What we talk about... wanneer we startups vragen naar privacy
De Ubers en Googles van de toekomst zitten bij ons om de hoek en we hadden geen idee wie het zijn. Samen met Studio Spomenik gingen we op onderzoek uit. Wat kunnen we van de Nederlandse startupscene leren en hoe denkt zij eigenlijk over privacy en databescherming?
Studio Spomenik heeft de scene in kaart gebracht door middel van een data-analyse van Twitter data. Deze analyse is gevalideerd en verrijkt aan de hand van vijf diepte-interviews met relevante spelers uit de startupscene.
De Nederlandse identiteit bestaat niet
Ook in de startupscene lijkt het waar te zijn. Een expliciet Nederlandse identiteit hebben we niet aangetroffen. Nederlandse startups zijn ontzettend gericht op de VS. Daar zijn meer opties, er is meer geld, er zijn meer lichtende voorbeelden. Het is dan ook niet gek dat Nederlandse
startup-lingo - en deze blog - veel leent uit de Engelse taal.
Startups houden van "new"
Dit was nauwelijks een verrassing: startups houden zich bezig met de nieuwste trends, het nieuwste design, de nieuwste technologie en de nieuwste toepassingen daarvan. Nieuw is altijd beter dan minder-nieuw. Veel van de gesprekken die online gevoerd worden gaan over de diensten en producten
van de toekomst.
Startups hebben een jaloersmakende hoeveelheid focus
De makers die we spraken zijn onwijs gefocust op het proces van bedenken, maken, falen, groeien en verbeteren. Dit alles met het doel om impact te maken. Eigenlijk precies de startup zoals we `m terugvinden in Lean Startup van Eric Ries of From Zero to One van Peter Thiel. Alles dat niet
strikt noodzakelijk is, wordt terzijde geschoven. Dit vind je bijvoorbeeld terug in de organisatieprocessen en in de informatie die startups met elkaar delen. We zien ook een mogelijke schaduwkant: lange-termijn consequenties zijn niet top of mind. De bredere maatschappelijke context waar een
nieuwe dienst of nieuw product in terecht komt is niet altijd in beeld.
Afbeelding gebaseerd op Life Above the City van Thomas Hawk (licentie: CC BY-NC 2.0)
Afbeelding gebaseerd op Life Above the City van Thomas Hawk (licentie: CC BY-NC 2.0)
De bredere maatschappelijke context? Wij waren natuurlijk vooral benieuwd naar de rol die privacy en databescherming spelen. Die zien wij namelijk als essentieel voor onze individuele vrijheid en uiteindelijk ook voor een vrije maatschappij en een functionerende democratie. Om de focus maar
even wat te verbreden.
De prioriteit van startups is niet het waarborgen van jouw privacy
Startups zien het als de verantwoordelijkheid van de gebruiker om zorg te dragen voor zijn of haar gegevens en privacy. Als een gebruiker het oke vindt om zijn ziel te vergeven voor gratis e-mail, soit. Het doel van een startup is niet om lekker verantwoord bezig te zijn, maar om van een hunch
een commercieel succes te maken. Zolang een bedrijf transparant is over wat ze met je data doen, of over hoe ze je gegevens wel of niet beveiligen, kun je ze er niet op afrekenen.
Privacy is als het doen van je belastingaangifte
Privacy- en gegevensbescherming? Het is als zand in de al zo precaire raders van de lean startup. Hier werd ons onderzoek eigenlijk een beetje onscherp. Want wat is privacy nou? In de gesprekken die we voerden kwam de technocratische, juridische 'tick-the-boxes'-dimensie van privacy veel aan
bod. Over die dimensie hadden de startups niet veel goeds te zeggen. Wetten zijn onduidelijk, cookie-meldingen monsterlijk lelijk, en belangrijker nog: het leidt af van de core focus van het bedrijf, en wordt daarom een moetje dat zo laat mogelijk en met tegenzin wordt gedaan. We hebben het
ook over de menselijke dimensie van privacy gehad. De ervaring van deze dimensie van privacy is bijna lijfelijk: persoonlijk en dicht op de huid. De founders die we spraken, spraken hun verbazing uit over hoeveel data mensen 'vrijwillig' delen, en over hoe er in de digitale wereld andere
normen en regels lijken te zijn dan in de fysieke wereld. Waarom staan we online zoveel meer toe?
Afbeelding gebaseerd op Paris views from Arc de Triomphe van Cameron Wears (licentie: CC BY-NC 2.0)
Afbeelding gebaseerd op Paris views from Arc de Triomphe van Cameron Wears (licentie: CC BY-NC 2.0)
Wat hebben we hier nou uit geleerd?
Het is onduidelijk wie onze normen, waarden en grenzen bewaakt.
Wie is ervoor verantwoordelijk dat de samenleving die we over vijf, tien, twintig jaar hebben, er een is waar we allemaal nog steeds blij mee zijn? Zijn het de makers van de producten en diensten die de maatschappij vormgeven? Is het de overheid die over de samenleving waakt? Of zijn wij,
autonome individuen, het zelf?
Er is een gebrek aan maatschappelijke visie
Toegegeven: ook wij zijn er soms snel bij om bedrijven af te rekenen op ingezette ontwikkelingen die we als schadelijk zien voor de toekomst. Maar is dat wel eerlijk? Zo lang er geen echte visie wordt ontwikkeld over privacy en data in de informatiemaatschappij, is er maar zoveel dat de wet
kan doen om het digitale Wilde Westen, waar data de new fronteer is, te beteugelen. En ontbreekt het zowel bedrijven als burgers aan kompas en houvast.
Zoals we nu omgaan met privacy, is niet houdbaar.
Het huidige wettelijke kader lijkt in twee dingen te resulteren: onvoldoende motivatie voor bedrijven om gegevensbescherming en privacy te waarborgen, en onvoldoende bescherming voor burgers. En in de tussentijd brokkelt onze privacy - en vrijheid - af.
Afbeelding gebaseerd op Flight DC to LaGuardia-18 van Michael Renner (licentie: CC BY-NC-SA 2.0)
Afbeelding gebaseerd op Flight DC to LaGuardia-18 van Michael Renner (licentie: CC BY-NC-SA 2.0)
Where to go from here? De komende tijd willen we een aantal dingen gaan onderzoeken.
We willen nog meer weten over de bedrijven die de internetdiensten van de toekomst vormgeven.
Wie zijn de mensen en ideeen achter deze diensten en wat vinden ze eigenlijk van ons, de gebruikers?
Hoe kunnen we good practices op het gebied van privacy en databescherming stimuleren?
En breder nog, kan er misschien zelfs zoiets ontstaan als een Nederlandse identiteit met haar eigen verhalen, helden en vijanden, een eigen missie en cultuur? Waarbij privacy meer is dan een juridisch euveltje? (Tja, we blijven natuurlijk nerds on a mission.)
Dit onderzoek is tot stand gekomen dankzij financiele steun van het SIDN fonds. Met heel veel dank aan Bram Kanstein, Edial Dekker, Jons Janssens, Joost Aartsen, Nalden, Renato Valdes Olmos, Sarah Hagens en Yuki Kho voor het delen van hun overtuigingen, ideeen en inzichten.