Toespraak minister-president Balkenende bij herdenking mr. E.H. Toxopeus in de Tweede Kamer

Mevrouw de voorzitter,

Vorige week bereikte ons het droevige nieuws van het overlijden van Minister van Staat, mr. Edzo Toxopeus. In zijn lange en vruchtbare leven heeft de heer Toxopeus de Nederlandse samenleving vier decennia in tal van functies gediend: als Tweede Kamerlid, als minister van Binnenlandse Zaken, als Commissaris van de Koningin en als staatsraad.

Het is niet eenvoudig om in een paar woorden recht te doen aan zo'n rijke carrière in dienst van de publieke zaak. Maar wat hij ook deed en welke functie hij ook bekleedde, Edzo Toxopeus bleef zichzelf. Hij was een heer van stand die hechtte aan hoffelijkheid, wederzijds respect en stijl. Hij was een welsprekend en pragmatisch politicus die problemen snel doorgrondde en dacht in oplossingen. Maar bovenal was hij een bevlogen democraat en een sociaal bewogen liberaal.

Zelf zei hij ooit: 'We moeten redelijk door het leven.' En ook: 'Ik ben niet zo'n bezetene. Ik heb de aangeboren neiging de zaken wat betrekkelijk te zien.' Dat was Edzo Toxopeus ten voeten uit: redelijk, realistisch en wijs.

Toch klinkt in deze woorden ook nog iets anders door. Toxopeus was namelijk niet in alle opzichten gelukkig met de sociaal-culturele veranderingen die eind jaren zestig en begin jaren zeventig in hoog tempo om zich heen grepen. Het streven naar een grotere mate van vrijheid en zelfstandigheid juichte hij toe. Maar het fanatisme en de gelijkhebberigheid waarmee dat in zijn beleving gepaard ging, baarden hem grote zorgen.

Toen parlementair journalist Henry Faas, de beroemde 'Wandelganger', hem om die reden ooit 'fatsoen van de tennisbaan' verweet, reageerde Toxopeus, gevat als altijd, dat hij al blij zou zijn als iedereen dat wist op te brengen. Een kwinkslag misschien, maar wel één die recht uit het hart kwam.

Met dogmatisme en vastomlijnde ideologieën had hij namelijk niets, niet van links en niet van rechts. Het liberalisme noemde hij ooit een 'levenshouding'.

'Het is de vrijheid om je eigen leven te bepalen', zei hij, 'in de verantwoordelijkheid die je hebt tegenover anderen. Niet libertijns (…) maar in gebondenheid aan normen als sociale gerechtigheid, trouw, loyaliteit en verdraagzaamheid.'

Dat was wat Edzo Toxopeus ten diepste dreef.

Als minister en meer nog als Tweede Kamerlid genoot hij van het politieke spel. Dat heeft hij nooit onder stoelen of banken gestoken en hij was er ook een meester in. Maar hij speelde het spel wel serieus, vanuit het besef dat de parlementaire democratie het hoogste goed is in ons politiek-bestuurlijke bestel. Een ministerschap zonder parlement kon hij zich niet goed voorstellen, zei hij ooit, want: 'Je zou je voelen als een sportman die geen wedstrijdsport mag doen.' Het mag dan ook niet verbazen dat Toxopeus na zijn ministerschap het parlementaire werk weer met groot plezier en volle inzet oppakte.

Mevrouw de Voorzitter,

Nederland is Edzo Toxopeus veel dank verschuldigd. Namens het kabinet betuig ik mijn diepe respect aan een man die zich vele jaren en tot op hoge leeftijd dienstbaar heeft gemaakt aan de samenleving. Uiteraard denken wij vandaag in de eerste plaats aan zijn kinderen, kleinkinderen en overige nabestaanden. Ik wens hen toe dat de vele en dierbare herinneringen aan een bijzonder mens en aan een welbesteed leven troost bieden en kracht geven bij de verwerking van dit grote verlies.