Toespraak staatssecretaris Bijleveld KvK Curaçao
“Ondernemerschap in het nieuwe land Curaçao”
Inleiding
Ik ben blij dat ik de Kamer van Koophandel en Nijverheid Curaçao mag feliciteren met haar 125-jarig bestaan. Het doet mij ook bijzonder deugd dat de Kamer dit feest viert met een serie lezingen en seminars over de toekomst van de economische ontwikkeling van Curaçao. Mij is verteld dat er vooral wordt stilgestaan bij de kansen en uitdagingen die de veranderende omgeving met zich meebrengen.
Vandaag is de eerste dag van het derde “Marshe pa Empresario”, een driedaags evenement dat gelegenheid biedt aan lokale ondernemers om zich te laten informeren over allerlei zaken met betrekking tot het ondernemerschap. Daar speelt de staatkundige vernieuwing natuurlijk ook een belangrijke rol in.
Ik wil het vandaag dan ook met u hebben over wat de staatkundige veranderingen betekenen voor ondernemerschap in het nieuwe land Curaçao. De omgeving van de bedrijven op Curaçao verandert ingrijpend. Iedereen op Curaçao heeft te maken met de staatkundige hervormingen. Met deze staatkundige veranderingen worden de kaders voor de toekomstige ontwikkeling van Curaçao neergelegd.
Het is een zeer complex proces. Zowel voor de mensen die er mee bezig zijn als voor de burgers en bedrijven op Curaçao. Ik ben nu al meer dan twee jaar bezig met de staatkundige hervormingen op de Nederlandse Antillen, en de terugkerende vraag die mij bereikt is “wat betekenen de staatkundige hervormingen voor mij?”
Die betekenen voor u als ondernemer: eerlijke concurrentie, transparantie en minder regeldruk, deugdelijk bestuur, waarborgen voor rechtshandhaving. En een uitstekende startpositie voor het nieuwe land dankzij de schuldsanering en de maatregelen uit het Sociaal Economisch Initiatief.
In de Slotverklaring zijn hierover afspraken gemaakt. In de jaren daarna was er een duidelijke opleving van de Curaçaose economie waar te nemen. Dat is economisch verklaarbaar, omdat deze afspraken zekerheid geven over de onderwerpen die ik net noemde, en die voor investeerders, ondernemers en burgers zo belangrijk zijn. Evenzo is er in de aanloop naar het referendum nu sprake van onzekerheid. Het doorgaan van het staatkundig proces op Curaçao zal deze onzekerheid wegnemen.
De wereld is veranderd
Sinds het ondertekenen van het slotakkoord is de wereld om ons heen ingrijpend veranderd, met grote gevolgen voor het investeringsklimaat, ook op Curaçao. De financiële crisis heeft wereldwijd hard toegeslagen en vraagt om nieuwe beleidsreacties. De economie van Curaçao is weliswaar niet of nauwelijks rechtstreeks geraakt door de financiële problemen in de bancaire sector, maar het inzakken van de wereldeconomie zal ook Curaçao raken. U als ondernemers hebt daar waarschijnlijk al ervaringen mee. Ervaringen die ik overigens graag van u hoor. Want het is nog onduidelijk hoe hard de economie van Curaçao geraakt zal worden.
Het is nu vooral van belang om ervoor te zorgen dat de crisis niet onnodig hard zal toeslaan. Beter nog zou het zijn als Curaçao sterker uit de crisis komt om zo een goede start als nieuw land te kunnen maken. Mijn verhaal over de staatkundige verhoudingen kan niet los gezien worden van de staat waarin de wereldeconomie verkeert.
Het speelveld en de randvoorwaarden
In Nederland heeft het Kabinet maatregelen tegen de gevolgen van de crisis genomen. We hebben daarbij gekeken naar de korte, de middellange en de lange termijn. Voor de korte termijn is een bestedingsimpuls de gewenste maatregel om de conjuncturele neergang te dempen. Voor de lange termijn wordt gekozen voor structurele hervormingen zoals het verhogen van de pensioengerechtigde leeftijd. Mij is opgevallen dat de pensioengerechtigde leeftijd op Curaçao vooralsnog gehandhaafd blijft.
Het doel van alle maatregelen die genomen zijn is om Nederland sterker uit de crisis te voorschijn te laten komen. Dat betekent dat er op een fundamentele manier naar de Nederlandse maatschappij en de Nederlandse economie is gekeken. Van daaruit is vervolgens gekozen voor maatregelen, die soms ook offers van iedereen vragen.
Dat is op Curaçao niet anders. Ook Curaçao moet sterker uit de wereldwijde economische neergang komen en moet een goede start als nieuw land kunnen maken. Dat betekent dat er een evenwichtige mix van investeringen en hervormingen nodig is, waarbij sommige maatregelen offers van mensen zullen vragen, maar waarbij de mensen ook iets geboden wordt.
De wereldwijde recessie maakt dat de timing voor het uitvoeren van de agenda van investeringen en hervormingen op Curaçao, die hoort bij het proces van staatkundige hervormingen, buitengewoon goed te noemen is. Want juist nu heeft de economie een impuls nodig. Je kunt bijna stellen dat Curaçao daarmee wereldwijd voorop loopt. Terwijl er in de meeste landen in de wereld eerst nagedacht moest worden over welke investeringen en hervormingen noodzakelijk zijn, is er hier al begonnen met investeringen en hervormingen. Er wordt op dit moment door het Land Nederlandse Antillen, het eilandgebied Curaçao en Nederland flink geïnvesteerd in de economie van Curaçao en er wordt hard gewerkt aan structurele hervormingen. Niet alleen op staatkundig vlak maar ook op sociaaleconomisch vlak.
De elementen “staatkundige hervormingen” en “financiële crisis” zijn beide van direct belang voor de ondernemer. Het gaat dan om ruimte om te investeren en economische groei. Ik vind het de taak van de overheid om te zorgen voor goede randvoorwaarden, zodat de overheid ondernemers in staat stelt om te kunnen concurreren.
Concurrentie
Een belangrijke voorwaarde daarvoor is een eerlijk en open speelveld. Een speelveld waar toetreders en gevestigde partijen gelijke toegang tot hebben en aan gelijke regels moeten voldoen. Veel ondernemers zijn niet bang voor concurrentie. Ze hebben een goed bedrijf met goede producten en kunnen en willen de concurrentie aan. Concurrentie is belangrijk om van een land een economisch succes te maken. Concurrentie dwingt ondernemers om te presteren. Om nieuwe, betere producten en diensten aan te bieden. Dit is goed voor de consumenten, maar uiteindelijk ook voor de ondernemers zelf. Want met die betere producten en diensten kunt u beter concurreren met buitenlandse bedrijven.
Concurrentie komt niet vanzelf. Het is de overheid die zal moeten zorgen dat er een gelijk speelveld ontstaat voor bestaande aanbieders en potentiële toetreders. Het is aan de overheid om toetredingsbarrières te doorbreken en te zorgen dat dominante aanbieders hun marktmacht niet misbruiken. Zeker op een klein eiland met relatief weinig aanbieders is het van belang dat er toezicht op concurrentie is. Daarom wordt er vanuit het SEI momenteel gewerkt aan mededingingsbeleid voor Curaçao. Een belangrijk element daarbij is het opzetten van een onafhankelijke toezichthouder.
Natuurlijk zijn er bedrijven met gevestigde belangen die veranderingen niet zomaar kunnen accepteren. Een telefoonbedrijf dat jarenlang een wettelijk monopolie heeft, zal het er niet mee eens zijn als opeens andere partijen toegelaten worden. Maar als dat van tevoren duidelijk aangekondigd wordt en het bedrijf zich op de veranderingen kan voorbereiden, dan valt een groot deel van de bezwaren weg.
Transparantie en lagere regeldruk
Veranderingen moeten duidelijk aangekondigd worden, niet alleen voor het telefoonbedrijf uit mijn voorbeeld maar voor bijna alles dat de overheid doet. Burgers en bedrijven moeten de tijd hebben om zich op de veranderingen voor te bereiden en daar op democratische wijze invloed op uit te oefenen. Daarom vind ik het ook zo belangrijk om uit te blijven leggen wat de staatkundige hervormingen voor burgers en bedrijven betekenen.
In Nederland hebben we al enige ervaring met het verminderen van administratieve lasten. Het lijkt zo eenvoudig. Schaf gewoon wet- en regelgeving af waar ondernemers last van hebben. Toch? Helaas: zo makkelijk is dat niet. Regels en vergunningsvereisten zijn er niet voor niets. Regels hebben een doel, daarom zijn ze destijds gemaakt. Het zijn de spelregels van de samenleving.
Waar het dus om gaat is om wel de spelregels in de samenleving te behouden, maar dat wel zó te doen dat u als ondernemer daar het minste last van heeft. Er moeten dus duidelijke regels zijn die ook op een goede manier gehandhaafd worden. Bij het bestuderen van de zogenoemde ‘tegenstrijdige regelgeving’ in Nederland bleek dat het doorgaans niet de regels waren die tegenstrijdig waren, maar de interpretatie van de regels door de handhavende instanties. Dat is een les waar Curaçao zijn voordeel mee kan doen.
In Nederland zijn inmiddels verschillende Kabinetten hard bezig geweest met de last die burgers en bedrijven ondervinden van de wet en regelgeving. Er is veel gebeurd en veel veranderd. Er zijn veel successen geboekt. Maar het ging zeker niet vanzelf en het duurde erg lang voordat de resultaten ook echt door de ondernemers gevoeld werden.
Uiteraard kan Curaçao gebruik maken van de Nederlandse ervaringen om het sneller en beter te doen. Maar op dit punt wil ik wel benadrukken: heb geduld. Het zal echt even duren voordat u als ondernemer echt iets merkt van de lagere regeldruk. Help uw bestuurders ook met dit proces. Want u kunt juist bij dit soort onderwerpen invloed uitoefenen. Laat uw bestuurders weten wat uw ideeën zijn en wat voor u merkbare verbeteringen zouden zijn. De overheid moet zich namelijk richten op voor ondernemers en burgers merkbare verbeteringen van regeldruk. In Nederland heb ik daarvoor de website www.lastvandeoverheid.nl in het leven geroepen.
Want burgers en bedrijven weten het beste welke problemen en ergenissen regelgeving met zich mee brengt.
Goed bestuur
Ik wil benadrukken dat ik altijd veel aandacht heb gehad voor goed bestuur omdat dit voor burgers en bedrijven ontzettend belangrijk is. Een overheid kan alleen de juiste randvoorwaarden scheppen als zij krachtig en betrouwbaar genoeg is om te besturen. Het bestuur moet in staat zijn om op een transparante wijze goede regelgeving te maken en deze regels op een objectieve wijze te handhaven. Want het is van belang dat niet alleen de regels die op papier gezet worden goed zijn. Ook de handhaving moet van voldoende kwaliteit zijn.
Om de kwaliteit van het bestuur te verbeteren is er het programma Institutionele Versterking en Bestuurskracht. Dit programma richt zich op de capaciteit van het bestuur en de juiste checks and balances in het bestuur. De kleinschaligheid van de eilanden maakt dat het vaak lastig is om voldoende mensen met de juiste kwalificaties te vinden op cruciale posities. Bestuurders en ambtenaren worden ondersteund, bijvoorbeeld door trainingen, zodat ze beter in staat zijn om hun taken uit te voeren.
Zoals het voor een bedrijf van belang is dat de checks and balances kloppen, is het dat ook voor de overheid. Er dienen voldoende waarborgen in het systeem te zitten, zodat de bestuurders in staat zijn om de belangen van de hele Curaçaose samenleving te dienen.
Voor de economie is dit van levensbelang. Een goed bestuur maakt dat investeerders vertrouwen hebben om te investeren in een land, maakt dat ondernemers kunnen concurreren in een transparante en toegankelijke markt. Zonder goed bestuur zal investeren op Curaçao gezien worden als risicovol. Dat zal betekenen dat de rente omhoog zal gaan, investeerders zullen namelijk een risicopremie willen zien op hun investeringen. Daardoor zal er minder geïnvesteerd worden en dat zal de economie ernstige schade toebrengen.
U moet veilig kunnen ondernemen. Misdaad moet effectief bestreden worden. Op dit gebied werken de Nederlandse Antillen, Curaçao en Nederland al jaren samen, bijvoorbeeld met het recherchesamenwerkingsteam en de kustwacht. En in de nieuwe staatkundige structuur hebben we voor meer waarborgen voor rechtshandhaving gezorgd. Deze waarborgen zijn neergelegd in de consensusrijkswetten voor het gemeenschappelijk Hof, het Openbaar Ministerie en de Politie.
Sociaal Economisch Initiatief
Om de economie van Curaçao structureel te versterken op economisch én sociaal gebied is met geld van Curaçao en Nederland het Sociaal Economisch Initiatief (SEI) opgesteld. Ook de private sector op Curaçao is actief betrokken geweest bij het opstellen van het SEI. Ik vind dat een compliment waard. Het is goed om te zien dat zowel bij de overheid als het bedrijfsleven de noodzaak van het SEI programma wordt herkend. Het SEI heeft immers tot doel om Curaçao een zo goed mogelijke start te laten maken als zelfstandig land. Ruwweg is het SEI in te delen in een deel investeringen en een deel structurele hervormingen.
SEI: investeren in infrastructuur en mensen
De investeringen beslaan een zeer breed scala aan onderwerpen, waarvan er vele ten goede komen aan het bedrijfsleven. Zo wordt er een MKB beleidsplan opgesteld, natuurlijk in samenwerking met de belanghebbenden, waaronder natuurlijk ook onze gastheer de Kamer van Koophandel en Nijverheid. Er is 1,8 miljoen Antilliaanse guldens vrijgemaakt voor de bevordering van de levensvatbaarheid van het MKB. Gisteren is de eerste mijlpaal bereikt met de ondertekening van de financiering van dit project. Maar het gaat er natuurlijk om dat ook de uitvoering van dit project – en van de andere projecten in het SEI – snel van start gaat.
Er wordt niet zomaar van bovenaf vanuit het SEI een aantal acties ondernomen voor het bedrijfsleven. Het doel is juist om het bedrijfsleven actief bij de projecten te betrekken. Daar zit veel van de know-how. Een groot aantal projecten wordt daarom samen met het bedrijfsleven gedaan. Zo wordt er fors geïnvesteerd in het verbeteren van de stadsentree van Punda en in tal van projecten langs de Scharlooweg en Pietermaai. Ook het aanpakken van verkeersknelpunten, zoals de Caracasbaaiweg, en het verbeteren van de bewegwijzering zijn belangrijke projecten die het eiland aantrekkelijker maken voor investeringen.
Natuurlijk richt het SEI zich ook op investeringen in mensen. De economie kan alleen groeien als er voldoende gekwalificeerde mensen op het eiland wonen en werken. Op dit moment is er een grote groep mensen die niet voldoende is toegerust voor de arbeidsmarkt. Daar wordt binnen en buiten het SEI wat aan gedaan. In het SEI wordt er geïnvesteerd in een opleidingsprogramma voor werklozen en werkzoekenden. Samen met het bedrijfsleven wordt een traject opgestart om werkzoekenden horecatraining te geven. Gisteren is ook getekend voor het Kenniscentrum Bedrijfsleven Beroepsonderwijs.
Maar er speelt nog veel meer. Met het programma onderwijs en jongeren wordt fors ingezet op het verbeteren van het onderwijs op Curaçao. Het bestrijden van schooluitval is daarbij voor mij een belangrijk aandachtspunt, want een schoolverlater zonder diploma heeft weinig kansen op de arbeidsmarkt. Terwijl werknemers met een goed diploma juist hard nodig zijn. Het programma is er dan ook op gericht om meer jongeren met een goed diploma van school te laten gaan. Dit alles moet uiteindelijk resulteren in een goed opgeleide beroepsbevolking en een duidelijk lagere jeugdwerkloosheid.
SEI: structurele hervormingen
Er zijn ook structurele hervormingen nodig om Curaçao sterker te maken, zodat Curaçao kan profiteren als de wereldeconomie weer aantrekt. Zo staan in het SEI maatregelen om de sociale zekerheid activerender te maken. In Nederland hebben we het wel eens over de transformatie van een vangnet in een trampoline. We willen mensen niet alleen opvangen als ze onder het aanvaardbare minimum dreigen te vallen, maar ze vooral weer aan werk helpen.
Daarom wordt de onderstand gekoppeld aan de verplichting van de burger tot het zoeken van arbeid en tot her- en bijscholing. Om dit te ondersteunen wordt er een vacaturebank gebouwd. En oneigenlijk gebruik wordt ontmoedigd.
Belangrijk is ook het hervormen van het pensioenstelsel en het stelsel voor gezondheidszorg. Deze hervormingen zijn nodig om ook in de toekomst de pensioenen en de gezondheidszorg betaalbaar te houden. Want net als in Nederland vergrijst de bevolking op Curaçao. Dat zet de pensioen- en gezondheidszorg stelsels onder druk. Aanpassing van de pensioengerechtigde leeftijd is ook op Curaçao het overwegen waard.
Vanuit mijn ervaringen bij de SER heb ik gezien dat het bij dit soort processen goed is om deze hervormingen gezamenlijk vorm te geven. Werkgevers, werknemers en overheid moeten samen om tafel om de problemen te adresseren en om gezamenlijk tot een oplossing te komen. Dat voorkomt arbeidsonrust met stakingen en de daaruit voortkomende kosten voor de maatschappij. Daarbij vind ik het van belang dat de belangen van iedereen meegewogen worden. Dus bijvoorbeeld ook de belangen van de werkloze moeder die zoveel moeite heeft met het combineren van het vinden van een baan met het moederschap. Of de belangen van de jongere generatie die nog naar school gaat. Dat betekent ook dat de overheid niet zomaar grote tekorten kan opbouwen die ten koste gaan van toekomstige generaties.
Overheid en bedrijfsleven, werkgevers en werknemers, werken niet altijd optimaal samen. Bij het opstellen van het SEI is dat wel degelijk het geval geweest en ik wil daar nogmaals mijn waardering voor uitspreken. De publieke en de private sector hebben in gezamenlijkheid een gedegen pakket samengesteld van een wezenlijk economisch belang voor het nieuwe land Curaçao. De private sector heeft daarbij ook de toezegging gedaan voor medefinanciering. Die toezegging is een verplichting. Afspraak is afspraak!
Schuldsanering
Dat brengt me bij een onderdeel van het staatkundig proces dat veel aandacht heeft gekregen: de sanering van de schulden en betalingsachterstanden, gekoppeld aan financieel toezicht. Zoals u weet saneert Nederland een groot deel van de schuldenlast van het Land Nederlandse Antillen en het eiland Curaçao. Het College Financieel Toezicht is ingesteld om ervoor te zorgen dat er een ordelijk en transparant begrotingsproces wordt gevolgd en de overheidsfinanciën structureel op orde blijven. Dit is ook voor u van belang. Doordat de overheid minder geld hoeft te lenen op de kapitaalmarkt zal de rente op de kapitaalmarkt dalen. Dat betekent een extra impuls voor ondernemend Curaçao. Door de lagere rentestand kan er immers meer door private partijen geïnvesteerd worden.
De schuldsanering van het Land Nederlandse Antillen is inmiddels begonnen en nu de begroting van Curaçao is goedgekeurd door het Cft kan ook begonnen worden met de sanering van de schulden van Curaçao.
Tot slot
Ondernemen in het nieuwe land Curaçao levert vele nieuwe kansen op, juist door de afspraken die in de Slotverklaring zijn gemaakt op de gebieden die ik hiervoor heb besproken. De economie wordt dynamischer door het nemen van de structurele maatregelen die in het SEI zijn afgesproken. Er is meer ruimte voor concurrentie en minder regeldruk. De overheid wordt transparanter en zal beter in staat zijn om haar diensten aan de burgers en bedrijven te verlenen. Daarbij helpt het dat de schuldenlast tot acceptabele proporties wordt teruggebracht, zodat de overheid in staat wordt gesteld haar taken naar behoren uit te voeren.
Juist in een tijd van wereldwijde economische achteruitgang wordt flink geïnvesteerd in Curaçao, zodat het eiland er na de crisis beter voor zal staan en kan profiteren van het wereldwijde economische herstel. Doordat er aandacht is voor het activeren van werklozen en het behalen van diploma’s door jongeren zal een groter deel van de bevolking kunnen profiteren van dat herstel.
Ik ben ervan overtuigd dat de staatkundige veranderingen veel voordelen voor ondernemers brengen. Wij hebben in dit proces nu veel in geïnvesteerd. Ik daag u uit die investering nu ook te doen!
We doen een gezamenlijke investering in een nieuw land Curaçao waarin u kunt doen waar u goed in bent: ondernemen. Ik wens u daarbij oprecht heel veel succes, want als u succesvol bent, dan is Curaçao dat ook.