Kijken door een religieuze bril
Religie beïnvloedt de visuele focus van mensen. Zelfs jaren nadat men
atheïst is geworden heeft religie nog invloed op ons. Een uitdagende
studie naar het effect van religie op cognitie toont aan dat
verschillende religies onze geest op tegenovergestelde manieren kunnen
beïnvloeden. Dat hindert mogelijk de communicatie en het begrip
tussen verschillende religieuze groepen.
Detail of groter geheel?
Lorenza Colzato en haar collegaâs van Cognitive Psychologie & Leiden
Institute for Brain and Cognition (LIBC) werken samen met
onderzoekers van de Universiteit van Bologna (Italië) en de Ben-Gurion
Universiteit (Israel). Bij 72 Nederlandse proefpersonen is onderzocht
of zij kijken naar details of juist het grotere geheel.
Vier groepen proefpersonen
De proefpersonen kwamen uit vier groepen:
* conservatieve calvinisten (een vorm van Protestantisme)
* liberale calvinisten (minder streng)
* voormalige conservatieve calvinisten die atheïst zijn geworden
* mensen die altijd al atheïst zijn
Opdracht proefpersonen
De taak was vrij simpel. De proefpersonen kregen vierkanten te zien die
uit kleine driehoekjes bestonden, of vice versa. De proefpersonen
moesten zo snel mogelijk aangeven wat de grote vorm was of wat de
kleine vormpjes waren. Iemand met aanleg voor detail zou sneller moeten
reageren wanneer die kleine vormen identificeert, terwijl iemand die
gefocust is op het grotere geheel juist sneller de grote vorm zou
kunnen identificeren.
Effect van religie
Atheïsten grootste voorkeur voor groter geheel
Duidelijke verschillen tekenen zich af tussen de vier groepen: de
atheïsten toonden de grootste voorkeur voor het grotere geheel,
gevolgd door de liberale calvinisten, dan de conservatieve calvinisten
en de conservatieve calvinisten die atheïst zijn geworden. De laatste
twee groepen presteerden hetzelfde. Dat zou kunnen betekenen dat meer
dan zeven jaar zonder geloof nog steeds niet genoeg is om het effect
van religie op iemands denkpatroon uit te wissen.
Waarom zorgt calvinisme voor focus op details?
Colzatoâs team weegt de mogelijke samenhang tussen focus op details en
de nadruk op regels, individuele verantwoordelijkheid en controle
binnen het calvinisme. Daarnaast vermoedt het team dat religies met
meer nadruk op gemeenschappelijke solidariteit en een externe
autoriteit (het lot ligt in Godâs handen) juist het tegenovergestelde
effect zouden kunnen hebben, dus een focus op het grotere geheel.
Test
Om dit te testen gingen ze op zoek naar orthodoxe joden in Israel en
rooms katholieken in Italië om hun voorkeur voor het grote geheel
versus kleine details te vergelijken met ongelovigen uit hetzelfde
land. Zoals verwacht vonden de onderzoekers dit keer dat religieuzen nu
juist degenen waren met een voorkeur voor het grote geheel in
vergelijking met hun ongelovige medemensen. Net als in het eerste
onderzoek bleek dat deze verschillen in voorkeur niet het gevolg waren
van verschillen in opleiding, IQ of leeftijd.
Geen bewuste keus
Dit onderzoek bewijst niet dat verschillende religies deze
verschillende denkpatronen veroorzaken. De onderzoekers achten het
eveneens onwaarschijnlijk dat de samenhang de andere kant op werkt; dat
mensen met een bepaalde denkpatroon een geloof uitkiezen dat bij hen
past. Veel mensen worden geboren met een bepaald geloof, in plaats van
dat het een bewuste keuze was.
Effect op communicatie
Colzatoâs team meent dat hun resultaten gevolgen hebben in de 'echte
wereld': âEen voorkeur voor globale eigenschappen of voor details van
een gebeurtenis kan waarschijnlijk al zorgen voor verschillende
percepties, interpretaties en, uiteindelijk, conclusies. Zeer
waarschijnlijk staat deze scheiding effectieve communicatie tussen
mensen met verschillende religieuze achtergronden in de weg. Met name
als we bedenken dat religie invloed heeft op nog veel meer zaken dan
dat we hebben onderzocht.â
Meer over Lorenza Colzato's onderzoek
Het onderzoek van Lorenza Colzato wordt veel besproken in
verschillende blogs in England, USA en Spanje, en wordt zelfs in
verband gebracht met de Paus.
* Religion causes a chronic biasing of visual attention
* Seeing the big picture
* La religión condiciona la percepción visual
Universiteit Leiden