Toespraak staatssecretaris Knops herdenking concentratiekamp Natzweiler
Toespraak staatssecretaris Knops bij herdenking concentratiekamp Natzweiler, 14 september 2019
[GESPROKEN WOORD GELDT]
Geachte aanwezigen,
in het bijzonder zij die hier geïnterneerd zaten,
de familie van verzetsstrijders,
en de Vriendenkring Natzweiler.
Vandaag herdenken we alle mensen die gevangen hebben gezeten in concentratiekamp Natzweiler.
We halen herinneringen op aan dierbaren die in een tijd van onderdrukking en bezetting opkwamen voor hun én onze vrijheid. Die ogenschijnlijk gewone , maar heel bijzondere dingen deden, die in actie kwamen vanuit de overtuiging dat wanneer er flagrant onrecht gepleegd wordt, je niet passief toekijkt.
Dit Nacht und Nebelkamp was een van de plaatsen waar gevangenen moesten verdwijnen. Waar verzetsmensen van de zwaarste categorie terecht kwamen die als gevolg van het Keitelarrest niet meer direct werden geëxecuteerd.
Vernietiging door arbeid, volledig afmatten, dat was het doel van de nazi’s.
Post mocht niet ontvangen of verstuurd worden.
Een plek van honger, kou, slaag, ziektes en onmenselijk zwaar werk.
De honderden Nederlanders die hier in Natzweiler geïnterneerd zaten werden speelbal van een langzame moordmachine.
Het was bijkans een wonder om Natzweiler te overleven.
Des te indrukwekkender is het dat gevangenen in deze situatie ook naar elkaar omkeken.
Historica Jolande Withuis beschreef het in 2011 treffend: De Nederlandse Natzweilers waren een bijzondere groep omdat ze, als uitzondering op de regel dat loyaliteit onder zulke omstandigheden vooral richting geloofs-en partijgenoten was, stonden voor elkaar.
Bijzonder, omdat het kampsysteem erop gericht was om gevangenen juist tegen elkaar op te zetten, om onderlinge loyaliteit af te straffen. De dagelijks fysieke en mentale beproevingen en angst waarmee de geïnterneerden te maken kregen verdroegen zich namelijk slecht met altruïsme. Zulke extreme situaties kunnen mensen normaal gesproken ten diepste verdelen.
Withuis schreef dat ze beseften dat ze in dit onheil niet zonder elkaar konden.
Ook al gingen overtuigingen, die hen tot verzet brachten, door de zwaarte van de straf doorgaans zwaarder wegen in gevangenschap, in Natzweiler stapten ze over meningsverschillen heen.
Hun hulp was vaak onbaatzuchtig, maar ze wisten ook dat ze er allemaal beter van werden.
Floris Bakels schrijft in ‘Terug uit Nacht und Nebel’ over zijn ervaringen in acht gevangenissen en concentratiekampen.
In het hoofdstuk over zijn tijd in Natzweiler beschrijft hij hoe zijn vriend Con Broers hem een pan macaroni bracht. Toen Broers zag dat Bakels het niet meer zag zitten, zei hij:
“Je moet je voorstellen dat dat, wat je nu voelt, drie maanden geleden is. Je moet in je geest drie maanden vooruitgaan in de tijd. Kijk van daar terug op jezelf zoals je hier nu ligt te huilen.”
Ook schrijft de protestantse Bakels over pastoor Schaars, die hem wilde bijstaan.
“Je bent protestants, maar ik wil jou zegenen.”
Ze stonden in de voortstuivende sneeuw naast een barak.
De pastoor begon in het Latijn.
En maakte over het gezicht en borst een kruisteken.
“In nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti. ”
[…]
Geachte aanwezigen.
Het verleden is er per definitie niet meer: het is voorgoed voorbij, het ligt achter ons en kan niet meer worden veranderd.
Maar we kunnen het verleden wel blijven navertellen, om niet te vergeten en om de wereld te herinneren wat voor misdaden hier gepleegd zijn; om de volgende generaties te laten weten dat ideologieën die anti-democratisch, racistisch zijn, die de mens tot machine maken, levensgevaarlijk zijn.
Dat doen mensen als Floris Bakels met zijn memoires.
En dat doen wij vandaag hier met deze herdenking.
Kijk op deze beladen plek in gedachten terug op de mensen, zoals zij hier lagen te verhongeren.
Zoals zij hier kou leden.
Zoals zij onmenselijk zwaar werk verrichtten.
Zoals zij hier ondanks alles elkaar hebben geholpen.
De gevangenen hebben ons voorgehouden wat samenwerken in zware tijden kan opleveren.
Laten we, in ons Europa, rijk aan verscheidenheid, inzien dat puur persoonlijk belang in de weg staat van de voorspoed voor ons allen. Dat samenwerken voor vrede en veiligheid continue inspanningen van ons allemaal vraagt. Dat de zwaarbevochten vrijheid te danken is aan gewone, maar tegelijk ook heel bijzondere en moedige mensen die opstonden toen rechten met voeten getreden werden. Verzetsstrijders en militairen. Dankzij hen, dankzij de door hen gebrachte offers kunnen wij leven in vrijheid.
Dat vervult ons met diepe eerbied.
Laten wij, overlevenden, nabestaanden, vrienden en verwanten hen die de hoogste prijs betaalden hier op deze plek gepast gedenken. Opdat de verhalen van Natzweiler nooit vergeten worden.
Bronnen
De vriendenbundel uit het kamp. Jolande Withuis. Trouw 19 februari 2011
Terug uit Nacht und Nebel. Mijn verhaal uit acht Duitse gevangenissen en concentratiekampen. Floris B. Bakels. Omniboek. 20e druk 2016