Reactie OM op percentage vrijspraken
29 oktober 2015 - Openbaar Ministerie
Afgelopen maandag publiceerde het AD een artikel over het groeiend percentage vrijspraken. Naar aanleiding daarvan hebben verschillende media vragen gesteld aan het OM. Hieronder het OM-antwoord op de meest gestelde vragen.
1. Doet het OM onderzoek naar de oorzaken van het groeiend percentage vrijspraken? Zo ja, wat is hier uit gekomen?
De toename van vrijspraken is voor het OM al een aantal jaren onderwerp van onderzoek en aandacht (zie hieronder).
2. Wat ziet het OM als de voornaamste oorzaak van de stijging?
De oorzaak van de stijging is meervoudig, maar is in de periode van de afgelopen 10 jaar grofweg toe te wijzen aan drie factoren die elk in de tijd hun eigen effect laten zien. Het precieze effect van de factoren afzonderlijk is echter lastig te isoleren.
1. Kritische(r) rechter.
Het aandeel vrijspraken is in een reeks van jaren tot 2005 stabiel gebleven rond de 4 tot 4,5 %. De bevindingen van de commissie Posthumus n.a.v. de Schiedammer Parkmoord hebben er onder andere toe geleid dat de bewijsvoering door de rechters kritischer wordt beoordeeld. Dat fenomeen is
ook meermalen in de publiciteit aan bod gekomen. Tevens is door de Rechtspraak hier onderzoek naar verricht.De constateringen rondom Posthumus hebben geleid tot meer aandacht voor een "safe conviction" in de Nederlandse rechtstoepassing. Als we kijken naar de procentuele ontwikkeling, dan
lijkt dat de grootste toename veroorzaakt te hebben. Vanaf 2005 tot 2010 is een gestage toename zichtbaar van het aantal en het aandeel vrijspraken: van 5,3% naar 8,5%. Dit effect is naar de overtuiging van het OM vandaag de dag nog steeds aanwezig en verklaart daarmee het grootste deel
van de toename.
2. Minder voegingen
Een tweede verklarende factor is de afname van het aantal gevoegde zaken (verschillende zaken van dezelfde verdachte die in een keer op zitting worden behandeld). Sinds de invoering van GPS (het automatiseringssysteem van de arrondissementsparketten) neemt het aantal gevoegde zaken flink
af. Ter illustratie: in 2004 werden in totaal 17.000 zaken gevoegd, in 2014 waren dit nog maar 4000 zaken (bron: Criminaliteit &Rechtshandhaving). Met name vanaf 2009 speelt dit een rol. Voorheen werden verschillende zaken van een verdachte gevoegd voordat de zaak voor de rechter gebracht
werd. Met de komst van GPS is deze werkwijze aangepast en worden de zaken afzonderlijk voor de rechter gebracht. Waarom heeft dat invloed op het aantal vrijspraken? Een zaak wordt geteld als een vrijspraak als de verdachte voor alle feiten wordt vrijgesproken. Door meer zaken afzonderlijk
aan te brengen in plaats van deze zaken te voegen met een andere zaak, neemt de kans op een getelde vrijspraak toe. Immers, als een of meer gevoegde feiten leidde tot vrijspraak, maar er desondanks sprake van een veroordeling was, telde de zaak niet mee in de vrijspraakstatistiek. Het
effect van deze gewijzigde werkmethode wordt geschat op circa 1000-1300 extra vrijspraken per jaar.
3. Strafbeschikking
Het OM mag sinds 1 februari 2008 voor veel voorkomende strafbare feiten zelf straffen opleggen met een strafbeschikking. De strafbeschikking is en wordt nog steeds fasegewijs ingevoerd. Vanaf 2012 werkt het OM op grotere schaal met de strafbeschikking. Daarbij zit het OM in een leerproces
om dit nieuwe instrument toe te passen. Uit onderzoek dat mede in overleg met het College van Procureurs-Generaal is verricht door de procureur-generaal bij de Hoge Raad (rapport `Beschikt en Gewogen', 2015), is gebleken dat de schuldvaststelling door het OM in strafbeschikkingen nog beter
moet worden vastgelegd en onderbouwd. Wanneer iemand verzet aantekent tegen een strafbeschikking, komt diens zaak voor de rechter. Het aandeel vrijspraken bij verzetzaken, beweegt zich rond de 20% in 2014. Het gaat dan om circa 1000 zaken waarin een verzet tot vrijspraak heeft geleid. Uit
eigen onderzoek van de parketten weten we dat in veel van die gevallen de officier vrijspraak heeft gevorderd bij de rechter. Er zijn inmiddels maatregelen getroffen die de kwaliteit van de schuldvaststelling aanzienlijk moeten verbeteren.
3. Strafrechtgeleerden hebben het nog steeds over het effect van gerechtelijke dwalingen bij rechters. Ze zijn voorzichtiger geworden. Ziet het OM dat ook?
Zie bovenstaande antwoord: er zijn duidelijke aanwijzingen dat rechters voorzichtiger zijn geworden, wat heeft geleid tot een toename van het aantal vrijspraken.
4. Heeft de kwaliteit van aangedragen bewijs te lijden onder zaken als bezuinigingen, reorganisatie politie, et cetera?
Hoewel het op het eerste gezicht aannemelijk lijkt dat bezuinigingen en reorganisatie een negatieve invloed kunnen hebben op de kwaliteit van de zaken, is dat verband niet aan te tonen. De boodschap van Collegevoorzitter Herman Bolhaar bij het verschijnen van het jaarbericht 2014 was: het OM
levert de afgesproken prestaties en blijft binnen de financiele kaders, maar functioneert aan de rand van zijn kunnen.
5. Baart het percentage vrijspraken het OM zorgen?
Het OM is er voor de waarheidsvinding, niet om in iedere zaak die voor de rechter komt een veroordeling "te scoren". Dat betekent dat het OM regelmatig de afweging maakt om een zaak, omwille van de slachtoffers of het maatschappelijk belang, voor de rechter te brengen, ook al bestaat vooraf
het inzicht dat een kans op vrijspraak aanzienlijk is. Dat laat onverlet dat het OM de ontwikkeling van de vrijspraken blijft volgen en bewust stuurt om zoveel mogelijk zaken met de juiste strafvorderlijke kwaliteit voor de rechter te brengen.
Deel dit op
*