Het Koninklijk Huis
Toespraak Prinses Laurentien tijdens `Dag van de Letters' in Groningen, 27
maart 2010
Mijnheer de Commissaris van de Koningin, Mijnheer de Burgemeester,
dames en heren,
Groningen is de stad van mijn eerste herinneringen als kind op de
kleuterschool. Later kwam ik hier geschiedenis studeren. Ik schreef
mijn propedeuse scriptie over Aletta Jacobs, de eerste vrouwelijke
studente in Nederland die haar universitaire studie mocht afronden,
hier in Groningen. Ik bewonder haar immens: zij staat voor
doorzettingsvermogen en symboliseert het belang van kennis en leren om
vooruit te komen. Vanuit haar kennis, sociale inleving en vooral een
diep gevoel van rechtvaardigheid zette zij zich in voor gelijkheid,
democratie en vrede. Zij durfde steeds weer een pionier te zijn,
gesterkt door zelfvertrouwen en een gevoel van eigenwaarde dat zij
mede dankzij de steun van vooral haar vader en een van haar broers
ontwikkelde.
Wij leven in hele andere tijden dan die van Aletta Jacobs. Maar wat
wij weten van haar leven heeft alles te maken met vandaag: kennis en
leren, doorzettingsvermogen, een gevoel van eigenwaarde en
uiteindelijk ook democratie en vrede.
Vandaag vieren we letters, taal, lezen en schrijven, dankzij dit
geweldige initiatief van de Rotary Bel Campo en Unicef. Vandaag draait
dus eigenlijk om ons vermogen ons te uiten en met anderen te
communiceren, op ons werk en daarbuiten. Lezen en schrijven is een
vaardigheid die we nodig hebben om formulieren in te kunnen vullen,
een bijsluiter en informatiefolders te lezen, digitaal te bankieren,
online bioscoopkaartjes te bestellen, belasting te kunnen betalen en
zelfstandig te kunnen stemmen.
Veel van wat de samenleving ons biedt en kan bieden, gaat dus aan ons
voorbij als we niet kunnen lezen of schrijven. Lezen en schrijven is
een sleutel tot elkaar, tot geluk, inspraak en vooruitgang. En voor
velen is leren lezen en schrijven een sleutel geweest om in zichzelf
te leren geloven en daarna veel actiever in de samenleving te staan.
Als je niet in jezelf gelooft, is alles moeilijk!
Maar om juist dát gevoel op latere leeftijd te leren ontwikkelen is
heel veel doorzettingsvermogen nodig. Neem Irma, een vrouw van 57. Op
de lagere school kon ze niet goed meekomen en werd ze achterin de klas
gezet. Daarna kwam ze op het bijzonder onderwijs terecht. Zij heeft
nooit leren lezen, schrijven of rekenen. Toen ze 18 was trouwde ze en
haar man regelde alles. Gelukkig maar, want Irma hield voor iedereen
haar geheim verborgen. Zelfs haar eigen man en dochter wisten niet dat
ze niet kon lezen en schrijven... Als ze ergens een formulier moest
invullen zei ze: 'ik ben m'n bril vergeten' of 'ik neem het wel mee
naar huis'. Thuis verzon ze wel weer een andere smoes zodat haar man
het formulier invulde. Ze deed boodschappen op herkenning maar wist
nooit of iets het beste of goedkoopste was. En voor het voorlezen en
later het huiswerk van haar dochter had ze "geen tijd"...
Maar 12 jaar geleden overleed haar man plotseling. Een hartstilstand.
Verdriet, maar ook paniek. Dankzij haar schoonzoon kwam ze een eind,
maar ze wist ook dat ze zo niet verder kon leven. Ze stond er alleen
voor dus moest ze wel leren lezen en schrijven.... Dat ging niet
zomaar, maar uiteindelijk nam ze de stap. Tot haar grote verbazing
kwam ze op school haar zwager tegen. Hadden ze nou maar van elkaar
geweten dat ze allebei niet konden lezen en schrijven, dan hadden ze
zich niet zo hoeven schamen en was al dat liegen niet nodig geweest!
Irma begrijpt nu wèl wat ze moet doen met een brief van de gemeente,
ze durft de trein te nemen en weet wat ze invult of koopt... Er is een
wereld voor haar opengegaan, zegt ze.
Onze samenleving is er op ingericht dat mensen kunnen lezen en
schrijven. En onze maatschappij is zo opgebouwd dat we iedereen nodig
hebben. Maar veel van al die potentie gaat verloren: anderhalf miljoen
volwassenen hebben grote lees- en schrijfproblemen. Een miljoen
hiervan is in Nederland geboren en getogen; 500 000 mensen zijn hier
op latere leeftijd komen wonen. Misschien is het uw buurman, collega
of werknemer. En dan hebben we het nog niet eens over de kinderen en
jongeren.... Wist u dat een kwart van de kinderen de basisschool
verlaat met een leesachterstand van twee jaar? Ieder jaar gaan dus
ruim 40.000 kinderen naar het voortgezet onderwijs met onvoldoende
bagage. Zo'n achterstand is moeilijk in te lopen, dat kunt u zich
indenken. Ruim 30.000 MBO studenten kunnen onvoldoende lezen,
schrijven en vaak ook rekenen.
Wat doet dit met de mensen zelf? Met de samenleving? Mensen die moeite
hebben met lezen en schrijven, hebben vaak ook financiële problemen,
worstelen met de computer en leven vaak ongezonder. Uit onderzoek
blijkt dat 76% van de bedrijven taalproblemen onderkent als gevaar
voor hun bedrijf. Toch beheerst vervolgens 65% van die bedrijven de
bijbehorende risico's niet die leiden tot dit gevaar. We weten het dus
wel, maar doen vervolgens onvoldoende. Het gaat hier om risico's als
misverstanden die ontstaan doordat de taal niet goed wordt gesproken
of verstaan, fouten die worden gemaakt omdat de instructies niet in
begrijpelijke taal worden aangeboden, ontbrekende kennis over de
werksituatie omdat memo's niet in toegankelijke taal worden aangeboden
etc.
Laaggeletterdheid kost Nederland jaarlijks zo'n 537 miljoen euro.
Laaggeletterdheid is niet vandaag of morgen op te lossen. Het probleem
vraagt om lange adem want het is te groot, te complex. Maar het goede
nieuws: we weten wel hóe we het kunnen oplossen. De motivatie om het
te doen moet duidelijk zijn: we hebben geen keuze als we onze ambities
willen waarmaken als productieve, gezonde, veilige en duurzame
samenleving. Want om dat te bereiken hebben we iedereen nodig.
Voor de oplossingen moeten we naar alle momenten kijken in iemands
leven als hij in aanraking komt met taal. Dat begint al heel jong:
kleine kinderen spelenderwijs helpen om taal te verwerven en hun
woordenschat te vergroten, bijvoorbeeld door ze voor te lezen. Hier
kan dan in de volgende stappen op de basisschool op worden gebouwd.
Dus als ouder, medewerker in de kinderopvang, leerkracht heeft u een
essentiële rol in de taalontwikkeling van een kind. Dit geldt ook voor
volwassenen. U kunt als werkgever lezen en schrijven bespreekbaar
maken, scholing aanbieden en informatie toegankelijker maken. Als arts
kunt u bewuster omgaan met patiënten die medicijnen niet of niet goed
gebruikt of de formulieren niet zorgvuldig invullen. En u kunt als
baliemedewerker mensen verwijzen als u signalen opvangt die duiden op
lees- en schrijfproblemen. Dit zijn nog maar een paar voorbeelden....
Iedereen kan helpen om laaggeletterdheid te voorkomen of te
verminderen. Ook u.
Bewustzijn en actie, dat is wat nodig is. Bewustzijn is nodig om het
hardnekkige taboe te doorbreken. We kunnen als actiekader nemen het
convenant dat in 2007 is getekend door overheid, werkgevers- en
werknemersorganisaties. Zij hebben twee afspraken gemaakt: vanaf 2011
mogen er geen leerlingen meer van het onderwijs komen zonder voldoende
lees- en schrijfvaardigheden; en in 2015 moet het aantal
laaggeletterden met 60 procent zijn teruggedrongen.
Sommigen noemen deze afspraken ambitieus, maar dat is eigenlijk
schrikbarend. Afspraak is afspraak, leren we onze kinderen. Zijn wij
het niet verplicht om deze ook na te komen? En samen kunnen we het ook
doen, maar dan moet wel iedereen een steentje bijdragen. Om het
bewustzijn te vergroten, maar ook om concrete actie te ondernemen. De
Rotary staat voor dienstbaarheid en dat is nodig: ons ten dienste
stellen om dit probleem daadwerkelijk op te lossen. Stichting Lezen &
Schrijven staat iedereen graag terzijde in deze strijd.
Het is een groot voorrecht om letters te kunnen vieren, en om dit
vandaag met u te doen. Inspiratie om ons voor alfabetisering in te
zetten is overal: de trotse lach van een kind dat zijn eerste woordje
kan lezen. Een jongere die een betere baan heeft gekregen omdat hij
heeft doorgezet om te leren lezen en schrijven. Of de volwassene voor
wie naar eigen zeggen het licht is aangegaan in zijn leven nu hij
heeft leren lezen en schrijven, of de tientallen
Alfabetiseringsambassadeurs in het land die anderen aansporen ook
terug te gaan naar school. En veel bedrijven en zelfs bedrijfssectoren
zijn bezig omdat ze zich realiseren hoeveel
alfabetiseringsinspanningen voor mensen zelf en de organisatie
oplevert. De inspirerende voorbeelden zijn er; maar ze moeten nu
worden omgezet in het bereik van grote aantallen om echt vooruitgang
te boeken.
Ik hoop dat de Dag van de letters ook ú inspireert om een actieve
bijdrage te leveren aan het voorkomen en verminderen van
laaggeletterdheid. Want het is pure winst voor iedereen!
Dank u wel.
* © RVD