Schaduwbankwezen kleiner dan gedacht, maar nieuwe risico's dienen zi..


Het Nederlandse schaduwbankwezen is aanzienlijk kleiner dan eerdere schattingen lieten zien. De omvang en risico's van securitisatievehikels - die mondiaal een centrale rol speelden in de kredietcrisis - zijn sterk afgenomen. Tegelijkertijd brengt de wereldwijd snelle groei van
beleggingsfondsen in het schaduwbankwezen nieuwe risico's met zich mee. DNB wil deze risico's beperken door in internationaal verband afspraken te maken over de macroprudentiele inzet van bestaande beleidsinstrumenten. Ook wil DNB de opkomst van alternatieve kredietplatforms, zoals
crowdfinance en kredietunies, goed monitoren, zodat transparante en schokbestendige alternatieven naast bankfinanciering ontstaan.

Schaduwbankieren is kredietverlening door instellingen buiten het gereguleerde bankwezen. Een voorbeeld hiervan zijn beleggingsfondsen die beleggen in woninghypotheken. Hoewel schaduwbanken een negatieve bijklank hebben, kunnen ze een welkome bron van financiering voor de economie bieden naast
bancair krediet. Dit geldt zeker in Europa, waar de economieen sterk op banken leunen. Betere toegang van bedrijven tot meerdere financieringsbronnen vergroot de schokbestendigheid van de economie. Hierbij is het wel van belang om scherp te letten op de opbouw van nieuwe financiele
stabiliteitsrisico's. Vanuit dit perspectief cooerdineert de Financial Stability Board (FSB) een mondiaal project waarin jaarlijks ontwikkelingen in het schaduwbankieren in kaart worden gebracht. Dit jaar is een nieuw meer risico-gebaseerd raamwerk geintroduceerd, dat een scherper licht werpt
op de omvang en risico's van het schaduwbankieren, ook in Nederland.

Figuur 1 - Balansomvang Nederlandse schaduwbankwezen per economische functie, 2008 - 2014
Het Nederlandse schaduwbankwezen is met een omvang van EUR 207 miljard binnen het nieuwe FSB-raamwerk aanzienlijk kleiner dan gedacht (Figuur 1), en zo'n tien keer kleiner dan het Nederlandse bankwezen. De securitisatie-activiteiten zijn sterk afgenomen en de maatstaf voor schaduwbankieren
richt zich nu beter op activiteiten met bankachtige risico's die niet onder het bankentoezicht vallen. Ongeveer 1% van het mondiale schaduwbankwezen valt onder de Nederlandse jurisdictie. De top-3 van landen met het grootste schaduwbankwezen bestaat uit de Verenigde Staten (40%), het Verenigd
Koninkrijk (11%) en Ierland (8%).

Sterke groei beleggingsfondsen brengt nieuwe risico's met zich mee

In de afgelopen jaren zijn beleggingsfondsen snel gegroeid, sinds 2011 met gemiddeld 10% per jaar. Dit geldt ook voor obligatiefondsen, funds-of-funds, hypotheekfondsen, geldmarktfondsen en hedgefondsen, die tot het schaduwbankwezen worden gerekend omdat ze (in)direct in obligaties en leningen
beleggen en een schakel zijn in de keten van kredietintermediatie (Figuur 2). De sterke groei van beleggingsfondsen hangt samen met de strengere regelgeving voor banken, wat een verschuiving van kredietintermediatie naar minder gereguleerde marktpartijen in de hand werkt. Daarnaast drukt het
uitzonderlijk ruime monetaire beleid het risicovrije rendement, wat de participatie van investeerders in beleggingsfondsen met hogere rendementen (en risico) stimuleert.

Figuur 2 - Onwikkeling balansomvang beleggingsfondsen in het Nederlandse Schaduwbankwezen 2008-2014

De sterke groei van beleggingsfondsen brengt nieuwe risico's met zich mee. Een scenario waarin beleggers in groten getale uitstappen (een run), is het voornaamste systeemrisico. Wanneer beleggers uit beleggingsfondsen stappen kan dit fondsbeheerders ertoe dwingen om activa op illiquide markten
tegen forse kortingen te verkopen. Dit kan prijsschokken op financiele markten versterken - zeker wanneer fondsen gebruik maken van leverage - en tot verliezen leiden voor Nederlandse banken, verzekeraars en pensioenfondsen. Doordat de liquiditeit op segmenten van financiele markten in de
afgelopen jaren is verslechterd, is dit risico toegenomen.

Om deze liquiditeitsrisico's tegen te gaan, moeten fondsbeheerders in hun risicomanagement rekening houden met verminderde handelsmogelijkheden. Daarnaast wil DNB het risico van grootschalige onttrekkingen aan beleggingsfondsen verder beperken door in internationaal verband afspraken te maken
over de macroprudentiele inzet van bestaande beleidsinstrumenten - zoals stresstesten, leverage-limieten en andere restricties. Internationale cooerdinatie is hierbij van belang, omdat beleggingsfondsen zich makkelijk over landsgrenzen kunnen verplaatsen en de risico's een mondiaal karakter
hebben.

Securitisatievehikels sinds de kredietcrisis scherper in beeld

Securitisatievehikels speelden een belangrijke rol in de opbouw van systeemrisico's voor de kredietcrisis. Deze partijen voerden bewerkingen uit op pakketten leningen die werden doorverkocht aan investeerders. Het systeemrisico nam toe, doordat de verpakte en opgeknipte leningen een hoger
risicoprofiel hadden dan op het oog leek, en de risico's op een ondoorzichtige manier door het systeem verspreid werden. De omvang van securitisatievehikels is na de kredietcrisis gestaag afgenomen, doordat de vraag van beleggers is teruggelopen. Ook is het toezicht aangescherpt waardoor de
securitisaties in doorsnee nu minder risicovol zijn, en de risico's beter zijn terug te zien op de balansen van Nederlandse financiele instellingen.

Een kwart van de securitisatievehikels (EUR 81 miljard; Figuur 1) valt niet onder prudentieel toezicht in Nederland en behoort tot het Nederlandse schaduwbankwezen. Deze securitisaties zijn veelal opgezet door een buitenlandse partij en hebben een hoger risicoprofiel. Doordat de regulering is
aangescherpt en de balansomvang van deze securitisatievehikels met ruim 40% is afgenomen, zijn de risico's momenteel beperkt. DNB volgt de securitisatiemarkt nauwlettend om de opbouw van nieuwe systeemrisico's vroegtijdig te signaleren.

Omvang financieringsmaatschappijen en alternatieve kredietplatforms beperkt

Een klein deel van het Nederlandse schaduwbankwezen bestaat uit financieringsmaatschappijen die geen onderdeel zijn van een bank (EUR 16 miljard; Figuur 1). Deze maatschappijen verzorgen kredietverlening - meestal consumptieve kredieten of leasingcontracten - en kunnen daarbij gebruik maken
van korte-termijnfinanciering, waardoor ze bankachtige risico's nemen.

Tenslotte zijn alternatieve kredietplatforms, zoals crowdfinance en kredietunies, in opkomst. Deze initiatieven brengen kredietvragers in contact met geldverstrekkers en dragen bij aan de diversiteit van het financieringslandschap. Omdat alternatieve kredietplatforms activiteiten met
bankachtige risico's faciliteren en nog nauwelijks onder toezicht staan, vallen ze binnen het schaduwbankwezen. De omvang van financiering via deze platforms is met enkele tientallen miljoenen in Nederland nog zeer gering. Door financieringsmaatschappijen rapportageplichtig te maken, en de
rapportage voor kredietplatforms waar nodig uit te breiden, kan DNB risico's in de toekomst beter monitoren, zodat gezonde marktfinanciering ontstaat.