Heropening gerestaureeerde stadsmuren Zaltbommel
Op woensdag 26 september legde staatssecretaris Halbe Zijlstra de laatste steen van de gerestaureerde stadsmuren in Zaltbommel. Voorafgaand aan deze openingshandeling hield hij een toespraak.
• We zijn hier bij elkaar gekomen voor een historisch moment. Bijna 700 jaar geleden, in 1316 om precies te zijn, werd de eerste steen voor de stadsmuren van Zaltbommel gelegd. En zo meteen krijg ik de eer om samen met meester-metselaar Johan Tollenaar de láátste steen te mogen leggen.
• Dit is het sluitstuk van een omvangrijke restauratie, die 20 jaar geleden is ingezet door de gemeente Zaltbommel. Vanaf de allereerste fase koos u voor een zorgvuldige en publieksgerichte aanpak. Daarom begon u destijds met het organiseren van bewonersavonden om de geplande werkzaamheden toe te lichten en om draagvlak te realiseren. Heel verstandig, want als de muur door je tuin loopt en je hoort over zulke plannen, dan heb je toch al snel het beeld van bouwvakkers die met modder onder hun schoenen door jouw huis lopen en je rust verstoren.
• Maar toen al snel bleek dat de overlast reuze meeviel, toen werd het makkelijker om iedereen mee te krijgen en kon het balletje gaan rollen. Op sommige plaatsen kon worden volstaan met consolidatie en bescherming tegen verder verval, andere stukken vroegen om een ingrijpender herstel. Op een enkele plek waar een wezenlijk deel ontbrak, koos u voor een herkenbaar eigentijdse invulling, zodat duidelijk blijft wat er in het begin van deze 21e eeuw bijgekomen is. Deze aanpak sluit goed aan bij de moderne monumentenzorg, die ervoor zorgt dat de geschiedenis van een monument in alle fasen zichtbaar is.
• Op, in en rond de muur bleek zich veel interessante en zelfs beschermde flora te bevinden. Een duurzame en natuurvriendelijke aanpak zorgt voor een mooie balans tussen het behoud van de muren en de ontwikkeling van flora en fauna. Dat is ook historisch verantwoord, omdat de stadsmuur van oudsher de overgang markeerde van de dicht bevolkte stad naar het open schootsveld: met andere woorden van cultuur naar natuur.
• Zaltbommel kan trots zijn op dit prachtige erfgoed. De stadsmuur, de bastions, de grachten en de singel aan de overkant hebben de status van Rijksmonument, en een stuk open schootsveld buiten de muren is beschermd stadsgezicht. Van daaruit heb je hetzelfde zicht op Zaltbommel als de Spaanse troepen onder leiding van Francesco de Mendoza, toen die in 1599 de stad belegerden. En dat werd geen succes, want mede dankzij de muur was er geen doorkomen aan, en na twee maanden dropen de Spanjaarden af. Aangevoerd door Maurits van Oranje bleef de stad in Staatse handen, en beleefde Zaltbommel nog een mooie bloeiperiode.
• In het begin van de 17e eeuw stokte de groei, omdat een uitdijende zandplaat in de Waal het scheepsverkeer in de weg ging zitten. Den Bosch nam toen de functie van Zaltbommel over. Een ‘blessing in disguise’ vanuit cultuurhistorisch perspectief, want het verlies van de strategische functie en de stagnatie van de groei betekenden ook de redding van de Zaltbommelse stadsmuren. Ze hadden geen functie meer, maar ze stonden ook niemand in de weg. Ook toen de Ontmantelingswet in de 19e eeuw daartoe alle ruimte bood, konden de stadsmuren in Zaltbommel gewoon blijven staan. En nu maken ze in één oogopslag de geschiedenis van de verdedigingswerken zichtbaar, van de middeleeuwen tot de Tachtigjarige Oorlog.
• Ik ben blij dat uw gemeente zich realiseerde dat ze hiermee een unieke schat in huis had. Een monument dat onze geschiedenis tastbaar maakt. Cultureel erfgoed, waar zo veel mogelijk mensen van moeten kunnen genieten. Door de stadmuren beter zichtbaar en extra toegankelijk voor het publiek te maken, en door de betrokkenheid van uw inwoners bij dit monument te vergroten, sluit u naadloos aan bij het monumentenbeleid van dit kabinet.
• Uw gemeente en alle betrokkenen verdienen een groot compliment, u hebt dit op een voorbeeldige manier aangepakt. Ook de specialisten van mijn Rijksdienst Cultureel Erfgoed, die u hebben geadviseerd en begeleid, waren vol lof; ik kreeg alleen maar positieve berichten. De bijna 1,7 miljoen ondersteuning van het Rijk zijn hier goed besteed!
• Uw stad heeft er een geweldige toeristische trekpleister bijgekregen. Misschien moeten we die beroemde dichtregel over Zaltbommel aanpassen. Met alle respect voor Martinus Nijhoff, maar voortaan kun je met recht zeggen: “Ik ging naar Bommel om de muur te zien.”
Ik dank u wel.