Jeronimo de Bosch, waar hij hoort
Jeronimo de Bosch (1740-1811) was een van de belangrijkste curatoren
uit de geschiedenis van de universiteit. En nu is hij weer terug waar
hij hoort: in Curatorenkamer van het Academiegebouw, in de vorm van een
juweel van een portretje, geschilderd door Johann Friedrich August
Tischbein. Unversiteitshistoricus Willem Otterspeer doet verslag.
Blauwe voile
Aan het hoofd van de groenbeklede tafel in de statige curatorenkamer,
omstrooid door roze pioenrozen en gehuld in blauwe voile, staat daar
het kleine portret van de Leidse Allgewaltige. Het is niet lang geleden
op de markt gekomen, door kunsthandelsfirma Hoogsteder aangekocht en
van een passende lijst voorzien. Vervolgens zoekt Emilie den Tonkelaar,
Leids kunsthistorica in dienst van Hoogsteder, contact met het
Academisch Historisch Museum met de vraag of daar belangstelling
bestaat voor een portret van een oud-curator van de universiteit.
Leids Universiteits Fonds
Die belangstelling is er in hoge mate maar de beschikbaarheid
van middelen is er omgekeerd evenredig aan. En dus raadpleegt het
museum het onvolprezen Leids Universiteits Fonds. Dat benadert
vervolgens het Elise Mathilde Fonds, dat de nalatenschap van Elise
Mathilde van Beuningen (1890-1941) beheert en incidenteel een bijdrage
levert aan de aanschaf van museale kunstvoorwerpen.
Groot kunstenaar
En zo komt het dat Janine Nauta (foto's), vertegenwoordiger van het
Elise Mathilde Fonds, een portret onthult van iemand die in diezelfde
kamer een tiental keren per jaar het lot van de universiteit bestierde.
Een man van enorme invloed, geschilderd bovendien door een groot
kunstenaar. En die nu bij wijze van spreken terugkomt om te kijken
voorwaar niet slecht.
Wie was Jeronimo de Bosch?
Jeronimo de Bosch (1740-1811) bracht het van geleerde apotheker â âdus
gaat en keert hij gedurig heên en weder van den stamper tot den pen,
van de pen tot den stamper,â schrijft Van Lennep over hem â tot eerste
stadsklerk van Amsterdam en dus opvolger van de grote historicus
Wagenaar. Hij was boezemvriend van hoogleraar klassieke talen en
bibliothecaris van de Universiteitsbibliotheek Daniël Wyttenbach, die
elf jaar bij hem inwoonde (en van hem gezegd moet hebben âdat hij de
mensch was van vele menschenâ). De Bosch was lofdichter en lierzanger,
prijsvraagbeantwoorder en genootschapstijger.
Enorm netwerk
De Bosch dichtte Latijnse prachtverzen op elk partijtje en bruiloft,
geboortefeest of begrafenis. Hij schreef verhandelingen over alles en
nog wat, bijvoorbeeld Hoedanig was het gevoelen der oude wijsgeren, van
Thales en Pythagoras af tot op Seneca toe, wegens het leven en den
staat der zielen na den dood des ligchaams? Dusdoende won hij alles wat
er aan gouden en zilveren medailles te winnen was en werd lid van
vrijwel alle binnenlandse genootschappen en menig buitenlands. Het
bracht hem aanzien, een enorm netwerk en dat alles kon de Leidse
universiteit, wier curator hij werd in 1798, goed gebruiken.
Een zegen
De Bosch was een zegen voor de Leidse universiteit. Hij was een
gematigd mens in een radicale periode, die zijn functie aanvaardde
midden in de Franse tijd. Je zou hem een burgemeester in oorlogstijd
kunnen noemen, om die term daarmee juist te relativeren. Want De Bosch
loodste de universiteit op gedecideerde wijze door een periode heen die
alle privileges wilde afnemen en op termijn zelfs het hele
universitaire leven bedreigde.
Onpartijdig
Wars van enig partijschap - âIk ken slechts één goede partij, zij is
die van de goede zaak, en van welmeenende menschen,â moet hij
duizendmaal herhaald hebben â rekende hij het zich tot een eer de
ontslagen professoren als Kluit, Boers en Luzac in hun functie hersteld
te hebben. Ook haalde hij een groot aantal talentvolle jongeren -
Nieuwland, Van Beeck Calkoen, Kemper - naar de universiteit. De Bosch
was een echte Professorenmacher en hij verdient het met ere genoemd te
worden.
Tischbein
Het prachtige frontale portret van Jeronimo de Bosch is van de hand van
Johann Friedrich August Tischbein, een kunstenaar stammend uit een
Duitse familie die ruim twintig schilders met die naam heeft
voortgebracht. De bekendste daarvan is Johann Heinrich Wilhelm
Tischbein, die in Rome veel contact met Goethe had en het meest
gereproduceerde portret van hem maakte: de Olympiër rustend in de
Campagna de Romeinse ruïnes beschouwend.
De beste
âOnzeâ Tischbein, die door deskundigen als de beste uit zijn familie
wordt beschouwd, werd geboren in 1750 in Duitsland. Hij kwam in
Nederland terecht omdat zijn vader daar werkzaam was voor Anna van
Hannover, de vrouw van stadhouder Willem IV. Tischbein reisde door heel
Europa op zoek naar opdrachten en verbleef in Parijs, Leipzig,
Florence, Rome, Den Haag en Amsterdam.
Kabinetstuk
Tischbein heeft een groot oeuvre op zijn naam staan. In Den Haag
schilderde hij de Oranjes en de adel daar omheen, in Amsterdam regenten
en gezeten kooplieden. Hij vertrok in 1794 naar Leipzig om daar
directeur van de Kunstacademie te worden. Ons portret moet kort
daarvoor zijn gemaakt: het is gedateerd 1794. Het past in de
Nederlandse traditie van het kabinetstuk: bescheiden van afmeting en
zorgvuldig met oog voor detail geschilderd. De levendige verschijning
van De Bosch geeft de beschouwer het prettige en misplaatste gevoel dat
er contact is tussen hem en de geportretteerde.
Willem Otterspeer
hoogleraar Universiteitsgeschiedenis en
conservator van het Academisch Historisch Museum
8 juni 2011
Links
Prof.dr. Willem Otterspeer
Academisch Historisch Museum
Curatorenkamer
Jeronimo de Bosch op dbnl
Kunstgeschiedenis studeren in Leiden, bachelor en master
Geschiedenis studeren in Leiden, bachelor en master
Â
Universiteit Leiden