Toespraak van minister Dijsselbloem bij de aanbieding van het Financieel Jaarverslag van het Rijk 2016
Toespraak van minister Dijsselbloem van Financiën bij de aanbieding van het Financieel Jaarverslag van het Rijk 2016 aan de Tweede Kamer op Verantwoordingsdag 17 mei 2017 in Den Haag.
Mevrouw de voorzitter,
Dit is de vijfde keer dat ik hier voor u sta tijdens Verantwoordingsdag.
En wie al die Verantwoordingsdagen naast elkaar legt, ziet een duidelijke ontwikkeling. Over 2012 was de sombere boodschap nog: ‘We kregen het afgelopen jaar weinig cadeau.’ Over 2015 waren de overheidsfinanciën al veel sterker, maar konden we nog niet spreken over de topconditie van Dafne Schippers. Om in deze sfeer te blijven, zou je kunnen zeggen dat onze economie het afgelopen jaar de ausdauer van Tom Dumoulin had; al heeft de samenleving nog niet de opgewektheid van Churandy Martina.
Met die ausdauer bereikten we vorig jaar weer de voorkant van het peloton na een lange klim.
In 2016 zette het economisch herstel fors door met een groeicijfer van 2,2 procent. De groei had een brede basis: binnenlandse vraag, export en bedrijfsinvesteringen deden het goed. Er is volop vertrouwen in onze economie. Een recordaantal van 215.000 huizen werd verkocht en het aantal onderwaterhypotheken zakte snel. Er kwamen zo’n 110.000 banen bij. De werkloosheid daalde daardoor van bijna 7 procent in 2015 naar 6 procent in 2016. De koopkracht nam vorig jaar voor een doorsnee huishouden met 2,7 procent toe.
De overheidsfinanciën waren in 2016 een stuk gezonder dan het kabinet had durven hopen toen het aantrad. In de startnota van eind 2012 gingen we voor 2016 nog uit van een tekort van 1,9 procent. Het werd een overschot van 0,4 procent, oftewel 2,9 miljard.
Nog meer goed nieuws: de overheidsschuld daalde in 2016 tot 434 miljard euro; 32 miljard lager dan verwacht. Als percentage van het bbp daalde de schuld van de geraamde 70,4 tot uiteindelijk 62,3 procent.
Nederland voldeed op alle punten aan de begrotingsregels die wij onszelf opleggen en de Europese landen onderling hebben afgesproken. En de uitgaven aan werkloosheid waren in 2016 bijna een miljard lager dan verwacht.
We gaven zoals eigenlijk ieder jaar wel meer uit aan de zorg. 72,6 miljard euro in totaal. Dat is een enorme hoeveelheid geld. Maar het was twee miljard minder dan verwacht. De zorgkosten laten ook zien dat het goed gaat met de houdbaarheid van de overheidsfinanciën op de lange termijn.
Want in tegenstelling tot eerdere voorspellingen bleef de groei van zorguitgaven in 2016 onder de groei van de economie. Dat is uitzonderlijk, want de hard groeiende zorguitgaven hingen jaren als een donkere wolk boven de houdbaarheid van onze financiën. In dit laatste succes schuilt echter ook een waarschuwing. Want houdbaarheid vereist constante discipline. Met het oog op alle onzekerheden in de wereld is behoedzaamheid raadzaam. Ook in de toekomst.
Het verschil tussen verwachting en realiteit pakte dus vaak goed uit voor het budget. Maar niet altijd. We maakten ook keuzes omdat ze gewoon nodig waren, ongeacht de gevolgen voor het budget. Zo besloot het kabinet in 2016 voor een verdere verlaging van de gaswinning in Groningen. Voor de veiligheid en om schade te voorkomen. De opbrengsten uit de gaswinning vielen mede daardoor in totaal 3,8 miljard euro lager uit dan begroot. Ten opzichte van de startnota in 2012 was het ruim 13 miljard minder dan verwacht.
Mevrouw de voorzitter,
Dan het financieel management. De bedrijfsvoering van het Rijk voldeed afgelopen jaar aan de norm van 99 procent die wij onszelf stellen. Vrijwel alle verplichtingen, ontvangsten en uitgaven van het Rijk waren rechtmatig. En dan de Belastingdienst. Die haalde nog nooit zoveel op: 258,8 miljard euro. Daar slaagden ze in ondanks grote organisatieproblemen. Dat stelt gerust, maar niet voldoende. Want dat er aan de organisatie van de Belastingdienst nog veel schort, toonde de commissie Borstlap/Joustra aan. De bevindingen en aanbevelingen van de commissie zijn terug te vinden in de acht onvolkomenheden die de Algemene Rekenkamer voor de Belastingdienst aanwijst. De noodzakelijke verbouwing van de Belastingdienst is groter dan een paar jaar geleden ingeschat. We hebben nog een grote klus te klaren. Dit geldt ook voor de andere departementen waar de Rekenkamer onvolkomenheden aantrof. Tegelijkertijd stel ik vast dat de drie kwalificaties ‘ernstige onvolkomenheden’ van vorig jaar zijn weggewerkt.
Mevrouw de voorzitter,
De afgelopen vier Verantwoordingsdagen werd mijn verhaal over de overheidsfinanciën steeds positiever. De cijfers bewogen bij iedere seizoenswisseling verder richting groen. De economie won jaar na jaar aan kracht. Toch is de klus niet klaar; hij is nooit klaar. Hoe vergroten we de kansen voor onze economie? En nog belangrijker, hoe vergroten we de kansen voor alle mensen? In het lopende jaar werken wij daar gewoon aan door. Want 2017 kan nog beter worden dan 2016. Zeker, de economische ausdauer van afgelopen jaar geeft vertrouwen voor de toekomst. Maar dan moeten we behoedzaam blijven, kansen creëren voor iedereen en dus – net als Tom Dumoulin - onverstoorbaar doortrappen. En met die gedachte wil ik u graag het Financieel Jaarverslag van het Rijk 2016 en de andere verantwoordingsstukken aanbieden.