De strijd tegen apartheid
11 februari 2015
Den Haag
Na 27 jaar gevangenschap wordt op 11 februari 1990 antiapartheidsstrijder Nelson Mandela vrijgelaten. Een jaar later wordt de apartheid formeel opgeheven. Nederland kent jarenlang een krachtige antiapartheidsbeweging.
Harde actie of vreedzame dialoog
De samenwerkende actiegroepen schrijven in de publicatie Nederland's aandeel in apartheid (1987) dat de regering in de strijd tegen apartheid een weifelachtig en weinig progressief karakter toont. De antiapartheidsgroeperingen en de overheid staan wat aanpak betreft lijnrecht tegenover elkaar.
De regering voert een `zorgvuldig en consistent beleid, gericht op de volledige afschaffing van het stelsel van apartheid in Zuid-Afrika' en moedigt `een proces van dialoog en vreedzame verandering' aan. De actiegroepen roepen als tegengeluid iedereen op om Zuid-Afrikaanse producten,
Nederlandse bedrijven in Zuid-Afrika en ook Zuid-Afrikaanse bedrijven in Nederland te boycotten.
Gemeentes in actie
Waar de landelijke overheid dan misschien niet direct actie onderneemt ligt dit anders bij gemeenten. Veel gemeenten verklaren zich `apartheidsvrij'. In 1986 besluit de gemeente Hilversum tot een boycot van alle bedrijven met contacten in Zuid-Afrika en in 1987 vindt er in Den Haag een congres
plaats van gemeenten tegen de apartheid. Dit leidt tot de oprichting van de vereniging Lagere Overheden Tegen Apartheid (LOTA) die tot doel heeft gemeentes en andere lagere overheden in de strijd in en rond Zuid-Afrika tegen het apartheidssysteem te laten samenwerken. Ondanks de grootse en
veelomvattende plannen wordt in de praktijk vooral steun gegeven aan organisatieverbanden van de zwarte bevolking op lokaal niveau. Besluiten van gemeenteraden tot het voeren van een voorkeursbeleid voor producten uit de buurstaten van Zuid-Afrika worden door de regering vernietigd.
Gewelddadige acties tegen bedrijven
In Nederland wordt bij bedrijven die banden met Zuid-Afrika onderhouden hevig geprotesteerd. Een nieuwe vorm van actievoeren doet zijn intrede: met veel geweld en door middel van brandstichting. In 1985 manifesteert zich de groep 'Revolutionaire Anti-Racistiese Aktie' (RaRa). Door hen gaat een
aantal vestigingen van de ook in Zuid-Afrika actieve Makro in vlammen op. In de jaren daarop volgen meer aanslagen opgeeist door RaRa of groepen als 'Burn Down Apartheid' en 'Nachtschade'. Door 'Blij dat ik snij' worden slangen van Shell-pompen doorgesneden. De 'gevestigde'
antiapartheidsbeweging keurt deze gewelddadige actievormen af.
Dat het ook op een meer vredelievende manier kan, blijkt uit een briefkaartenactie uit 1986. Burgers roepen met zo'n briefkaart de Tweede Kamer op apartheid te bestrijden door Zuid-Afrika sancties op te leggen. De kaarten zijn bewaard gebleven in het archief van de Tweede Kamer.
Mandela en zijn band met Nederland
Kort na zijn vrijlating in 1990 bezoekt Mandela ons land waarbij hij zijn dankwoord uitspreekt voor alles wat Nederland in de strijd tegen de apartheid heeft gedaan. De Zuid-Afrikaanse ambassadeur in Nederland, Peter Goosen, heeft Mandela meerdere keren ontmoet en bevestigt bij zijn dood in
2013, dat Mandela een aparte band met Nederland had: "Ik denk dat dat is vanwege de rol die Nederland speelde in de strijd tegen apartheid. De Nederlandse anti-apartheidsbeweging was heel krachtig in de strijd tegen apartheid. Daar zijn we ons nog altijd van bewust; dat gold ook voor voormalig
president Mandela. Het was niet alleen een campagne tegen apartheid, het was ook een campagne om Mandela vrij te krijgen."
Nationaal Archief
2.02.28 Tweede Kamer, 1945-1989 inv.nr. 4201
2.19.193 LOTA-GPZA inv.nr. 59