Toespraak minister Dijsselbloem (Financiën) bij de aanbieding van de Miljoenennota 2014 aan de Tweede Kamer
Mevrouw de Voorzitter,
Het is een eer om hier de eerste Miljoenennota van het kabinet Rutte-Asscher aan te mogen bieden. Deze Miljoenennota geeft antwoord op de vragen hoe Nederland er in financieel-economisch opzicht voorstaat en hoe het Kabinet in 2014 en daarna werkt aan duurzaam economisch herstel.
Onze economie kampt met kwetsbaarheden die zich over een lange periode hebben opgebouwd en als gevolg van de financieel-economische crisis nadrukkelijk aan de oppervlakte zijn gekomen. We hebben veel welvaartsgroei gefinancierd met schulden. Mede daardoor is er voor burgers, bedrijven en banken nu de noodzaak hun balans te versterken. Dit type balanscrisis leidt tot een trager economisch herstel dan verwacht. We ondervinden nu de langdurige gevolgen daarvan. De eerlijke boodschap op deze Prinsjesdag is dan ook: er zijn geen snelle, pijnloze oplossingen.
Ook al is er de afgelopen jaren veel gebeurd, toch zijn we er nog niet. Er is al hard gewerkt om de financiële sector weer gezond te maken, de rust in de eurozone te herstellen en te besparen op de overheidsuitgaven. Maar het evenwicht in onze economie is nog niet terug. Dat blijkt - helaas - uit de cijfers. De koopkracht zal volgend jaar volgens de raming van het Centraal Planbureau met een half procent afnemen. Dat is al veel minder dan de daling in de afgelopen jaren. Hierbij is nog geen rekening gehouden met de recente afspraak over lagere pensioenpremies bij het ABP. De koopkracht van alle huishoudens daalt dan in doorsnee met een kwart procent in plaats van met een half procent. Als ook andere pensioenfondsen de premies verlagen in ruil voor minder pensioenopbouw,kan de koopkracht nog wat verder verbeteren. Ook de inflatie neemt komend jaar af. Het aantal werklozen loopt nog op tot 685.000.
Hoewel Nederland nog altijd bij de rijkste en meest concurrerende landen van de wereld hoort zijn we nu qua welvaart terug bij het niveau van 2007. We missen dus zes jaar groei. Anders gezegd: we zijn veel minder welvarend dan we voor de crisis dachten dat we nu zouden zijn. Gegeven de verwachte groei zullen we dat gat niet snel meer dichten! De aanpassing aan die nieuwe werkelijkheid is nog volop gaande.
Maar er is ook perspectief. En dan doel ik niet op de hoopvolle tekenen die zichtbaar zijn. Berichten over de aantrekkende wereldhandel, over de Europese economie die uit het dal kruipt en over Nederlandse bedrijven die nieuwe exportorders binnenhalen. We moeten voorzichtig zijn met voortijdig optimisme. Het huidige herstel is nog pril. Maar met perspectief doel ik op de hervormings- en stimuleringsagenda. Want daarmee kunnen we een basis leggen voor duurzaam financieel-economisch herstel.
Dat is het perspectief waar het Kabinet op koerst. Er is dus werk aan de winkel. U kent de drie uitgangspunten die we daarbij hebben: duurzame economische groei; de schatkist op orde; en een evenwichtige inkomensverdeling.
Het Kabinet kondigde in het Regeerakkoord hervorming aan van de financiële sector, de woningmarkt, de pensioensector, de arbeidsmarkt, de zorg en de energiesector. Deze voornemens zijn verder uitgewerkt in akkoorden. De wetsvoorstellen die daaruit volgen zullen de basis van ons herstel leggen. Denk aan de Verhuurderheffing, het Witteveenkader, de Participatiewet, de wet Werk en Zekerheid en het wetsvoorstel Langdurige Zorg. Hervormingen, financiële houdbaarheid en solidariteit gaan daarbij hand in hand. We zien uit naar de inhoudelijke behandeling van deze voorstellen dit najaar in beide Kamers. De fase van langzaam herstel en ingrijpende hervormingen vraagt veel van mensen. Maar alleen zo kunnen we duurzaam herstel bereiken. Dat is belangrijk voor ons allemaal en al helemaal voor jongere generaties. Een behoedzame invoering van ingrijpende veranderingen is geboden om verdere schokeffecten op de economie te voorkomen.
Veel van de soms te lang uitgestelde hervormingen hebben tijd nodig om hun vruchten af te werpen. Daarom presenteert het Kabinet in deze Miljoenennota ook een pakket maatregelen om de investeringen in Nederland op korte termijn weer op gang te brengen. Een pakket van meerdere miljarden aan publiek en privaat geld. Met maatregelen die zijn bedoeld om vermogen te mobiliseren en de woningmarkt en de bouw te ondersteunen. Met maatregelen voor energiebesparing en extra krediet voor het MKB. En met maatregelen voor grotere investeringen van institutionele beleggers in de Nederlandse economie. Dit pakket is tot stand gekomen na overleg met banken, verzekeraars, institutionele beleggers, woningbouwcorporaties en alle partijen van het Energieakkoord. In deze begroting wordt opnieuw het onderwijs ontzien en is ruimte gemaakt voor investeringen in de kwaliteit van het onderwijs.
Mevrouw de voorzitter,
Terwijl het de afgelopen jaren economisch minder ging, en de belastinginkomsten dus tegenvielen, zijn de overheidsuitgaven blijven stijgen. Denk aan WW-uitkeringen en de zorgkosten. Dat is op den duur niet vol te houden. De overheid geeft in 2014 nog elke dag 55 miljoen euro meer uit dan er binnenkomt. Er is flink bezuinigd, maar we zijn niet minder gaan uitgeven, maar minder meer. Als het Kabinet geen aanvullende maatregelen zou nemen, zou het begrotingstekort volgend jaar oplopen tot bijna vier procent van het bruto binnenlands product. En zolang er een begrotingstekort is, neemt ook de overheidsschuld toe. Volgend jaar komt die uit op 466 miljard euro. Wat betekent dat nu? We betalen elf miljard euro rente, en dat is meer dan we uitgeven aan het basisonderwijs voor anderhalf miljoen kinderen, of aan alle wegen, spoor en dijken bij elkaar. Mocht de rente verder zou oplopen, dan komen investeringen in zulke broodnodige zaken steeds meer in het gedrang. Daarom omvat de Miljoenennota 2014 aanvullende besparingen van per saldo zes miljard euro. Dat pakket is zo samengesteld, dat het economisch herstel zoveel mogelijk de ruimte krijgt. We gaan volgend jaar weer een halve procent economische groei bereiken. Het begrotingstekort komt uit op 3,3 procent van het bruto binnenlands product. Daarmee houden we onze schuld en de rente die we daarover betalen in de hand.
Een sterke kant van Nederland is de stabiliteit en het goede ondernemersklimaat. Dat komt mede doordat de inkomensverschillen relatief klein zijn en de sociale samenhang juist groot is. Dat maakt Nederland tot een prettig land om in te leven. Het Kabinet vindt het belangrijk dat er juist in deze lastige tijd extra aandacht is voor mensen met de laagste inkomens en de grootste moeite om tegenslagen op te vangen. Daarom neemt het Kabinet voor die groep bedoelde aanvullende maatregelen, om te komen tot een evenwichtige verdeling van nadelige effecten.
Mevrouw de voorzitter,
Dit is mijn slotsom: tot 2008 hebben we onze welvaart snel opgebouwd. Daarbij hebben we risico's genomen die nu hun tol eisen. We zijn er te lang vanuit gegaan dat het groeipad alsmaar zou doorlopen. Dit vergt nu veel van ons aanpassingsvermogen. Het kabinet spant zich in voor een stabiele toekomst met groei, maar zonder luchtbellen. De aanpassing aan de nieuwe economische realiteit gaat met horten en stoten. Met elkaar hebben wij de opdracht om het vertrouwen terug te brengen. Het vertrouwen dat toekomst weer 'vooruitgang' betekent. De term vooruitgang past wonderwel bij deze speciale dag, waarvan dit onderdeel met het koffertje in 1946 in gang is gezet door mijn voorganger Piet Lieftinck. Het koffertje symboliseerde voor hem het belang van gedegen staatsfinanciën voor de wederopbouw van het land. Lieftinck bracht in de zware jaren na de oorlog, met strenge hand, maar de blik gericht op een nieuwe tijd, de begroting weer op orde. Terugkijkend op zijn jaren als minister van Financiën heeft Lieftinck wel eens gezegd dat een begroting opstellen geen kunde is, maar kunst. Zonder worsteling, zo leerde hij ons, is de Miljoenennota van weinig waarde. Ik vind dat een inspirerende gedachte.
Mevrouw de voorzitter,
Natuurlijk zijn de Miljoenennota en alle bijbehorende stukken in dit digitale tijdperk á la minute te lezen via de Rijksfinanciën-app en op Rijksoverheid.nl. Met veel genoegen bied ik u - bij wijze van collectors item - het originele papieren exemplaar aan...