Rijksoverheid
Datum 6 september 2010
Vragen over winkelopening op zondag in Rotterdam Alexandrium
Ons kenmerk
ETM/MC / 10122771
Bijgaand zend ik u de antwoorden op de vragen van het lid Dijkgraaf (SGP) over
een rechterlijke uitspraak inzake de toepassing van de Winkeltijdenwet in
Rotterdam, nr. 2010Z11483, ingezonden op 6 augustus 2010. Daarnaast zend ik
u de antwoorden op de vragen van het lid Ortega!Martijn over de gebrekkige
werking van de toerismebepaling in de Winkeltijdenwet, nr. 2010Z11513,
ingezonden op 10 augustus 2010.
Beantwoording van de vragen van het lid Dijkgraaf (SGP):
1
Heeft u kennis genomen van de uitspraak van het Hof in Den Haag1 dat de
gemeente Rotterdam niet in strijd met de Winkeltijdenwet handelt wanneer de
winkels in Alexandrium elke zondag open mogen zijn?
Antwoord
Ja
2
Wanneer een dergelijke uitspraak in stand zou blijven, deelt u dan de mening dat
dan met name de bepaling over de sluiting van winkels op zondag in de
Winkeltijdenwet in sterke mate wordt uitgehold? Vindt u het een gewenste
ontwikkeling wanneer de betekenis van deze bepaling aan belang inboet?
Antwoord
De bevoegdheid om vrijstelling of ontheffing te verlenen berust op grond van
artikel 3, derde lid, aanhef en onder a, van de Winkeltijdenwet bij de
gemeenteraad. Indien deelgemeenten zijn ingesteld, kan de gemeenteraad deze
bevoegdheid overdragen aan de deelgemeenteraden, zoals in Rotterdam
aanvankelijk het geval was. Een gemeenteraad kan er voor kiezen om de
bevoegdheid zelf te houden of weer naar zich toe te trekken. Dit laatste heeft de
gemeenteraad van Rotterdam op 3 december 2009 gedaan. Als de gemeenteraad
van Rotterdam kan aantonen dat er sprake is van autonoom toerisme in de
gemeente, is zij op grond van de huidige Winkeltijdenwet bevoegd winkelopening
1 www.rechtspraak.nl, LJN: BN3217, 3 augustus 2010.
Pagina 2 van 7
Directoraat
generaal voor
Energie, Telecom en Markten
Directie Mededinging en
Consumenten
Ons kenmerk
ETM/MC / 10122771
op zondag toe te staan in de gemeente. De uitleg die het Hof geeft aan de
toerismebepaling dient dan ook binnen dit kader te worden gezien.
3
Wat vindt u in dit licht van de uitspraken2van de voor de invoering van de
toerismebepaling verantwoordelijke minister Andriessen dat met de
toerismebepaling destijds toch écht beoogd werd de extra zondagsopening te
beperken tot die plaatsen waar de toeristen ook daadwerkelijk komen? Zou een
dergelijke uitleg niet alleen historisch meer verantwoord zijn, maar ook het meest
logisch voor de uitleg van deze uitzonderingsbepaling in de wet?
Antwoord
Het is aan de rechter om de wet uit te leggen. Het arrest van het Gerechtshof
's!Gravenhage van 3 augustus 2010 (LJN: BN3217) over vrijstelling op grond van
de toerismebepaling in Prins Alexander zegt hierover het volgende: "Gelet op de
wetstekst en de wetsgeschiedenis van de Wtw is het enige criterium voor het bij
verordening verlenen van vrijstelling of de gemeente of een deel daarvan
toeristische aantrekkingskracht heeft. De Wtw verplicht de gemeenteraad bij het
bij verordening verlenen van de onderhavige vrijstelling niet tot het aanwijzen van
slechts dat deelgebied van een gemeente dat een toeristische aantrekkingskracht
heeft. Aan de memorie van toelichting bij de Winkeltijdenwet ontleent het hof dat
het verlenen van een vrijstelling een zaak van de gemeente is, dat in beginsel
opening mogelijk is voor alle winkels in de gehele gemeente en in het verlengde
daarvan voor de overige vormen van detailhandel, dat de gemeente de vrijstelling
ook kan verlenen voor delen van de gemeente en dat er aan gemeenteraden een
ruime bevoegdheid is verleend, dit alles binnen het hiervoor genoemde kader van
toeristische aantrekkingskracht van de gemeente of een deel daarvan. Het hof is
van oordeel dat deze omstandigheden met zich brengen dat in een gemeente met
toeristische aantrekkingskracht zoals Rotterdam het aan de gemeenteraad is om,
gebruik makend van haar verordenende bevoegdheid, te bepalen of in de gehele
gemeente of in bepaalde delen daarvan door middel van een vrijstelling
zondagopenstelling van winkels wordt mogelijk gemaakt." Behoudens de
mogelijkheid van instellen van rechtsmiddelen tegen dit arrest is deze wetsuitleg
gezaghebbend.
4
Vindt u het een gewenste ontwikkeling wanneer steeds meer gemeenten het in
een deel van de gemeente voorkomende toerisme aangrijpen om in de gehele
gemeente of in niet!toeristische delen ervan de winkels op zondag open te stellen?
Wordt hiermee het verbod op zondagsopenstelling niet feitelijk illusoir gemaakt?
5
Bent u bereid om snel passende maatregelen te nemen tegen iedere gemeente die
op een dergelijke wijze de uitzonderingsbepalingen van de Winkeltijdenwet
gebruikt om de hoofdregels van de wet via een sluiproute te ondergraven?
2 www.refdag.nl, Toerismebepaling "gapend gat in beschermingswal", 9 april 2010
Pagina 3 van 7
Directoraat
generaal voor
Energie, Telecom en Markten
Directie Mededinging en
Consumenten
Ons kenmerk
ETM/MC / 10122771
6
Bent u bereid om binnen korte tijd te komen met een wijziging van de wet die
deze sluiproute ongedaan maakt?
Antwoord 4, 5 en 6
Bij de Eerste Kamer is thans een wetsvoorstel tot wijziging van de Winkeltijdenwet
(nr. 31 728) aanhangig dat ertoe dient gemeenten meer houvast te bieden bij
besluiten over de toepassing van de toerismebepaling. Er wordt beoogd dat bij
besluiten over de toepassing van de toerismebepaling, naast economische
belangen, ook andere, meer immateriële belangen uitdrukkelijk in de afweging
worden betrokken. Dit moet ertoe leiden dat gemeenten bij besluiten over
winkelopening op zondag een evenwichtige afweging van alle daarbij betrokken
(materiële én immateriële) belangen maken.
Op grond van het wetsvoorstel moet er sprake zijn van autonoom toerisme van
substantiële omvang in de gemeente. Indien een gemeenteraad kan aantonen dat
dit het geval is, dan blijft de gemeenteraad ook na inwerkingtreding van het
wetsvoorstel tot wijziging van de Winkeltijdenwet bevoegd winkelopening op
zondag toe te staan in de gehele gemeente. Tijdens de plenaire behandeling van
het wetsvoorstel tot wijziging van de Winkeltijdenwet is gebleken dat er in de
Tweede Kamer geen draagvlak is om de wet op dit punt te wijzigen.
Beantwoording van de vragen van het lid Ortega
Martijn (CU):
1
Heeft u kennis genomen van het bericht "Toeristloze winkel mag toch elke zondag
open" en de hierin genoemde gerechtelijke uitspraak?3
Antwoord
Ja
2
Vindt u dat er inderdaad sprake is van een gebrekkige werking van de
toerismebepaling in de huidige Winkeltijdenwet?
Antwoord
Ik ben van mening dat gemeenten een zorgvuldige en bewuste afweging moeten
maken ten aanzien van de winkelopening op zondag. Om de gemeenten hierbij
meer houvast te bieden, heb ik bovengenoemd wetsvoorstel tot wijziging van de
Winkeltijdenwet ingediend. Dit wetsvoorstel wordt momenteel behandeld in de
Eerste Kamer.
3 NRC Handelsblad, 4 augustus 2010
Pagina 4 van 7
Directoraat
generaal voor
Energie, Telecom en Markten
Directie Mededinging en
Consumenten
Ons kenmerk
ETM/MC / 10122771
3
Deelt u de mening dat de in de Tweede Kamer aangenomen Wijziging van de
Winkeltijdenwet voldoende garanties moet bieden om er voor te zorgen dat
winkels buiten toeristische gebieden op zondag gesloten blijven?
Antwoord
Het wetsvoorstel dient ertoe gemeenten meer houvast te bieden bij besluiten over
de toepassing van de toerismebepaling. Er wordt beoogd dat bij besluiten over de
toepassing van de toerismebepaling, naast economische belangen, ook andere,
meer immateriële belangen uitdrukkelijk in de afweging worden betrokken. Dit
moet ertoe leiden dat gemeenten bij besluiten over winkelopening op zondag een
evenwichtige afweging van alle daarbij betrokken (materiële én immateriële)
belangen maken.
Op grond van het wetsvoorstel moet er sprake zijn van autonoom toerisme van
substantiële omvang in de gemeente. Indien een gemeenteraad kan aantonen dat
dit het geval is, dan blijft de gemeenteraad ook na inwerkingtreding van het
wetsvoorstel tot wijziging van de Winkeltijdenwet bevoegd winkelopening op
zondag toe te staan in de gehele gemeente. Tijdens de plenaire behandeling van
het wetsvoorstel tot wijziging van de Winkeltijdenweg is gebleken dat er in de
Tweede Kamer geen draagvlak is om de wet op dit punt te wijzigen.
4
Deelt u de mening dat de gerechtelijke uitspraak kan leiden tot een
sneeuwbaleffect doordat gemeenten van de nu ontstane jurisprudentie gebruik
gaan maken om alle winkels toestemming te geven voor zondagsopening? Kijkend
naar de gerechtelijke uitspraak, biedt de invulling van het begrip autonoom
toerisme met een substantiële omvang volgens u in de Wijziging van de
Winkeltijdenwet dan voldoende waarborg om dit te voorkomen?
Antwoord
Nee, ik verwacht hier geen sneeuwbaleffect van. Rotterdam en Amsterdam
kennen, anders dan de meeste andere gemeenten, deelgemeenten. Beide
gemeenten hadden de bevoegdheid om al dan niet gebruik te maken van de
toerismebepaling aan de deelgemeenten gedelegeerd. De gemeenteraad van
beide gemeenten heeft deze bevoegdheid weer naar zich toegetrokken. Het arrest
doet geen afbreuk aan de eis dat er sprake moet zijn van autonoom toerisme in
de gemeente. Door het wetsvoorstel wordt deze eis ingekaderd door de
toevoeging 'met substantiële omvang'.
5
Op welke wijze zou u het begrip "autonoom toerisme met een substantiële
omvang" hierbij willen definiëren? Vindt u dat dit van toepassing is op de situatie
in Rotterdam Alexandrium?
Antwoord
Op grond van de huidige wetgeving dient de gemeenteraad voor een beroep op de
toerismebepaling aan te tonen dat sprake is van autonoom toerisme.
Pagina 5 van 7
Directoraat
generaal voor
Energie, Telecom en Markten
Directie Mededinging en
Consumenten
Ons kenmerk
ETM/MC / 10122771
Juist omdat gemeenten verschillen en gemeenten zelf het best in staat zijn om te
beoordelen of er toerisme is in de gemeente, is er in de Winkeltijdenwet voor
gekozen de besluitvorming of er sprake is van autonoom toerisme bij gemeenten
neer te leggen. Het is dan ook aan de gemeenteraad van Rotterdam om te
bepalen of er sprake is van autonoom toerisme in Rotterdam. In de memorie van
toelichting bij de wet is aangegeven dat onder autonoom toerisme moet worden
verstaan: toerisme dat losstaat van de winkelopening op zondag.
De eis dat dit autonome toerisme tevens van substantiële omvang moet zijn, is
een eis die wordt toegevoegd door het wetsvoorstel tot wijziging van de
Winkeltijdenwet. In de memorie van toelichting bij het wetsvoorstel tot wijziging
van de Winkeltijdenwet is aangegeven dat substantieel een «kwalitatieve
drempel» is en een aanvullende voorwaarde voor de uitoefening van deze
bevoegdheid ten opzichte van de eisen die daarvoor thans gelden. De
gemeenteraad van Rotterdam hoeft nu (nog) niet te voldoen aan dit vereiste.
6
Is er volgens u naar aanleiding van de rechtspraak sprake van een weeffout in de
wet, die moet leiden tot een aanpassing van de wetswijziging of juist tot het
afbakenen en invullen van het begrip "autonoom toerisme met een substantiële
omvang", waarbij tevens rekening wordt gehouden met de verschillende gebieden
binnen gemeenten?
Antwoord
Zoals ik hierboven reeds heb aangegeven is er onvoldoende draagvlak voor
aanpassing van de Winkeltijdenwet op dit punt.
7
Indien blijkt dat de huidige Wijziging van de Winkeltijdenwet onvoldoende
waarborg biedt om zondagsopening van winkels in niet!toeristische gebieden te
voorkomen, welke aanvullende maatregelen bent u dan bereid om te treffen?
Antwoord
Ik verwacht dat het wetsvoorstel tot wijziging van de Winkeltijden gemeenten
voldoende houvast biedt om tot een goede beoordeling te komen.
8
Wat is de economische impact voor de positie van gemeenten zonder toeristische
aantrekkingkracht die grenzen aan gemeenten met toeristische gebieden?
Antwoord
Het is niet eenduidig te zeggen wat de economische impact is op de positie van
gemeenten zonder toeristische aantrekkingskracht die grenzen aan gemeenten
met toeristische gebieden. Dat hangt van meerdere factoren af. Zo speelt onder
meer het bestaande aantal koopzondagen in de verschillende gemeenten een rol.
Maakt een gemeente zonder toeristische aantrekkingskracht gebruik van de twaalf
koopzondagen of niet? Hetzelfde geldt voor de gemeente met toeristische
gebieden, waarbij ook van belang is of deze gemeente gebruik maakt van de
Pagina 6 van 7
Directoraat
generaal voor
Energie, Telecom en Markten
Directie Mededinging en
Consumenten
Ons kenmerk
ETM/MC / 10122771
toerismebepaling voor het toestaan van meer dan twaalf koopzondagen per jaar
of niet.
Daarnaast blijkt uit het rapport van het CPB, dat uitgaat van de situatie na
inwerkingtreding van het wetsvoorstel tot wijziging van de Winkeltijdenwet, dat
bij gemeenten die geen toeristisch regime hebben de omzet van hun lokale
bedrijfsleven er op vooruit kan gaan. Datzelfde geldt voor gemeenten die voldoen
aan de criteria van het wetsvoorstel. Daartegenover kunnen er gemeenten zijn die
momenteel gebruik maken van de toerismebepaling, maar niet aan de criteria van
het wetsvoorstel voldoen. Van deze gemeenten daalt de omzet.
De economische impact is hierdoor niet in het algemeen te duiden, kan van geval
tot geval verschillen en kan zowel positief als negatief uitpakken.
9
Deelt u de mening dat de concurrentieverhoudingen tussen kleine winkeliers die
op zondag dicht willen blijven ten opzichte van grote winkeliers met meer
mogelijkheden om op zondag open te zijn als gevolg van de rechtsuitspraak wordt
verslechterd?
Antwoord
Zowel kleine als grote winkeliers maken zelfstandig een afweging over hun
openingstijden. Dat geldt ook voor de koopzondag. Uit de evaluatie van 1996 van
de Winkeltijdenwet blijkt dat de afschaffing van het maximale aantal openingsuren
per week de concurrentieverhoudingen heeft doen verschuiven. Winkeliers zijn
gebruik gaan maken van de mogelijkheden die de wet hun biedt om
openingstijden aan te passen aan consumentenvoorkeuren. Grote bedrijven
hebben meer gebruik gemaakt van de ruimere mogelijkheden dan kleine
bedrijven. Hoewel het voor grote bedrijven gemakkelijker kan zijn in te spelen op
de ruimere mogelijkheden, hebben ook kleine bedrijven gebruik gemaakt van de
ruimere openingstijden. Ook kleine bedrijven benutten dus de ruimere
mogelijkheden om hun winkels te openen.
Het arrest brengt hier geen verandering in. Het blijft namelijk een keuze en een
afweging van de winkelier zelf, zowel klein als groot, open te gaan op zondag of
niet.
10
Deelt u de mening dat juist door deze rechtsuitspraak en het feit dat in contracten
van winkeliers die gevestigd zijn in winkelcentra bepalingen staan over een
verplichte zondagsopening de keuzevrijheid nog verder wordt ingeperkt? Op welke
manier wilt u dit tegengaan?
Antwoord
Het blijft een keuze en een afweging van de winkelier zelf open te gaan op zondag
of niet. Deze rechtspraak brengt daarin geen verandering. Wat betreft
huurovereenkomsten geldt het volgende. Huurovereenkomsten zijn
civielrechtelijke overeenkomsten. Een grondbeginsel van het
Pagina 7 van 7
Directoraat
generaal voor
Energie, Telecom en Markten
Directie Mededinging en
Consumenten
Ons kenmerk
ETM/MC / 10122771
overeenkomstenrecht is de contractsvrijheid. Partijen zijn in grote mate vrij om
te bepalen welke afspraken zij maken, zolang bepalingen niet strijdig zijn met de
redelijkheid en billijkheid. Aan deze keuzevrijheid wil ik niet tornen. Voorts geldt
ook hier dat het aan de winkelier zelf is een keuze en een afweging te maken of
hij een bepaalde huurovereenkomst wil aangaan of niet.
(w.g.) Maria J.A. van der Hoeven
Minister van Economische Zaken