 3359 final, 7 mei 2009
http://ec.europa.eu/information_society/policy/ecomm/implementation_enforcement/article_7/in
dex_en.htm

Reacties op de consultatie
http://ec.europa.eu/information_society/policy/ecomm/library/public_consult/termination_rates/i
ndex_en.htm

Aankondiging nieuwe Aankondiging nieuwe gecombineerde marktanalyse FTA en MTA.
analyse OPTA/AM/2009/200861, 9 april 2009
In deze brief informeert OPTA marktpartijen over een in de 2e helft van 2009 te
starten nieuwe en gecombineerde marktanalyse voor FTA en MTA.
http://www.opta.nl/nl/actueel/recente-publicaties/publicatie/?id=2912
Analysys Mason (2008) Analysys Mason, report for Ofcom, Case studies of mobile termination regimes in
Canada, Hong Kong, Singapore and the USA, 26 November 2008.

Onderdeel van Ofcom (2008), zie annex 8.1:
http://www.ofcom.org.uk/consult/condocs/mobilecallterm/
Analysys Mason (2009a) Report for OPTA, Proposed conceptual approach for the fixed and mobile BULRIC
models, 4 September 2009
BULRIC proposed

conceptual approach (op te vragen bij de contactpersonen voor deze vragenlijst)
Bestaande vaste OPTA/AM/2008/202723, Marktanalyse vaste gespreksafgifte, 19 december 2008.
marktanalysebesluit http://www.opta.nl/nl/actueel/alle-publicaties/publicatie/?id=2802
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 62

Afkortingen, begrippen, documenten

Document Beschrijving

(FTA-2-besluit)

Bestaande mobiele OPTA/TN/2007/201479, 30 juli 2007 aangepast met OPTA/AM/2008/202914, 19
marktanalysebesluit december 2008.

(MTA-2b-besluit) http://www.opta.nl/nl/actueel/alle-publicaties/publicatie/?id=2813
http://www.opta.nl/nl/actueel/alle-publicaties/publicatie/?id=2362
FTA-1-besluit OPTA/TN/2005/203467, de wholesalemarkten voor gespreksafgiftediensten op
afzonderlijke openbare telefoonnetwerken, verzorgd op een vaste locatie, 21
december 2005.

http://www.opta.nl/asp/besluiten/besluitenenoordelen/document.asp?id=1901
Marktanalysebesluit Besluit marktanalyse vaste telefonie
vaste telefonie OPTA/AM/2008/202721, 19 december 2008
http://www.opta.nl/nl/actueel/alle-publicaties/publicatie/?id=2807

Marktanalysebesluit Marktanalyse gespreksdoorgifte tussen netwerken
transit OPTA/AM/2008/202724, 19 december 2008
http://www.opta.nl/nl/actueel/alle-publicaties/publicatie/?id=2806
Common position on ERG Common Position on symmetry of fixed call termination rates and symmetry of
symmetry mobile call termination rates, 12 maart 2008
ERG(07)83 http://erg.eu.int/doc/publications/erg_07_83_mtr_ftr_cp_12_03_08.pdf (final CP)
http://erg.eu.int/doc/publications/erg_07_83_b_report_mtr_ftr_cp_12_03_08.pdf (summery of
the comments)

ERG(06)33 Revised ERG Common Position on the approach to appropriate remedies in the
ECNS regulatory framework, mei 2006
http://www.erg.eu.int/doc/meeting/erg_06_33_remedies_common_position_june_06.pdf
Draft common position ERG DRAFT Common Position on Next Generation Networks Future Charging
on future charging Mechanisms / Long Term Termination Issues
mechanisms http://www.erg.eu.int/doc/publications/2009/erg_09_34_draft_cp_ngn_future_charging_mechan
ERG (09) 34 isms_final.pdf

Geschilbesluit Orange- Besluit in het geschil tussen Orange en Vodafone inzake zekerheidsstelling,
Vodafone over OPTA/TN/2007/201743, 31 juli 2007
zekerheidsstelling http://www.opta.nl/download/201743+Orange-Vodafone+03-09-2007.pdf
Geschilbesluit Orange- Besluit in geschil tussen Orange en Vodafone inzake directe interconnectie,
Vodafone over directe OPTA/TN/2007/200992, 4 mei 2007.
interconnectie http://www.opta.nl/download/200992+Orange-Vodafone.pdf
Geschilbesluit Barablu OPTA/AM/2009/200537, 11 maart 2009
http://www.opta.nl/nl/actueel/alle-publicaties/publicatie/?id=2902
OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 63

Afkortingen, begrippen, documenten

Document Beschrijving

Ofcom (2008) Wholesale mobile voice call termination, preliminary consultation on future
regulation, 20 mei 2009.
http://www.ofcom.org.uk/consult/condocs/mobilecallterm/
WPC-IIa-besluit Ontwerpbesluit wholesale price cap 2009-2011 (WPC-IIa), 7 september 2009
http://www.opta.nl/nl/actueel/recente-publicaties/publicatie/?id=3008

OPENBAAR - OPTA vragenlijst vaste en mobiele gespreksafgifte (FTA en MTA) 64

vrijdag 23 oktober 2009