Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

Giftige kleuren vergroten seksuele kansen

26 oktober 2009

Waarschuwingskleuren zorgen ervoor dat roofdieren onthouden dat bepaalde prooien giftig zijn. Maar nu blijkt dat de kleuren van Panamese gifkikkers ook door kieskeurige vrouwtjes worden beïnvloed: seksuele selectie leidt tot fellere kleuren in mannetjeskikkers. Dat is verrassend, omdat dieren met waarschuwingskleuren meestal enorm op elkaar lijken. Toch kan partnerkeuze ook in deze dieren tot kleurverandering leiden, schrijft Rubicon-onderzoekster dr. Martine Maan in het tijdschrift PNAS.

Giftige dieren gebruiken vaak dezelfde waarschuwingskleuren, zoals rood, geel en zwart. Dat maakt het voor roofdieren gemakkelijk om te onthouden wie er giftig is en wie niet. Maar de Panamese aardbeikikker vormt een uitzondering op de regel: deze soort vertoont enorme kleurvariatie: groen, blauw, rood, met of zonder stippen, enzovoort.

Dubbelrol

Dr. Martine Maan onderzocht een mogelijke verklaring voor deze variatie: seksuele selectie door kieskeurige vrouwtjes. Een serie gedragsexperimenten leverde experimenteel bewijs. Door het manipuleren van lichtomstandigheden kon ze aantonen dat kikkervrouwtjes graag in de buurt zijn van fel gekleurde mannetjes. Bovendien leidt deze voorkeur tot seksueel dimorfisme, waarbij mannetjes nog feller gekleurd zijn dan vrouwtjes. De kleuren van gifkikkers spelen dus een rol bij communicatie met zowel vijanden als soortgenoten.

Kleurverschillen tussen mannetjes en vrouwtjes komen bij veel diersoorten voor, maar in giftige beesten met waarschuwingskleuren zijn dergelijke verschillen nooit eerder gezien. Dat komt waarschijnlijk omdat roofdieren heel sterk op eenvormigheid selecteren. Prooien die afwijken van het gemiddelde worden onmiddellijk opgegeten, zo wordt gedacht. Maar dat idee leidt er ook toe dat onderzoekers niet verder kijken. Samen met co-auteur Molly Cummings deed Martine Maan precieze kleurmetingen en rekende uit hoe de kikkers hun soortgenoten waarnemen. Daaruit bleek dat er echt een verschil is tussen mannetjes en vrouwtjes, en dat de kikkers dat zouden moeten zien.

Hoe roofdieren op deze verschillen reageren, is nog onbekend. Maar er zijn aanwijzingen dat die flexibeler zijn dan wel wordt gedacht: als ze eenmaal een erg giftige kikker hebben geprobeerd, vermijden ze daarna alles wat er op lijkt. Het gif van één aardbeikikkertje kan een zoogdier doden dat 300 keer zo groot is. Misschien kunnen deze kikkers zich daarom zoveel kleurvariatie veroorloven. Sommige kleuren zijn feller dan andere. Bovendien wordt de helderheid of opvallendheid van een kleur mede bepaald door de omgeving. De onderzoekers vermoeden daarom dat seksuele selectie voor opvallende mannetjes kan leiden tot kleurvariaties tussen populaties.

PNAS publicatie

Het artikel Sexual dimorphism and directional sexual selection on aposematic signals in a poison frog van Martine Maan & Molly Cummings wordt op 26 oktober gepubliceerd in de Proceedings of the National Academy of Sciences of the USA.

Rubicon

Het Rubicon subsidieprogramma biedt recent gepromoveerde wetenschappers de mogelijkheid ervaring op te doen aan een buitenlands topinstituut of aan een excellent Nederlands onderzoeksinstituut. Dit onderzoek voerde Martine Maan uit aan de University of Texas in Austin.