Toespraak van minister Van Engelshoven bij de opening van de tentoonstelling Dossier Indië
Toespraak van minister Van Engelshoven bij de opening van de tentoonstelling Dossier Indië, op 1 oktober 2019, te Rotterdam
[Het gesproken woord geldt!]
Beste mensen,
De kiem voor deze tentoonstelling is gelegd in 2015 toen Thom Hoffman een jaar lang cultuur-professor was aan de TU Delft.
Het thema van zijn gasthoogleraarschap was Kromo-Blanda.
Wat letterlijk zwart-wit betekent, maar overdrachtelijk een tegenstelling aangeeft.
Indonesië-Nederland, bijvoorbeeld.
Of donker en licht,
goed en kwaad.
De fascinatie van Thom Hoffman met Indonesië en Nederlands-Indië is een persoonlijke – zijn grootouders woonden er.
Zijn oma was half-bloed – of misschien is dubbelbloed beter, want 1 + 1 is nog altijd twee.
Thoms oma was Sumatraans-Nederlands.
De ontwikkeling van een kleine geschiedenis van een familie naar een groot verhaal van twee landen, begon met het bladeren in het familiealbum.
En het stellen van een vraag: hoe was het werkelijk in de Nederlandse kolonie?
Eerst nieuwsgierigheid en dan een zoektocht.
En niet bang zijn voor wat je vindt.
[korte stilte]
Net als Thom heb ik ook een persoonlijke link met Indonesië.
Mijn vader is er geboren.
Tijdens de oorlog zaten hij, zijn broer, zijn zus en zijn moeder in Jappenkampen.
Hun herinneringen kenden veel kleurschakeringen.
Er was geen single story.
Het was troebel en helder en pijnlijk en vrolijk tegelijk.
Deze tentoonstelling biedt ruimte aan al die nuances, aan al die stemmen.
Hier zien we de vele verschillende verhalen die verbonden zijn aan het koloniaal verleden.
Dossier Indië moedigt het meerstemmige gesprek aan.
Kromo-Blanda.
[korte stilte]
Toen ik vorig jaar de Muur van Mussert op de Rijksmonumentenlijst liet plaatsten, sprak ik over het belang van het behoud van beladen erfgoed.
Niet alleen omdat het ons confronteert met de zwarte bladzijden in onze geschiedenis.
Ja, dat is zeker belangrijk.
Maar omdat het onze geschiedenis in evenwicht brengt.
Ik wil niemands herinneringen wissen of vertroebelen.
Wat ik wel wil is de complete geschiedenis.
Alle hoofdstukken.
Ik wil lezen over waarom Jan Pieterszoon Coen heldhaftig op een sokkel staat in Hoorn, maar ook waarom hij de ‘Slager van Banda’ wordt genoemd.
Dat is geschiedenis.
Kromo-Blanda.
Ik wil lezen over hoe tussen 1851 en 1860 de Javaanse koffie en suiker een derde van ons nationale inkomen bedroeg.
Maar ik lees dan ook graag hoe en wat dit de Javaanse boeren heeft gekost.
Dat is geschiedenis.
Kromo-Blanda.
En als ik lees over de brute commandanten Van Heutsz en Michielsen, dan ook graag een hoofdstuk over de humane generaal Van Swieten.
Dat is geschiedenis.
Kromo-blanda.
[korte stilte]
Voor Dossier Indië mocht gastconservator Hoffman grasduinen in de archieven van maar liefst 20 erfgoedinstellingen.
Het resultaat is een tentoonstelling van 300 beelden.
Foto’s en teksten die het verhaal van Nederlandse-Indië vanuit meerdere perspectieven vertellen.
We zien het tropische paradijs, we zien het dagelijks leven van de in wit katoen geklede Hollanders.
Maar we zien ook de vreselijke gevolgen van onze bezetting en overheersing.
We zien de lijken van vermoorde onschuldige burgers.
We zien de gruwelijkheden die Nederlandse soldaten in naam van volk en vaderland begingen.
Gekte. Wandaden.
De hel in het paradijs.
Een evenwichtige geschiedenis hoort bij een volwassen natie.
Geen heldenverering zonder kritische noot.
En zeker geen mythevorming.
Onze geschiedenis verdient meer.
Wij verdienen beter.
Ons nationale geheugen moeten we niet willen wissen,
we moeten hem aanspreken en raadplegen.
Want wat zijn we zonder?
Een karikatuur.
Een cliché.
Nederlands-Indië als tropisch paradijs.
Tempo doeloe.
Dat is geen nationaal archief, dat is een Instagram-account.
[korte stilte]
Ik dank het Wereldmuseum en Thom Hofman voor hun inspanningen en de zorgvuldige manier waarop zij te werk zijn gegaan.
Ik dank de stad Rotterdam en alle erfgoedinstellingen die aan deze belangrijke tentoonstelling meewerkten.
En ik dank de jonge, Rotterdamse fotograaf Stacii Samadin.
In opdracht van het Wereldmuseum ging hij in Indonesië op zoek naar de sporen van de Nederlandse aanwezigheid.
Stacii’s reis leverde de prachtige fotoserie Merdeka! op.
De serie verbindt verleden en heden.
Het zet geen punt achter de tentoonstelling, eerder een komma.
Het laat zien dat het verhaal nooit af is.
Stacii vond verdriet en moedeloosheid op het eiland Onrust waar de in steen gekerfde Koranteksten van de Moslims die er in de VOC-tijd gevangen werden gehouden nog zichtbaar zijn.
De graven van de Nederlandse generaals liggen op steenworpafstand.
En hij vond vreugde en vechtlust bij de jonge Indonesiërs op Aceh.
Ook hier: Kromo-Blanda.
Stacii’s prachtige foto’s zijn onderdeel van ons nationale erfgoed.
Dossier Indië en Merdeka! bieden aanknopingspunten voor een gesprek.
We kunnen erover praten.
Moeten erover praten.
Maar laten we eerst kijken en luisteren.
Laten we beginnen.
Dank u wel.