Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek
Giftige kleuren vergroten seksuele kansen
26 oktober 2009
Waarschuwingskleuren zorgen ervoor dat roofdieren onthouden dat
bepaalde prooien giftig zijn. Maar nu blijkt dat de kleuren van
Panamese gifkikkers ook door kieskeurige vrouwtjes worden beïnvloed:
seksuele selectie leidt tot fellere kleuren in mannetjeskikkers. Dat
is verrassend, omdat dieren met waarschuwingskleuren meestal enorm op
elkaar lijken. Toch kan partnerkeuze ook in deze dieren tot
kleurverandering leiden, schrijft Rubicon-onderzoekster dr. Martine
Maan in het tijdschrift PNAS.
Giftige dieren gebruiken vaak dezelfde waarschuwingskleuren, zoals
rood, geel en zwart. Dat maakt het voor roofdieren gemakkelijk om te
onthouden wie er giftig is en wie niet. Maar de Panamese aardbeikikker
vormt een uitzondering op de regel: deze soort vertoont enorme
kleurvariatie: groen, blauw, rood, met of zonder stippen, enzovoort.
Dubbelrol
Dr. Martine Maan onderzocht een mogelijke verklaring voor deze
variatie: seksuele selectie door kieskeurige vrouwtjes. Een serie
gedragsexperimenten leverde experimenteel bewijs. Door het manipuleren
van lichtomstandigheden kon ze aantonen dat kikkervrouwtjes graag in
de buurt zijn van fel gekleurde mannetjes. Bovendien leidt deze
voorkeur tot seksueel dimorfisme, waarbij mannetjes nog feller
gekleurd zijn dan vrouwtjes. De kleuren van gifkikkers spelen dus een
rol bij communicatie met zowel vijanden als soortgenoten.
Kleurverschillen tussen mannetjes en vrouwtjes komen bij veel
diersoorten voor, maar in giftige beesten met waarschuwingskleuren
zijn dergelijke verschillen nooit eerder gezien. Dat komt
waarschijnlijk omdat roofdieren heel sterk op eenvormigheid
selecteren. Prooien die afwijken van het gemiddelde worden
onmiddellijk opgegeten, zo wordt gedacht. Maar dat idee leidt er ook
toe dat onderzoekers niet verder kijken. Samen met co-auteur Molly
Cummings deed Martine Maan precieze kleurmetingen en rekende uit hoe
de kikkers hun soortgenoten waarnemen. Daaruit bleek dat er echt een
verschil is tussen mannetjes en vrouwtjes, en dat de kikkers dat
zouden moeten zien.
Hoe roofdieren op deze verschillen reageren, is nog onbekend. Maar er
zijn aanwijzingen dat die flexibeler zijn dan wel wordt gedacht: als
ze eenmaal een erg giftige kikker hebben geprobeerd, vermijden ze
daarna alles wat er op lijkt. Het gif van één aardbeikikkertje kan een
zoogdier doden dat 300 keer zo groot is. Misschien kunnen deze kikkers
zich daarom zoveel kleurvariatie veroorloven. Sommige kleuren zijn
feller dan andere. Bovendien wordt de helderheid of opvallendheid van
een kleur mede bepaald door de omgeving. De onderzoekers vermoeden
daarom dat seksuele selectie voor opvallende mannetjes kan leiden tot
kleurvariaties tussen populaties.
PNAS publicatie
Het artikel Sexual dimorphism and directional sexual selection on
aposematic signals in a poison frog van Martine Maan & Molly Cummings
wordt op 26 oktober gepubliceerd in de Proceedings of the National
Academy of Sciences of the USA.
Rubicon
Het Rubicon subsidieprogramma biedt recent gepromoveerde
wetenschappers de mogelijkheid ervaring op te doen aan een buitenlands
topinstituut of aan een excellent Nederlands onderzoeksinstituut. Dit
onderzoek voerde Martine Maan uit aan de University of Texas in
Austin.