Nieuwsbericht | 09-01-2016 | 15:01 - Naar aanleiding van berichten in de media bij het uitkomen van de handreiking schriftelijk euthanasieverzoek zijn er vragen gerezen over euthanasie bij (gevorderde) dementie. Het doel van de handreiking is om aan het publiek en artsen te verduidelijken waar rekening mee moet worden gehouden als er een schriftelijk euthanasieverzoek wordt opgesteld. De KNMG adviseert publiek en artsen dan ook om de handreiking te gebruiken bij het opstellen van een schriftelijk euthanasieverzoek. Hieronder staat een door de KNMG opgestelde toelichting op de handreiking.

De handreiking is opgesteld door een werkgroep van het ministerie van VWS , Veiligheid en Justitie en de KNMG. De handreiking is gebaseerd op een analyse van de wetsgeschiedenis, de oordelen van de Regionale toetsingscommissies, jurisprudentie, literatuuronderzoek en knelpunten uit de praktijk.

Euthanasie en dementie

Dementie is op zichzelf geen reden om een euthanasieverzoek in te willigen. De patient zal duidelijk moeten maken wat voor hem in deze situatie het lijden ondraaglijk maakt. Het is daarom van het grootste belang dat arts en patient hierover tijdig met elkaar in gesprek gaan.

In het algemeen kan euthanasie alleen plaatsvinden in de beginfase van dementie, wanneer de patient nog in staat is met de arts te communiceren over de euthanasiewens en de ondraaglijkheid van het lijden. Het lijden bestaat in deze fase vaak uit het ervaren van geestelijke aftakeling en het verlies van onafhankelijkheid of de angst daarvoor. Een schriftelijke euthanasieverzoek kan dan behulpzaam zijn, omdat de geestelijke vermogens van de patient sterk kunnen wisselen en afnemen. Om die reden raadt de KNMG artsen aan om tijdig een onafhankelijk consulent, vaak een SCEN-arts, te raadplegen.

In 2014 werd 81 keer melding gedaan van euthanasie bij een patient met dementie. Dit is een daling ten opzichte van 2013, toen er 97 meldingen werden gedaan. Zie voor meer cijfers over euthanasie het factsheet.

Bij patienten met gevorderde dementie is de afweging of voldaan is aan de wettelijke zorgvuldigheidseisen voor euthanasie veel complexer. Veel patienten met gevorderde dementie lijken immers niet meer te lijden aan de dementie of hun situatie. Patienten geven in die situatie vaak met woord of gebaar ook aan dat zij geen euthanasie meer willen. De uiting van de patient op dat moment zal door de arts over het algemeen belangrijker worden geacht dan wat de patient daarover eerder in een schriftelijk euthanasieverzoek heeft opgeschreven.

Artsen mogen geen euthanasie uitvoeren als niet duidelijk is dat de patient uitzichtloos en ondraaglijk lijdt. Als er bij patienten met gevorderde dementie geen uiterlijke tekenen van lijden zijn mag de euthanasie dan ook niet meer uitgevoerd worden, ook niet als de patient van tevoren een schriftelijke wilsverklaring heeft opgesteld. Er kan dan immers niet meer worden vastgesteld of voldaan is aan het criterium uit de euthanasiewet van uitzichtloos en ondraaglijk lijden. In die gevallen zal de schriftelijke wilsverklaring vooral een richtsnoer voor de arts zijn om levensverlengende behandelingen niet meer te starten of die te staken.

Uitzonderlijke situaties

Er kunnen zich echter zeer uitzonderlijke situaties voordoen waarin de patient naast de dementie ondraaglijk lijdt aan bijkomende lichamelijke klachten zoals ernstige benauwdheid of pijn. Ook angst, agressie of onrust kunnen bijdragen aan ondraaglijk lijden. In die zeldzame gevallen kan een arts gehoor geven aan het euthanasieverzoek, ook als de patient dit niet meer in woord of gebaar kan bevestigen. Ook in die situaties hechten artsen en toetsingscommissies er echter aan wanneer er als bevestigend te beschouwen verbale en non-verbale communicatie bestaat, zoals knikken, handdrukken, gelaatsuitdrukkingen, klanken, gebaren of uitspraken.

Als een arts niet meer bij de patient kan nagaan of de doodswens nog bestaat en of deze ondraaglijk lijdt zal de arts over het algemeen niet bereid zijn de euthanasie uit te voeren. Ook zal een arts over het algemeen niet bereid zijn euthanasie uit te voeren op basis van een schriftelijke wilsverklaring als die daarover niet regelmatig met de patient heeft gesproken. Daarom is het van het grootste belang dat arts en patient tijdig met elkaar in gesprek gaan over het naderende levenseinde. Ook is het van belang dat een schriftelijke wilsverklaring actueel gehouden wordt, zodat duidelijk is dat de wensen van de patient sindsdien niet veranderd zijn en de patient weet hoe de arts hier tegenover staat.

In de samenleving bestaat soms het misverstand dat mensen daadwerkelijk euthanasie zullen krijgen louter op basis van een schriftelijk euthanasieverzoek. Dat is niet het geval: een schriftelijk euthanasieverzoek is geen garantie voor euthanasie. Het is wel een belangrijk document omdat het gelegenheid biedt voor arts en patient om met elkaar in gesprek te gaan en omdat het de naasten en de arts houvast en richting geeft bij de keuze voor de zorgverlening als de patient hier zelf niet meer over kan communiceren.