'Democratie maakt landen soms gevaarlijker'
De beste weg naar democratie is niet altijd: landen dwingen tot nationale verkiezingen. Dat betoogde David Van Reybrouck op 28 november 2011 in zijn Cleveringarede. Van Reybrouck, auteur van 'Congo, een geschiedenis' sprak precies op de dag dat Congo president en parlement koos.
Te snel
In allerlei landen, zo stelde Van Reybrouck, Belgisch schrijver en publicist, moest het invoeren van democratie op de puinhopen van een (burger)oorlog op last van de VN of 'het westen' snel gaan. Niet alleen in Congo maar ook in Irak, Afghanistan, Oost-Timor en Burundi. Te snel. De gevolgen zijn vaak desastreus: nog grotere armoede dan voorheen, en oplaaiende strijd tussen rivaliserende partijen, met dood en verderf als gevolg.
Volgorde en tempo
Democratie is niet iets wat je van de ene dag op de andere invoert, betoogde Van Reybrouck. Kijk hoe lang het westen er zelf over deed. Hij speelt leentjebuur bij wat Nobelprijswinnaar economie Joseph Stiglitz schreef over de invoering van de vrije markt. Essentiële factoren zijn sequencing en pacing: volgorde en tempo. Een vrije markt zonder corrigerende structuur, leidt tot een puissant rijke elite, terwijl de bevolking er niets mee opschiet. Mutatis mutandis: als in een land de soevereiniteit vooral ligt bij een kleine elitaire uitsnede, zullen landelijke verkiezingen daar niets aan veranderen.
Begin met lokale verkiezingen
Begin, zo bepleitte de Cleveringshoogleraar, daarom met lokale verkiezingen. 'Ze betekenen een essentiële bouwsteen in de wederopbouw van een land. Provinciale, parlementaire en presidentiële verkiezingen zijn volgende stappen.' Bovendien kan via lokale verkiezingen politiek talent zich van onderop ontwikkelen en een kweekvijver vormen voor latere verkiezingen van hogere echelons. Maar dit is alleen mogelijk als de tijd genomen wordt, en als een niet-democratisch gekozen landelijke regering voor een afgemeten periode wordt gedoogd.
'Hoogdag' in Congo?
'Is vandaag een democratische hoogdag in Congo?', vroeg Van Reybrouck zich op zijn Belgisch af. Nee, concludeert hij. 'Er is geen wegennet, niemand weet hoeveel inwoners er zijn en de digitale snelweg is een bospad.' Voor de vijfhonderd plaatsen in het parlement zijn er negentienduizend gegadigden. Dat vergt stembiljetten van imposante afmetingen - 'kiesmatten' zeggen de Congolezen zelf - en extra grote stembussen. 'Die werden speciaal voor de gelegenheid in China getimmerd.' Maar lang niet alle stemlocaties zijn op tijd ingericht.
Snelle grondwetswijziging
'Daarbij waren er vele tientallen voorbeelden van geweld en intimidatie (uit het kamp van de zittende president Kabila-red.), waarbij zelfs de Congolese politie en veiligheidsdienst zich niet onbetuigd lieten', aldus Van Reybrouck. Het gaat om fysiek geweld, brandstichting en zelfs moord. En het belangrijkste: 'Begin januari heeft president Kabila, terwijl het parlement met reces was, in zeven haasten de grondwet veranderd. Presidentsverkiezingen vinden, zo stond er ineens, in één ronde plaats, en niet in twee. Zo kan Kabila zijn heerschappij makkelijk verlengen, desnoods met slechts 20 of 30% van de stemmen.'
Universiteit Leiden