âDecentralisatie leidt niet automatisch tot meer democratieâ
Instanties als de Wereldbank en de Inter-American Development Bank
prediken sinds de jaren tachtig dat decentralisatie het antwoord is op
alle politieke en economische problemen in Latijns Amerika. Volgens
politicologe Imke Harbers valt daar heel wat op af te dingen.
Imke Harbers: âDecentralisatie betekent lang niet altijd meer
democratie voor meer burgers.â
Imke Harbers: âDecentralisatie betekent lang niet altijd meer
democratie voor meer burgers.â
Instanties als de Wereldbank en de Inter-American Development Bank
prediken sinds de jaren tachtig dat decentralisatie het antwoord is op
alle politieke en economische problemen in Latijns Amerika. Volgens
politicologe Imke Harbers valt daar heel wat op af te dingen.
Effecten decentralisatie
Als met een beetje geluk de internationale luchtvaart weer op gang
komt, haar promotor uit Italië kan overkomen, vriend uit Florence en
commissielid uit Spanje, promoveert Harbers donderdag op de effecten
van decentralisatie op politieke partijen in Latijns Amerika. Ze heeft
gekeken naar de wijze waarop partijen gelijke stemaandelen behalen in
verschillende regioâs van het land (nationalisatie), en in hoeverre
regionale partijeenheden zijn geïntegreerd in de algemene
partijstructuur (cohesie). Beide pijlers geven aan in hoeverre
partijen in staat zijn het algemene nationale belang te dienen.
Kwetsbaar
Latijns Amerika kende tot de jaren tachtig een sterk centralistische
traditie. In dit politieke landschap waren macht en geld
geconcentreerd in de hoofdsteden. In de jaren tachtig groeide het
besef echter dat centralistische staten kwetsbaar zijn; een leger
hoeft bij wijze van spreken slechts de hoofdstad in te rijden om het
gezag in handen te krijgen. Bovendien bleek het economische systeem
niet langer houdbaar en won het neoliberalisme aan steun. Uitkomst was
dat politieke en financiële middelen lokaal beschikbaar werden en dat
had grote gevolgen voor het functioneren van partijen.
Nationaal belang
Evo Morales, de eerste inheemse leider in Bolivia.
Evo Morales, de eerste inheemse leider in Bolivia.
âOntwikkelingsorganisaties en beleidsmakers zien decentralisatie als
aanjager van democratiseringâ, zegt Harbers, âmaar ze vergeten nog wel
eens dat het niet altijd leidt tot meer democratie voor meer burgers
en dat nationale belangen er niet altijd mee worden gediend. Dat Evo
Morales in 2006 als eerste inheemse leider in Bolivia aan de macht is
gekomen, was in het oude centralistische Bolivia onwaarschijnlijk
geweest. Zijn partij heeft gebruik gemaakt van de politieke
mogelijkheden die waren ontstaan door decentralisatie. Zijn verdienste
is dat hij als geen ander de rechten van de inheemse bevolking weet te
agenderen. Aan de andere kant heeft hij slechts aanhang in duidelijk
afgebakende gebieden. De mate van nationalisatie is met andere woorden
erg laag. Gevolg is dat de regioâs waarin zijn partij geen aanhang
heeft, zich niet vertegenwoordigd zien en met afscheiding dreigen.â
Frauduleuze staatspartij
In Mexico, het land dat Harbers uitvoerig onderzocht, was sinds de
jaren dertig de PRI-partij aan de macht, die dankzij olie-inkomsten
decennialang verschillende groepen in de samenleving wist te bedienen,
met dan eens een zak geld hier, en dan een zak geld daar. Een
frauduleuze staatspartij ook, die als het uitdelen van geld niet meer
werkte, overging tot repressieve maatregelen. De politieke ruimte voor
de oppositie bleef binnen het PRI systeem beperkt. In de jaren tachtig
echter was het gedaan met de economische bloei en onderging het land
een aantal heftige economische crises. In Mexico werd, net als elders
in de regio, meer macht en geld overgeheveld naar lokale niveaus. Dit
had grote consequenties voor het functioneren van politieke partijen.
Gouverneurs
âDe belangrijkste partijpolitieke verandering voor de PRI was dat de
president een deel van zijn macht kwijt raakte, en dat deze werd
overgenomen door de gouverneursâ, zegt Harbers. âHet functieprofiel
van de gouverneur, Mexico telt er meer dan dertig, veranderde daarmee
flink. Voorheen kon je die baan alleen krijgen als je in de gratie lag
bij de oppermachtige president, steeds geleverd door de PRI. Nu werd
ook lokale steun steeds belangrijker. Voor de PRI was decentralisatie
tot op zekere hoogte een strategie om ondanks alle veranderingen toch
de touwtjes in handen te houden. Dit lukte uiteindelijk niet en in
2000 verloor de partij de presidentsverkiezingen. Toen de PRI de
president niet meer leverde, kon ze echter terugvallen op de
gouverneurs.â
Lokale elites
Roberto Madrazo, de Mexicaanse gouverneur die ontkende dat hij op de
marathon van Berlijn verschillende stukken per auto had afgelegd.
Roberto Madrazo, de Mexicaanse gouverneur die ontkende dat hij op de
marathon van Berlijn verschillende stukken per auto had afgelegd.
Het belang van lokale steun moet overigens niet onderschat worden.
âHet is belangrijk om te onthouden dat decentralisatie in Mexico niet
de positie van burgers, maar de positie van lokale elites heeft
verbeterdâ, zegt Harbers. âDit staat democratisering in de weg. Lokale
overheden zijn bijvoorbeeld gevoeliger dan nationale partijen om
overgenomen te worden door drugskartels, die in Mexico veel invloed
hebben. Het is een open geheim dat sommige gouverneurs en
burgemeesters omgekocht worden onder bedreiging van familie.â
Loterij
Wat decentralisatie Mexico wel heeft gebracht is een groot scala aan
kleurrijke gouverneurs. Harbers: âZo is er een voormalig gouverneur
die meedeed aan de marathon van Berlijn, ogenschijnlijk onvermoeid de
finish haalde en zich op die manier liet fotograferen. Al snel werd
duidelijk dat hij verschillende stukken in de auto had afgelegd. Of
die andere gouverneur, die tijdens zijn ambtsperiode al twee keer de
loterij heeft gewonnen.âMexicanen halen er hun schouders over op, of
herschrijven een populair liedje âIk heb je zien huilenâ tot âIk heb
je zien stelenâ.
(20 april 2010/Marl Pluijmen)
Universiteit Leiden