Een goed verlopen stembusgang maakt nog geen democratie. De dag van de verkiezingen op 7 juni in Turkije is vrij probleemloos verlopen. Als waarnemer van de Raad van Europa zag ik, dat het er soms wat chaotisch en rommelig aan toe ging, een keer een stembus niet verzegeld was, maar ook dat bij

de telling vier waarnemers van verschillende partijen meekeken en meeturfden. Echte ongeregeldheden hebben wij niet geconstateerd. Betekent dat ook dat de verkiezingen probleemloos waren en Turkije een volgende stap in het proces naar democratie heeft gezet? Een eenvoudig antwoord daarop is

nee.

Een aantal dingen is mij bij gebleven van de dagen in aanloop naar de verkiezingen. Op vrijdagnamiddag was er een explosie bij een bijeenkomst van de HDP, de Koerdische partij, in Diyarbakir, in het zuid-oosten van Turkije. Internationale media deden er verslag van, het avondnieuws in

Nederland vermeldde het, maar het avondnieuws van TRT, de Turkse staatstelevisie, niet. Op een bijeenkomst van de vierde grote partij van het land zijn twee ontploffingen, waarschijnlijk een aanslag, een dikke honderd gewonden en 2 doden. En het wordt niet vermeld. 'Omdat we niet precies

wisten wat en was gebeurd en we het niet konden verifieren', aldus de vertegenwoordiger van TRT, die we als waarnemingscommissie op zaterdagmorgen spraken.

Tweede wat mij bij bleef was een gesprekje met een buitenlandse journaliste. Zij had nog nooit zo veel zelfcensuur ervaren. Ik vroeg haar of zij daar veel met haar Turkse collega's over sprak. Nee, zij ervoer die zelfcensuur. Ze twitterde wel, maar vooral leuke feiten, want wist niet of ze

anders haar werk of haar vergunning in gevaar zou brengen.

Een ander opmerkelijk gegeven is de plekken en waar mensen kunnen stemmen en de tijdstippen. Turken in het buitenland kunnen stemmen in het land waar zij wonen, voorafgaand aan de verkiezingen. In Nederland was dat op 29, 30 en 31 mei. In Duitsland waren er maar liefst drie weken beschikbaar,

terwijl de Turken in Zweden maar op een dag konden stemmen. Zo vertelde de organisatie van Turkse diaspora, die het stemmen in het buitenland probeerde te monitoren. Ik heb ook stembussen op het vliegveld van Istanbul gezien, die waren kennelijk drie weken 24 uur per dag open. Wie daar mochten

stemmen is mij niet geheel duidelijk geworden. In principe ook diaspora Turken. En dat terwijl ongeveer 800.000 seizoenswerkers, studenten en mensen in ziekenhuizen weer niet konden stemmen. Omdat zij alleen in de stad waar zij zijn ingeschreven mogen stemmen in een specifiek stemlokaal. Als

je dus tijdelijk ergens anders werkt, studeert of bent opgenomen, kun je alleen stemmen als je je de lange, dure reis naar huis kunt veroorloven.

Tot slot campagne voeren. Turkse partijen en media mogen behoorlijk kritisch zijn en dat zijn ze. Alleen lijken ze volledig langs elkaar heen te leven. Geen grote verkiezingsdebatten tussen politici op tv. Grote bijeenkomsten waar voor eigen parochie de tegenstander zwart wordt gemaakt. Maar

ook intimidatie en geweld bij bijeenkomsten, vooral gericht tegen die van de Koerdische HDP. De president, die boven de partijen behoort te staan, voert luidt campagne. De door de staat gecontroleerde media wijdt buitenproportioneel veel meer tijd aan president Erdogan en zijn AK Partij, dan

aan de andere partijen.

In Diyarbakir, waar ik de verkiezingen waarnam, was er juist veel aandacht voor de Koerdische HDP. Mocht deze de kiesdrempel van 10% (!) halen, dan zou dat het politieke landschap danig veranderen. Vanaf 16:00 uur zondag nam het ongeduld duidelijk toe. Mensen keken gespannen uit naar de

uitslag. En zo velen hadden gestemd, ook de jongens van de kebab tent waar we lunchten, "natuurlijk, we hebben vanmorgen vroeg al gestemd" en de dame van de receptie van het hotel. In Nederland hebben veel stemmers het te druk, zijn het vergeten of zijn hun stemkaart kaart. Dat was geen

inwoner van Diyarbakir overkomen. Vanaf het moment dat de eerste uitslag op tv werd aangekondigd en de HDP inderdaad bijna 11% van de stemmen leek te halen, ging het vuurwerk los. Later bleek de uitslag bijna 13% voor de HDP.

Het stemmen in Turkije is redelijk verlopen. De verkiezingen leefden onder de kiezers, die massaal zijn opgekomen. Daar kunnen wij in Nederland nog een puntje aan zuigen. Maar verkiezingen is meer dan een eerlijke stembusgang en democratie is meer dan verkiezingen. Het betekent dat iedereen de

vrijheid heeft te zeggen wat hij of zij wil. Dat je welwillend en soms tegen wil en dank naar je politieke tegenstander luistert. Dat de media vrijelijk en open weergeven wat er gebeurt, voor, tijdens en na verkiezingen. Zal maar zeggen, altijd. Er bestaat geen blauwdruk of spoorboekje voor

democratie. Vrijheid van meningsuiting, vrije media en deelname van iedereen zijn wel een voorwaarde voor een open en eerlijk democratisch proces. Verkiezingen zijn het sluitstuk van democratie, maar zij helaas worden maar al te vaak verward met democratie zelf. Turkije beleefde goed gelopen

stembusgang, nu nog die open democratie.