Wageningen Universiteit en Researchcentrum
10 jun 2011
Nummer: R
Brazilië heeft de natuurwetgeving versoepeld. Toch is het spel tussen
overheid, landbouw- en natuurlobby nog niet gespeeld, zeggen Peter
Zuurbier en Stephanie Ruiter van het Latin America Office van
Wageningen UR (University & Research centre).
De huidige wetgeving voor het landgebruik in Brazilië stamt uit 1965,
maar pas in 1988 ontstonden op federaal en staatsniveau
milieuministeries om onder andere toe te zien op de uitvoering van de
wetgeving. Had dat effect? In zekere zin wel. Zo verminderde de
ontbossing van 2.7 miljoen hectare in 2004 naar 0.7 miljoen hectare in
2009. Maar of dat nu het gevolg was van meer handhaving, valt ernstig
te betwijfelen.
De wet van 1965 was verre van volmaakt. Afgezien van de reservaten die
volledig werden beschermd, bestond er grote onduidelijkheid over de
regel dat 80% van iemands land in de Amazone â Permanent
Preservation Areas (APP) - beschermd moest worden en 20% voor
commerciële doeleinden mocht worden gebruikt. In de praktijk was de
monitoring vaag en leidde slechts in weinig gevallen tot gerechtelijk
ingrijpen, laat staan veroordeling. De wet bestaat intussen uit 16.800
artikelen, is veel te complex geworden voor alle actoren en is niet te
handhaven.
Externe krachten hebben de afgelopen 10 jaar geprobeerd de wet op te
rekken. De discussie over de voedselproductie in relatie tot de groei
van de wereldbevolking bracht de landbouw in een gunstige positie om
extra claims op grond te leggen. Toch beperkte diezelfde landbouwwereld
de productie ook. Sojaproducenten in Mato Grosso bijvoorbeeld beperkten
hun productie vrijwillig, omdat ze maar al te goed begrepen dat de
reputatie van haar sector van belang was voor haar concurrentiepositie
wereldwijd. Satellieten monitoren de handhaving van deze afspraak.
In de afgelopen 5 jaar werd de tegendruk groter. Het
overheidscontroleorgaan IBAMA zette hard in op handhaving van de wet,
gaf steeds minder kapvergunningen af en beperkte de vestiging van
nieuwe woongebieden voor de arme stedelijke groepen in kwetsbare
gebieden in de Amazone. Overigens geen gemakkelijke opgave als je
bedenkt dat het Amazone gebied circa 540 miljoen hectare omvat â
Nederland telt er 4.2 miljoen!- , waar circa 23 miljoen mensen wonen.
De steun voor natuurbehoud bleek ook uit de presidentsverkiezingen in
2010, waarbij de groene partij van Marina Silva in de eerste ronde 20%
van de stemmen haalde.
De discussie over de nieuwe wet is terug te brengen onder de titel:
landbouw of natuurbehoud. De eerste groep wijst op de verantwoorde
mogelijkheden voor productievergroting in de landbouw, de tweede groep
wijst op de biodiversiteit, kwetsbaarheid van de Amazone en de nadelige
gevolgen voor het klimaat. Degenen die een tussenpositie innemen,
wijzen op de mogelijkheden voor landbouwproductie in de al bestaande
veeteeltgebieden en minder kwetsbare savannegebieden en de ruimte die
de huidige wet al biedt voor uitbreiding van het landbouwareaal met 104
miljoen hectare âschrik niet van de getallen!
Feitelijk krijgen landeigenaren nu een generaal pardon voor het
illegaal ontbossen van hun land voor 2008. Het nu nog bestraffen van
deze eigenaren wordt daarmee gestopt, als het al ooit was begonnen. Ook
wordt de natuurbescherming langs rivieren en beken beperkt van 30 naar
15 meter in het geval van beekjes smaller dan 10 meter. Bovendien
kunnen nu gebieden die in handen zijn van de staat worden aangewend
voor andere doeleinden dan natuurbehoud. Het gaat om circa 70 miljoen
hectare die nu kwetsbaar zijn: geen bescherming, geen interventies om
de functie te handhaven, geen heldere eigendoms- en gebruiksrechten.
Komen deze allemaal in private handen? Nee, dat niet, maar het zal
zeker in sommige gebieden leiden tot functieverandering.
De meerderheid in de Braziliaanse Tweede Kamer heeft massaal voor
wijziging van de wet gestemd. Ook de regering wil doorzetten om de
onduidelijkheid over de huidige wet aan banden te leggen, maar de
richting waarin de wetstekst nu is gegaan, is voor presidente Dilma
Rousef onaanvaardbaar. Zij pleit al langer voor een scherpe koers om
natuurbehoud veilig te stellen.
Wat de discussie ons leert is dat Brazilië worstelt met haar ambities
als aanstormende global player. Hoe te balanceren als kampioen in
natuurbehoud, kampioen in bulkproductie, topspeler in het terugdringen
van armoede in eigen land, voorvechter in de klimaatdiscussie en
spelbepaler in het afwegen van conflicterende belangen? Het spel is een
Braziliaan eigen, maar met teveel ballen in de lucht is het moeilijk
scoren.
Peter Zuurbier en Stephanie Ruiter
Bovenstaand bericht is geproduceerd door de redactie van Resource, het
blad voor Wageningen UR (University & Research centre). Meer informatie
bij Pers- en wetenschapsvoorlichting van Wageningen UR, e-mail:
pers.communicatie@wur of bij de redactie van Resource, e-mail:
resource@wur.nl. Zie ook www.resource.wur.nl