Algemeen aanvaarde normen bepalen hoe aandeelhouders zich gedragen
Over geld en macht: financiering en corporate governance van het Nederlandse bedrijfsleven
27 oktober 2015
Nederland verschoof in de twintigste eeuw van een liberale vrije markt naar een gecooerdineerde economie. De kracht van ideeen verklaren belangrijke verschuivingen in de machtsverhoudingen en financiering van Nederlandse bedrijven. Op 29 oktober presenteren NWO-onderzoeker Gerarda Westerhuis
(UU) en Abe de Jong hun boek 'Over geld en macht: Financiering en corporate governance van het Nederlandse bedrijfsleven'.
Algemeen aanvaarde normen bepalen hoe aandeelhouders zich gedragen
De studie laat zien dat bestuurders steeds meer macht naar zich toe wisten te trekken onder andere door de inzet van beschermingsconstructies, met als hoogtepunt de invoering van het Structuurregime in 1971. Belangrijke bevoegdheden van aandeelhouders kwamen vanaf de jaren zeventig toe aan de
commissarissen en zij benoemden elkaar volgens het systeem van cooeptatie. Sinds eind jaren tachtig zwaait de pendule weer terug en verschuift Nederland richting een liberale economie, maar wel in een andere vorm dan aan het begin van de 20e eeuw. De machtsverhoudingen veranderen ten gunste
van de aandeelhouders, die voor een groot deel buitenlandse beleggers zijn.
Naast de bestuurders waren achtereenvolgens families, banken en institutionele investeerders de dominante spelers in grote ondernemingen en op financiele markten. Opmerkelijk is dat de rol van banken in de financiering van bedrijven pas echt groot werd na de Tweede Wereldoorlog. Daarvoor waren
ze vooral intermediair en brachten ze vermogende individuen en families en bedrijven met een financieringsvraag samen. Gedurende de eeuw komt kapitaal steeds meer in handen van institutionele investeerders, die op die manier invloedrijke spelers in de markt zijn geworden. In toenemende mate
krijgen ook buitenlandse beleggers, met name uit de Angelsaksische landen, belangstelling voor Nederlandse bedrijven.
Maatschappelijke functie en aanvaarde normen
Uit het onderzoek blijkt dat de kracht van ideeen heel belangrijk is als een verklaring voor de verschuivingen in de machtsverhoudingen en financiering van Nederlandse bedrijven, naast structurele factoren, zoals economische groei, crisis, oorlog. Hiermee bedoelen de auteurs dat ideeen over de
maatschappelijke functie van ondernemingen evenals algemeen aanvaarde normen over een gezonde financieringsstructuur een belangrijke rol spelen in de manier waarop bestuurders en financiers zich gedragen. Zo werd aan het begin van de 20e eeuw de aandeelhouder gezien als hoogste macht van een
onderneming en de relatie met het bestuur was een hierarchische.
Na de Tweede Wereldoorlog werd de onderneming gezien als een samenwerking tussen verschillende partijen, waarbij de commissarissen zich verantwoordelijk voelden voor de continuiteit van het geheel. Dit kwam overeen met een meer algemeen idee van het belang van samenwerken in de wederopbouw van
Nederland na de Tweede Wereldoorlog. In de afgelopen decennia is de pendule teruggezwaaid en hebben de aandeelhouders weer meer macht. De ideeen die hier aan ten grondslag liggen, zijn afkomstig uit de financiele economie.
Bedrijfsleven in Nederland in de Twintigste Eeuw (BINT)
Het nationale onderzoeksprogramma Het Bedrijfsleven in Nederland in de twintigste eeuw (BINT), gestart in 2002, is een initiatief van de groep Bedrijfsgeschiedenis van de Universiteit Utrecht. Ook het Nederlandsch Economisch-Historisch Archief (NEHA), de Erasmus Universiteit Rotterdam en de
Universiteit Eindhoven participeren in BINT. De publicatiereeks reeks belicht de geschiedenis van het Nederlandse bedrijfsleven gedurende de twintigste eeuw in zeven thema's: ondernemers, internationalisering, concentratie en concurrentie, menselijk kapitaal en sociaal ondernemersbeleid,
innovatie en kennisinfrastructuur, bedrijfsleven en overheid, en financiering en corporate governance.
De publicatie Over geld en macht: Financiering en corporate governance van het Nederlandse bedrijfsleven is een van de laatste delen van de reeks Bedrijfsleven in Nederland in de twintigste eeuw (BINT) en komt voort uit het Vrij competitieproject The corporate governance of Dutch business
during the 20th century - structural change and performance. Dr. Gerarda Westerhuis (Universiteit Utrecht) startte in 2013 haar Veni-project Unraveling the origins of a banking crisis: changing perceptions of risk and managerial beliefs in Dutch banking, 1957-2007, waarbij ze onderzoek doet
naar de kracht van ideeen bij banken en in het bijzonder risicomanagement.
Meer informatie
* Project Vrije competitie: 'The corporate governance of Dutch business during the 20th century - structural change and performance'
* Over het boek 'Over geld en macht. Financiering en corporate governance van het Nederlandse bedrijfsleven'
* Nieuwsbericht Universiteit Utrecht: 'Laatste twee delen "Bedrijfsleven in Nederland in de twintigste eeuw"'
* Project 'Bedrijfsleven in Nederland in de Twintigste Eeuw (BINT)'
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Bron: Universiteit Utrecht