Evolutie in ons dagelijks leven


Gepubliceerd op
13 april 2016

Was evolutie ooit gelijk aan `biologie voor oude mannen', anno 2016 is evolutie relevant voor ons dagelijks leven. Via experimenten is er de toekomst mee te voorspellen, bijvoorbeeld over antibioticaresistentie of kanker. Dat zegt prof.dr. Arjan de Visser, persoonlijk hoogleraar Evolutionaire
genetica, in zijn inauguratie aan Wageningen University op 14 april.

Arjan de Visser weet met experimenten `evolutie te betrappen terwijl zij plaatsvindt'. Daarmee buigt hij de interesse voor evolutie als beschrijvende wetenschap die speculeert over het verleden om, naar een experimentele wetenschap die de toekomst voorspelt.

In zijn inaugurele rede `Evolutie in actie - van verklaren naar voorspellen' schetst de Wageningse hoogleraar de tien belangrijkste doodsoorzaken van de mens. "Bij drie daarvan speelt evolutie een essentiele rol," zegt hij. "Bij infectieziekten zoals diarree, aids, tuberculose en het recente
zika, kunnen de parasieten (bacterien en virussen) snel hun eigenschappen veranderen."

De ontdekking van antibiotica in 1928 bracht enkele van deze ziekten snel onder controle, althans, totdat de belagende bacterien niet langer voor antibiotica gevoelig bleken. De grote aantallen in een populatie, alsmede de snelle generatiewisseling, maakt dat bacterien, schimmels en virussen
zich genetisch razendsnel kunnen aanpassen aan onze natuurlijke afweer en medicijnen.

Een soortgelijk proces van kortetermijnevolutie, van `evolutie in actie' dus, doet zich voor bij kanker, waarbij door versnelde deling van de kankercellen, de kans op verdere veranderingen toeneemt en zo verspreiding door het lichaam en ongevoeligheid tegen chemotherapie teweeg kan brengen.

Voorspelbaarheid van evolutie

Evolutie houdt zich aan zekere regels. Dat betekent dat evolutie niet een willekeurige uitkomst heeft, maar soms dezelfde oplossing wordt gevonden, zoals blijkt uit de onafhankelijke, maar vrijwel identieke ontwikkeling van het oog bij vertebraten, zoals de mens, en bij de octopus. Kennelijk
zijn niet alle mogelijke uitkomsten van evolutie even relevant en concentreren ontwikkelingen zich in een bepaalde richting. Met de methode van experimentele evolutie van de Amerikaanse hoogleraar prof. Richard Lenski, die bacteriepopulaties jarenlang in een reageerbuis laat evolueren, is de
herhaalbaarheid van evolutie onderzocht onder gecontroleerde omstandigheden. "En als evolutie zich herhaalt is deze mogelijk ook voorspelbaar", zegt prof. De Visser, "omdat natuurlijke selectie evolutie stuurt."

Elke stap in de evolutie moet een levensvatbare nakomeling tot gevolg hebben, anders stopt de ontwikkeling. Dat beperkt het aantal mogelijkheden enorm. Maar hoe kiest evolutie de weg naar de beste `fitness'? Het blijkt dat in kleine populaties het toeval van groter belang is, terwijl in grote
populaties verschillende gunstige mutaties met elkaar concurreren. Omdat mutaties met een groot voordeel vaker winnen zullen grote populaties vaak dezelfde mutaties selecteren en daarmee voorspelbaarder zijn in hun evolutie. Echter, de mutaties in een kleine populaties leiden soms wel tot een
betere aanpassing (een hogere fitness) van de populatie, omdat meer verschillende mutaties worden gebruikt en zo een breder spectrum aan mogelijkheden worden verkend.

Hoe deze inzichten leiden tot de het tegengaan van infectieziekten en kanker is nog een open vraag. "Wetenschap gaat vooruit met horten en stoten, zoals blijkt uit de ontdekking van antibioticum", zegt prof. De Visser. "Maar de eerste schreden zijn inmiddels gezet bij het voorspellen van de
kortetermijnevolutie van het griepvirus, zodat vaccins tegen toekomstige uitbraken nu kunnen worden voorbereid."

mailen
Tweet

prof.dr. JAGM (Arjan) de Visser
Contactpersoon prof.dr. JAGM (Arjan) de Visser
Contactformulier + Meer (1)

* drs. JA (Jac) Niessen
Contactpersoon drs. JA (Jac) Niessen
Contactformulier

Wageningen University

Internationaal toonaangevende universiteit met opleidingen en onderzoek op het gebied van gezonde voeding en leefomgeving

* Tweederde van de Nederlanders wil meer buiten zijn
* [IMG] Winnaars Food Valley Havo Profielwerkstukprijs 2016 bekend!
* Effectieve natuurbescherming vereist focus op soort en mens Effectieve natuurbescherming vereist focus op soort en mens

Meer nieuws



- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan

Lees meer over de inauguratie van Arjan de Visser

* Evolutie terwijl u wacht Evolutie terwijl u wacht 14 april 2016 - De evolutietheorie wordt vaak geassocieerd met fossielen en een ver verleden. Maar ook vandaag de dag is evolutie aan de gang. Meer kennis hierover...

Bij infectieziekten zoals diarree, aids, tuberculose en het recente zika, kunnen de parasieten (bacterien en virussen) snel hun eigenschappen veranderen.

Arjan de Visser