Werkverschaffing

Op 12 maart 1930 werd door aannemer J. Prins van Wijngaarden uit Hattem begonnen met de aanleg van de hoofdtak. Met behulp van een baggermolen werd de eerste grond verplaatst bij Fort de Pol in Eefde. Bij de aanleg van het kanaal werd dus gebruik gemaakt van machines. Door de crisis is in het kader van werkverschaffing echter bijna 14 kilometer ook met de hand gegraven. Op 1 juli 1933 werd de eerste mijlpaal bereikt. Het sluizencomplex bij Eefde werd geopend met een sobere ceremonie.

Scheepvaart en waterhuishouding

Het kanaal werd gegraven voor een betere aanvoer van grondstoffen voor de Twentse textielindustrie (ruwe katoen) en voor de toevoer van steenkool uit de mijnen in Limburg. Daarnaast kreeg het kanaal de functie van het op peil houden van het water. Meestal werd en wordt er overtollig water afgevoerd. In het verleden traden met name de riviertjes de Berkel, de Regge en de Schipbeek regelmatig buiten hun oevers. Tegenwoordig is het steeds vaker nodig om bij droogte ook water van de IJssel in te laten.

Dat het kanaal twee belangrijke functies kreeg was bijzonder in die tijd. Gemengde kanalen waren uit den boze, want dat zou strijdig zijn met de belangen van de scheepvaart. De plannen werden dan ook in eerste instantie afgekeurd, waarna een lange discussie volgde tussen het Rijk, Rijkswaterstaat en regionale overheden en andere belanghebbenden. Een hoofdingenieur van de provinciale waterstaat van Overijssel slaagde erin de plannenmakers bij Rijkswaterstaat te overtuigen. Een belangrijk moment in de Nederlandse waterbeheergeschiedenis. Uiteindelijk speelde de afwateringsfunctie zelfs een cruciale rol in het besluit om de aanleg van het kanaal doorgang te laten vinden. Dit stond ter discussie door de crisis. Onderzoek toonde echter aan dat een verbeterende waterafvoer een hoog rendement gaf.

'Succes van een mislukking'

Met de openstelling van het kanaal werd het mogelijk om met grotere schepen en dus met meer vracht te varen. Daarvoor kon er slechts met erg kleine schepen op riviertjes als Regge en Schipbeek en bij een hoge waterstand op de beken worden gevaren. Grotere steden als Hengelo en Enschede waren tot de openstelling nog helemaal niet over het water te bereiken.

Het zou echter nog jaren duren voordat het kanaal effect had op de industriele ontwikkeling in de regio. In een studie naar de geschiedenis van het Twentekanaal wordt zelfs gesproken van het 'succes van een mislukking', omdat het verwachte effect in eerste instantie uitbleef. Na de Tweede Wereldoorlog werd het kanaal wel volop gebruikt voor vervoer van bouwmateriaal voor de wederopbouw van de Twentse steden. Ook nu wordt het kanaal volop door de binnenvaart gebruikt. Het kanaal speelde ook al snel een onmisbare rol in de waterhuishouding en doet dat op de dag van vandaag nog steeds. Ook de recreatievaart maakt inmiddels volop gebruik van de Twentekanalen.

Landschappelijke inpassing

Er wordt wel gezegd dat de aanleg van de Twentekanalen de grootste menselijke ingreep is die ooit in het landschap van Oost-Nederland is gedaan. Bij de aanleg werd dan ook zorgvuldig rekening gehouden met het landschap. Projectleider ingenieur Wentholt van Rijkswaterstaat vond dat heel belangrijk. Oud-minister van Waterstaat, de heer Van Lidth de Jeude, schreef hierover in zijn voorwoord van het Gedenkboek Twenthekanaal (1936): 'Voorts moesten uit aesthetisch oogpunt uit dit kanaal, dat een der mooiste streken van Nederland doorsnijdt, zeer hooge eischen worden gesteld.'

Overbrugging van grote hoogteverschillen en doorsnijding van landgoederen en dorpen werden waar mogelijk vermeden. Deze ontwerpprincipes zijn nog altijd goed herkenbaar in het landschap en zijn in 2014 geborgd in een visie voor ruimtelijke kwaliteit:

* Het Twentse idyllische landschap is leidend; * De kanaaldijken blijven laag zodat het landschap als het ware doorloopt en het kanaal geen visuele barriere vormt; * Toepassing van natuurvriendelijke oevers ter hoogte van ecologische waardevolle structuren; * Beplantingsvrije kades ter hoogte van bosschages en landgoederen; * Bij open landschappen bomenrijen handhaven en/of herplanten; * Bruggen en sluizen dienen beeldbepalende herkenningspunten te blijven.

Tips?

Dit jaar besteden we in elke nieuwsbrief aandacht aan het jubileum van het Twentekanaal. Met achtergrondverhalen over bijvoorbeeld het economische belang, de landschappelijke inpassing, het cultuurhistorisch kader, het belang van het kanaal voor de regionale waterhuishouding, de logistieke positie in binnen- en buitenland en persoonlijke verhalen van betrokkenen en belanghebbenden. Heeft u een tip voor een artikel? Stuur dan een e-mail.

Bronnen

Gedenkboek Twenthekanalen uit 1936, Jaarboek Monumentenzorg (1994), wikipedia.

Meer informatie

Meer informatie over het project is te vinden op de projectpagina Twentekanalen: verruimen vaarweg.