Resultaten onderzoek sociale en emotionele gevolgen van economische problematiek binnen varkenshouderij

24 mei 2016

Bij het Platform Stil Leed in het Buitengebied van de gemeente Hof van Twente zijn sinds de oprichting, nu ruim een jaar geleden, signalen van zorg binnengekomen over de situatie binnen de varkenshouderij. De sector verkeert in zwaar weer en dit heeft zijn weerslag op de ondernemers en de betrokken families, maar ook op de betrokken partijen in de periferie, de lokale werkgelegenheid, economie en de leefbaarheid van het gebied. Deze signalen waren voor het Platform aanleiding om een onderzoek uit te voeren naar de sociale en emotionele gevolgen van de economische problematiek binnen de varkenshouderij en zo het menselijke verhaal achter de cijfers boven tafel te krijgen. In samenwerking met de gemeente Hof van Twente heeft Stimuland dit onderzoek uitgevoerd.

Zeugenhouders

Het onderzoek richtte zich op zeugenhouders, omdat hier de problemen momenteel het zichtbaarst zijn. Als een goed beeld geschetst is van de sociale en emotionele gevolgen van de huidige situatie en van het eigen toekomstperspectief en de behoeften van al dan niet gestopte zeugenhouders, kan van hieruit gedacht worden over passende oplossingsrichtingen voor de zeugenhouders en hun families. Het onderzoek kan hiermee bijdragen aan maatwerk op bedrijfsniveau binnen de gemeente Hof van Twente en beleidsadviezen voor de sector als geheel.

Aanpak

Voor het onderzoek is een regionale werkgroep gevormd met enkele varkenshouders uit de gemeente Hof van Twente, een tweetal agrarisch bedrijfscoaches voor de varkens- en melkveesector, lokale vertegenwoordigers van de Land- en Tuinbouw Organisatie Noord (LTO Noord) en de Nederlandse Vakbond Varkenshouders (NVV) en betrokkenen vanuit het Platform Stil Leed in het Buitengebied, de gemeente Hof van Twente en Stimuland. Deze werkgroep heeft een plan van aanpak voor het onderzoek opgesteld, waarbij de nadruk lag op het gesprek met de ondernemers en de impact van de situatie voor de ondernemers en gezinnen. Om aandacht te schenken aan en om meer inzicht te krijgen in de individuele situaties van deze (ex-)zeugenhouders zijn in totaal 36 keukentafelgesprekken gevoerd door twee agrarisch bedrijfscoaches. Het proces heeft heel wat losgemaakt. Er is veel stil leed boven tafel gekomen. De ernst van de sociale en emotionele problemen die gepaard gaan met het ondernemen in moeilijke tijden of de bedrijfsbeeindiging is groot.

Neerwaartse spiraal

Uit de keukentafelgesprekken bleek dat veel ondernemers al jaren in een neerwaartse economische spiraal zitten of zaten. Na jaren van ups en downs zijn er sinds enige tijd alleen nog maar downs. De ondernemers houden krampachtig vast aan wat ze hebben en hopen ondertussen op betere tijden. Er heersen grote spanningen in de families en de toekomst wordt angstig tegemoet gezien. Men heeft het hele leven een strakke arbeidsmoraal gekend en leeft met de gedachte dat hard werken beloond wordt. Terwijl men nog harder werkt en de spanningen daardoor nog verder toenemen, lopen de schulden alleen maar verder op en zijn betalingsproblemen bijna een "vanzelfsprekendheid" geworden. Dit heeft een enorme impact op de gemoedstoestand van de ondernemers. Normen vervagen en het handelen wordt in sommige gevallen onvoorspelbaar. Men vertrouwt de omgeving niet meer en verliest de eigen verantwoordelijkheid en mogelijkheden uit het oog.

Gevoelens van schuld, schaamte en falen

Binnen het eigen netwerk van de ondernemers wordt er niet of nauwelijks over de problemen gepraat. Dit kan namelijk grote negatieve gevolgen hebben voor de reputatie en daarmee de bedrijfsbeeindiging versnellen. Binnen de familie wordt er veelal niet over gepraat, omdat gevoelens van schuld, schaamte en falen zwaar op de schouders drukken. Men voelt zich schuldig tegenover de oudere generatie die het bedrijf opgebouwd heeft en de woning, het pensioen en het levenswerk verliest en tegenover de jongere generatie die het bedrijf niet meer over kan nemen. Stoppers ervaren veelal weinig tot geen toekomstperspectief. Ze hebben geen CV, geen referenties en geen enkel idee wat ze nog zouden kunnen doen nu het agrarische bestaan weg valt. Mensen trekken zich terug uit het sociale leven en gooien deuren dicht voor partijen die wellicht best van goede wil zijn. De combinatie van al deze gevolgen maakt voor de (ex-)zeugenhouders dat de druk zo hoog op loopt dat het wel eens voorkomt dat ze vanuit wanhoop of machteloosheid onbezonnen dingen doen. Dit maakt problemen nog groter en complexer en het risico dat de situatie uit de hand loopt is aanwezig.

Conclusies en aanbevelingen

Uit de conclusies en aanbevelingen van het onderzoek blijkt dat het voor de gemeenten essentieel is om zich te realiseren dat het voor zowel stoppers als blijvers belangrijk is dat zij actief benaderd worden voor gesprekken. Zij moeten zich gehoord voelen en hun verhaal kwijt kunnen. Daarbij is er een grote behoefte aan zorgprofessionals die bekend zijn met de agrarische sector. Voor praktiserend zeugenhouders is coaching een goede optie, voor gestopten biedt zowel coaching als loopbaanbegeleiding mogelijkheden. Daarnaast is het advies om aandacht te besteden aan het vergemakkelijken van vergunningaanvragen. Ondernemers vragen de gemeente familiebedrijven te steunen en bestemmingsplannen te versoepelen. De Rood voor Rood regeling moet gestimuleerd worden en er kan gedacht worden aan stimuleringsprojecten voor duurzame energie en mestverwerking. Veel zeugenhouders werken graag mee aan het verbeteren van het imago van de sector. Hiertoe trekken ze graag samen op met LTO, NVV, Producentenorganisatie Varkenshouderij (POV), de gemeente en de provincie. Landelijk is de regiegroep Vitale Varkenshouderij bezig met een herstructurering van de sector. Het is van belang dat dit rapport bij de regiegroep terecht komt, zodat de ernst van de sociale en emotionele gevolgen onder de aandacht gebracht wordt. Daarnaast is het aan de bestuurders binnen de NVV, LTO en de POV om gezamenlijk met het Platform Stil Leed in het Buitengebied en de verschillende overheden op basis van de signalen uit dit rapport verdere invulling te geven aan projecten gericht op zorg en begeleiding van de ondernemers en hun gezinnen.

Meer informatie

Wilt u meer informatie over de opzet en de resultaten van het onderzoek? Neem dan contact met ons op via (0529) 47 81 80 of stuur een mail naar info@stimuland.nl.