Mediatekst | 22-08-2014

Letterlijke tekst van de persconferentie van minister-president Rutte na afloop van de ministerraad op 22 augustus 2014.

RUTTE De wereld is deze week opnieuw opgeschrikt door gruwelijkheden in het Midden-Oosten, waaronder de barbaarse moord op de Amerikaanse journalist door IS, de Islamitische Staat. Die laffe moord is gepleegd door een terreurorganisatie en die daad is in een woord onmenselijk. De meeste mensen in de wereld en Nederland delen ook die afschuw. Slechts in een heel kleine groep is er steun voor de brute en verwerpelijke ideeen van terreurgroepen als IS.

Nederland is een democratische rechtsstaat. Vrijheid van meningsuiting is hier een onbetwist recht. Maar zoals ik vorige week al zei: er zijn grenzen. En als die overschreden worden, dan zal de staat die grenzen vastberaden bewaken. We zullen alle middelen die de rechtstaat biedt gebruiken om de rechtstaat overeind te houden. Tegen personen in Nederland die willen deelnemen aan de strijd, die IS en andere terreurgroepen voeren, wordt al anderhalf jaar - sinds de verhoging van het dreigingsniveau - een breed palet aan maatregelen ingezet. We nemen zichtbare en onzichtbare maatregelen. Uitreizen wordt zoveel mogelijk verijdeld, door onder meer paspoortmaatregelen (intrekken, het niet uitgeven). Van uitgereisde jihadisten worden uitkeringen ingetrokken en ze worden uitgeschreven uit de gemeentelijke basisadministratie. Teruggekeerde jihadisten worden nauw gemonitord en er lopen meerdere strafrechtelijke onderzoeken.

Het OM hanteert een strakke lijn. Het zwaaien met vlaggen van IS en Hamas wordt niet geaccepteerd. Verder is er een landelijk team van rechercheurs bij de Nationale Politie, speciaal voor onderzoek en opsporing van jihadisten. Maar het kabinet doet meer, zowel op preventief als op repressief gebied. We bereiden daarbij een integraal programma met maatregelen voor, waaronder een voorstel dat de mogelijkheden uitbreidt voor het ontnemen van het Nederlanderschap. En een wetsvoorstel over het nationaal gebruik van reisgegevens. Binnenkort zal de Tweede Kamer daarover nader worden geinformeerd. Samen met alle mensen van goede wil zet het kabinet zich in voor de rechtsstaat. We zullen die verdedigen tegen al die mensen die geen boodschap hebben aan vrijheid, democratie en beschaving. Bruut geweld en radicalisme zullen nooit overwinnen.

Uiteraard is vandaag ook gesproken over de verschrikkelijke ramp met de MH-17. Een onderwerp dat ook de komende tijd hoog op de agenda zal blijven staan. Gisteren heeft minister Timmermans van de Oekraiense regering alle steun toegezegd gekregen bij de inspanningen. Dit geldt zowel voor het zoeken naar menselijke resten en bezittingen, het onderzoek naar de toedracht en het opsporen en vervolgen van de schuldigen. Wij zijn dit in de eerste plaats verplicht aan de nabestaanden, maar ook aan de internationale gemeenschap. Dat is de verantwoordelijkheid die wij dragen.

De gebeurtenissen in de wereld plaatsen ook natuurlijk Prinsjesdag in een ander licht. Zoals het CPB al aangaf: conflicten in de wereld kunnen ook de Nederlandse economie raken. Daar moeten we realistisch over zijn en daar houdt het kabinet ook rekening mee bij de voorbereiding van de stukken voor Prinsjesdag. De eerste begrotingsraden zijn inmiddels achter de rug. En ook in Diepenheim hebben we uitvoerig over de begroting en het komend jaar gesproken. Er staat ons veel te doen. Werk maken van banen en groei. Om mensen die nu helaas aan de kant staan, om die mensen perspectief te bieden. En om geld te verdienen om daarmee ook problemen in ons land te kunnen aanpakken. Op Prinsjesdag komt het kabinet met de plannen en cijfers.

FRESEN (NOS) Ja, meneer Rutte, u begon er al mee, de onthoofding van de week. We hadden natuurlijk al jihadstrijders vanuit Nederland die naar Syrie vertrokken, steeds van gezegd van: nou, die kennen we wel, die houden we in de gaten. Deze week schoof het toch weer een beetje op, een man met een goed, perfect Brits accent die zelf het mes hanteert en iemands hoofd eraf haalt. In Engeland is daar uiteraard geschokt op gereageerd. Hoe kijkt u daar nu tegenaan, want u zegt wel: we doen steeds maatregelen, we komen steeds met dingen, maar het komt steeds dichterbij en het lijkt wel of het steeds erger wordt? Dus in hoeverre is het toch een soort wake up call geweest, deze week?

RUTTE Deze week was vreselijk, maar geen wake up call. We weten al geruime tijd dat deze dreiging ook voor onze manier van leven, voor onze rechtsstaat er is. Het kabinet heeft als taak om ervoor te zorgen dat wij de rechtsstaat beschermen. Dat is de taak van de regering en natuurlijk met de hele samenleving en in de eerste plaats is hier een verantwoordelijkheid voor de overheid. Mensen moeten weten dat ze in dit land in vrijheid kunnen leven, iets van hun leven kunnen maken en geen angst hoeven te hebben voor dit soort idiote elementen. Wij zijn al anderhalf jaar bezig, hetzij gezien en ongezien, bekend en niet bekend, zichtbaar en niet-zichtbaar, om dit te bestrijden. En daar zullen we mee doorgaan. We zijn op grote schaal bezig, ik zou u alle lijsten kunnen noemen, want we allemaal doen, maar uiteindelijk is uw vraag, was dit een wake up call, nee, want we weten helaas dat deze verschrikkelijke elementen zich in dit deel van de wereld hebben gesetteld. We proberen met de internationale gemeenschap dat te breken en dit soort gebeurtenissen, hoe vreselijk ook en hoe verwerpelijk en walgelijk ook, dit soort gebeurtenissen zijn daarmee geen wake up call, maar wel een zeer stevige motivatie om door te gaan met het beschermen van onze wijze van leven.

FRESEN Maar hoe weet u zeker dat je dat kan stoppen en dat er niet achteraf gezegd zal worden als het nog erger wordt, die maatregelen van toen waren misschien toch too little too late?

RUTTE Nederland werkt internationaal heel nauw samen, zowel politiek, ook onze geheime diensten, iedereen die hier bij betrokken is, er wordt internationaal zeer nauw samengewerkt. Nederland heeft op een aantal vlakken daarbij ook, loopt daarin ook voorop. Is ook een land waarnaar gekeken wordt als een land waar wij al heel lang ook ervaring hebben met het integreren van grote groepen mensen die van buiten Nederland naar Nederland zijn gekomen. Om daarmee een succes te maken in de Nederlandse samenleving, maar tegelijkertijd ook een land wat een aantal keren ook zelf natuurlijk te maken heeft gehad met extreme vormen van geweld. Dat betekent dat wij niet alleen de motivatie hebben, maar ook de internationale positie om ervoor te zorgen dat alle kennis die erin de wereld is om dit te bestrijden, dat we die gebruiken. En dat de staat compromisloos de rechtsstaat kan verdedigen.

FRESEN U zei net vrijheid van meningsuiting is een groot goed, dat moeten we altijd verdedigen als rechtstaat. Maar als je er overheen gaat dat moet je er rekening mee houden dat we het keihard aanpakken. Iemand die op Facebook of op Twitter dat filmpje verheerlijkt en zegt van: goede actie daar, is die strafbaar?

RUTTE Ik ga niet in op casuistiek, dat is altijd aan het OM en vervolgens eventueel aan de rechter. Maar de wet is op zichzelf duidelijk, waar het betreft het aanzetten tot geweld, het aanzetten tot discriminatie, het aanzetten tot grensoverschrijdend gedrag. De wet is daarover duidelijk en biedt ons ook alle mogelijkheden wat dat betreft om dat te doen. Er zijn wel andere terreinen, ik heb er een paar genoemd in mijn inleidend statement, waar we meer willen. Waar het bijvoorbeeld betreft de mogelijkheden tot het intrekken van een Nederlands paspoort, of het beschikken over reisgegevens, daar willen we meer. Daar komen we met voorstellen om meer te kunnen doen.

FRESEN Iemand die dat doet die zou bijvoorbeeld het risico kunnen lopen dat hij zijn Nederlanderschap kwijtraakt?

RUTTE Ik ga niet in op de casuistiek die u noemt, dat is altijd aan het OM en altijd aan de rechter. Het laatste dat u en ik moeten doen is proberen in concrete casuistiek te bedenken hoe dat dan precies uitpakt, dan moet je de hele situatie kennen. Maar de wet is op dit punt volstrekt helder. Waar het betreft haat zaaien, geweld en discriminatie, zal de staat optreden.

FRESEN Vindt u dit helder, want er zijn ook mensen die zeggen van er is een heel groot grijs gebied waar je dus nooit uitkomt, waar houdt vrijheid van meningsuiting op en waar begint aanzetten tot haat en geweld?

RUTTE Dat is uiteindelijk in onze rechtsstaat natuurlijk altijd aan de rechtsprekende macht, vanzelfsprekend en daarbij heeft het OM een belangrijke rol voorafgaand aan de eventuele rechtszaken, maar de wet op zichzelf, waar het betreft het aanzetten tot haat zaaien, geweld en discriminatie, onze wijze van leven fundamenteel in gevaar brengen, is volstrekt duidelijk.

STOKMANS (NRC HANDELSBLAD) (onverstaanbaar, red) te bestrijden, hoe draagt het verbieden van het zwaaien met vlaggen daaraan bij?

RUTTE Het zwaaien met vlaggen en dan gaat het om de context waarbinnen dat gebeurt, dus bij die demonstraties en de opvattingen van het Openbaar Ministerie, vindt plaats in een situatie waarin het aanleiding geeft tot een bedreiging van de openbare orde en een verstoring van die openbare orde en in sommige gevallen zelfs kan leiden tot situaties waarin het bijdraagt aan haat zaaien, geweld en discriminatie.

STOKMANS Nog een vraagje, u noemt een aantal zaken die vooral betrekking hebben op mensen die al zover geradicaliseerd zijn dat ze willen vetrekken naar Syrie of Irak. Ziet het kabinet ook nog een rol om in het proces daar naartoe te voorkomen dat die mensen zo ver raken?

RUTTE Zeker.

STOKMANS Welke dan?

RUTTE Kijk, voor een deel, ik kan niet alles hier zeggen, veel van wat wij doen blijft uiteraard geheim, gebeurt ook in het onzichtbare, zo moet het ook, want anders is het niet meer effectief. Maar ik kan u verzekeren dat wij niet alleen geinteresseerd zijn in mensen die op het punt staan uit te reizen. Wij zijn ook zeer geinteresseerd in mensen die inmiddels in een fase zitten dat ze dat serieus aan het overdenken zijn.

DUIN (PAROOL/AD) U zei, die, ook nog hebben over die vrijheid van meningsuiting, u zei dat is een onbetwist recht. Maar daar zijn ook grenzen aan en de wet is daarin volstrekt helder. In 2009 pleitte u nog als fractievoorzitter van de VVD voor het schrappen van haat zaaien, dat dat niet langer strafbaar zou zijn. Staat u daar nu nog achter?

RUTTE Wat hier speelt is het aanzetten tot geweld, tot haat zaaien met een direct effect, gericht op mensen. Het kan nooit ter discussie staan dat dat in de wet moet zijn opgenomen.

DUIN Haat zaaien heeft toch altijd betrekking op mensen?

RUTTE Nee, haat zaaien hangt van de context af. Waar het toen om ging was de kwestie in 2009 van de tekenaar van de toen nog Haagse Post, waarvan ik de naam nu even kwijt ben, maar die van zijn bed was gelicht etc. vanwege het tekenen van bepaalde spotprentjes en daar maakte ik toen, ik denk terecht vind ik nog steeds, bezwaar tegen, tegen het feit dat hij toen van zijn bed werd gelicht. Dat speelde toen. Er staat voor mij geen seconde ter discussie dat waar mensen aanzetten tot geweld tegen personen, waar sprake is van haat zaaien, waar sprake is van discriminatie, dat daar natuurlijk de staat heeft opgetreden.

DUIN Het ging toen ook om het beledigen van groepen, groepen mensen, dat wilde u ook niet langer strafbaar houden.

RUTTE Als u kijkt naar de toepassing van de wet is die inmiddels natuurlijk, lijkt het minder goed denkbaar dat wat toen gebeurde, nogmaals, ik zeg het ook tegen de heer Fresen, het OM heeft daar altijd zelf uiteindelijk zijn verantwoordelijkheid in, maar ik kan me niet voorstellen... hoe heette die man ook weer, die tekenaar toen van de Haagse Post, waar het toen speelde... ik kan me niet goed voorstellen dat in het huidige tijdsgewricht zo iemand van zijn bed zou worden gelicht, dat is waar het om ging.

DUIN Maar gisteren nog, want u refereert aan Gregorius Nekschot, gisteren nog is het OM een strafrechtelijk begonnen tegen Geenstijl vanwege het plaatsen van een foto waarin Van Aartsen was afgebeeld op, als de meneer die onthoofd is. Valt dat wat u betreft ook buiten de grenzen van de vrijheid van meningsuiting?

RUTTE Ik zei net al tegen de heer Fresen, ik ga nooit in op concrete casuistiek, ik schets u waar ik in 2009 op reageerde, dat was de zaak toen van de tekenaar van de Haagse Post...

DUIN Dat is toch ook casuistiek?

RUTTE Ja, u vraagt mij dit en ik kan die casuistiek daar alleen benoemen omdat ook in het kader van die casuistiek de discussie in 2009 zich afspeelde. Waar het hier betreft gaat het om een zaak die nu bij het OM speelt en daar kan ik nooit uitspraken over doen.

KORTEWEG (VOLKSKRANT) U noemde daarnet de lange Nederlandse ervaring met het integreren van grote groepen uit het buitenland, ziet u een verband tussen begrip voor ISIS en een mislukte integratie?

RUTTE Nee.

KORTWEG Maar waarom kwam u daar dan mee, met die lange Nederlandse ervaring?

RUTTE Met die Nederlandse ervaring bedoel ik het aantal gevallen in onze recente geschiedenis waarin wij te maken hebben gehad met extreem geweld. Maar ik accepteer geen seconde als mensen zeggen dat werkloosheid, of een min of meer wel of niet succesvolle integratie van grote groepen mensen die van buiten Nederland naar Nederland zijn gekomen, naar de Nederlandse samenleving, dat dat ook maar het begin zou zijn van een rechtvaardiging of zelfs een verklaring voor deze idiote vormen van extreem geweld tegen onze samenleving. Dat is voor mij niet acceptabel.

HOORN (NOVUM) U noemde net twee volgens mij nieuwe maatregelen, verzoek om (slecht verstaanbaar, red) paspoorten, afnemen van nationaliteit en reisgegevens, kunt u dat wat verder toelichten?

RUTTE Nee, wij zijn ermee bezig, die werken we nu uit, die komen binnenkort in een brief aan de Kamer, ik wil eerst de Kamer informeren.

HOORN Die nationale reisgegevens, bijvoorbeeld? (slecht verstaanbaar, red)

RUTTE Wat wij uiteindelijk willen kunnen gebruiken is nationaal gebruik van reisgegevens, we willen uiteindelijk in staat zijn om bijvoorbeeld ook op de vraag die eerder gesteld werd hoe ga je om met mensen die nog niet uitgereisd zijn. Daar zitten allerlei stadia natuurlijk voordat iemand besluit naar zo'n land te gaan. Daar willen wij ook gebruik kunnen maken, nationaal gebruik kunnen maken, van reisgegevens. Maar verder gaan we die voorstellen uitwerken en ik vind het dan correct om eerst de Kamer te informeren. (onverstaanbaar, praten door elkaar heen, red) dus ik ga verder niet in detail treden

HOORN Gaat het over OV-chipkaarten of zo?

RUTTE Nogmaals, ik verwijs naar het vorige antwoord.

RIGHTON (VOLKSKRANT) Meneer Timmermans zou vandaag gezegd hebben dat het bestrijden van ISIS eigenlijk alleen maar kan als je die zowel bestrijdt in Irak als in Syrie. Vindt u dat ook en zou u eventuele acties tegen ISIS ook in Syrie steunen?

RUTTE Hij heeft natuurlijk volkomen gelijk dat IS zich niet houdt aan de ooit getrokken grenzen Irak, Syrie, etc. he, de door hen gewenste dominantie strekt zich uit tot een groter deel van die regio. Dus dat betekent ook dat je in die hele regio actief moet zijn om de zaak te verstoren en te bestrijden.

KRAGTEN (RTL NIEUWS) Alleen nog even de vraag, is Nederland dan nog bereid om groeperingen in Syrie te ondersteunen, zoals we dat nu ook met de Koerden in Irak doen?

RUTTE Je kunt nooit iets uitsluiten, maar onze huidige inzet is gericht op de Koerden.

JONKER (TELEGRAAF) Over de MH17 dus. Inmiddels is zo'n, nou ja, grofweg de helft van de Nederlandse slachtoffers geidentificeerd. Die identificatie gaat door en ik neem aan dat dat team, dat dat doet op enig moment snel laat weten hoeveel unieke DNA-profielen er zijn. Stel nu dat het er minder zijn dan het aantal slachtoffers, is dat een signaal om voor de repatrieringsmissie, de identificatiemissie, om terug te gaan? Of op zijn minst om de druk zo op te voeren dat dat mogelijk is?

RUTTE Daarvoor hebben we niet de uitkomsten daarvan nodig, die druk voelen wij, proberen wij permanent op te voeren, gisteren is Frans Timmermans ook nog in Kiev geweest. Hij heeft gesproken met alle relevante spelers. Maar simpelweg op dit moment is het niet veilig genoeg in dat gebied om actief te zijn en wij willen terug, als was het maar voor het terughalen ook van de persoonlijke bezittingen. Maar we moeten er rekening mee houden dat niet iedereen nu terug is, daar moeten we rekening mee houden, of dat zo is zal moeten blijken uiteindelijk, zoals u terecht zei, als we dadelijk weten hoeveel mensen uiteindelijk, slachtoffers er geidentificeerd zijn. Maar zelfs als dat iedereen zou zijn, en we moeten er serieus rekening mee houden dat dat niet zo is, maar stel dat dat wel zo zou zijn, dan zijn er ook nog steeds persoonlijke bezittingen die we willen terughalen en we kunnen pas terug naar het gebied hebben we gezegd als we daar gedurende een langere tijd onder min of meer stabiele omstandigheden kunnen werken.

JONKER Wat is dan de boodschap aan de nabestaanden? Ik bedoel er is al gezegd er komt straks die strenge winter waarin er eigenlijk helemaal niks mogelijk is van ja, sorry, u moet nog een jaar wachten totdat we zeker weten dat u...

RUTTE De boodschap aan de nabestaanden is dat wij er alles aan doen om onze mensen terug te halen, alles. Maar ook dat we dat op een manier proberen te doen dat het aantal slachtoffers niet stijgt naar 299 of 300. Dus het moet er min of meer stabiel zijn, we moeten daar langere tijd in min of meer stabiele omstandigheden kunnen werken. Natuurlijk is het zo dat op enig moment een winter intreedt en het dan heel lastig is om daar te werken, maar zover is het nog niet. Dus of het lukt voor de winter kan ik geen garanties op geven. Of alle mensen die in het vliegtuig zaten, of alle slachtoffers nu terug zijn, dat zal moeten blijken uit het huidige identificatieproces, maar het lijkt mij verstandig aan te nemen dat niet iedereen daarbij is, maar dat weten we niet zeker, dat weten we niet zeker. Een van de redenen om aanstaande dinsdag met de nabestaanden weer een bijeenkomst te hebben om hen bij te praten over alle verschillende aspecten van de afwikkeling van deze vreselijke ramp. Inderdaad dit aspect, dus de identificatie en wat wij weten en verwachten te weten over het aantal matches tussen uniek DNA-profiel en personen, de stand van zaken ten aanzien van de identificatie zelf, maar ook het onderzoek wat gedaan wordt naar de toedracht en de oorzaak en het onderzoek van het OM in internationaal verband en de vervolging die daarop zal volgen.

RIGHTON Is het nu handig dat Russische vliegtuigen gisteren het Nederlandse luchtruim in zijn gevlogen, zeker gezien de gespannen relatie die wij nu hebben met Rusland?

RUTTE Wat denkt u zelf?

RIGHTON Ik vraag het u.

RUTTE Ja, nou ja, het antwoord lijkt me een no brainer. Nee, dat is niet verstandig, het is zelfs onacceptabel en vandaar ook dat onze F16's onmiddellijk in actie zijn gekomen.

VISCHJAGER U heeft de vorige keer opgeschreven dat u hobby's, ik kan u nog herinneren en werk niet door elkaar moet halen. Maar op een zeker moment ligt daar toch wel een grens die niet al helemaal scherp is, zou u hem scherp kunnen maken?

RUTTE Geen garantie, maar wel alles doen om in piano spelen in het openbaar te voorkomen. Alstublieft. Goed weekend.